Ze względu na złożoność człowieka biologia nie jest w stanie wyjaśnić wszystkiego. I tutaj pojawia się zadanie psychologii klinicznej. Zajmuje się ona m.in. szukaniem różnych psychologicznych markerów, które mogłyby mieć wpływ na to, jak rozwijają się zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD).
Być może słyszałeś ostatnio o naukowych poszukiwaniach biologicznych motywów różnych problemów ze zdrowiem psychicznym. Aby je określić naukowcy przyglądają się genom odpowiedzialnym, obszarom mózgu lub zaangażowanym we wszystkie istniejące zaburzenia psychiczne neuroprzekaźnikom.
Poniższy artykuł opiera się na badaniach przeprowadzonych przez Hiszpańskie Stowarzyszenie Psychopatologii i Psychologii Klinicznej nad zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi i ich psychologicznymi markerami. W szczególności warto zwrócić uwagę na odkrycia autorów takich jak Gertrudis Forné, M. Ángeles Ruiz-Fernández i Amparo Belloch.
Dowiedli oni, że predykatorem objawów zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych może być poczucie niedokończoności doświadczeń lub ich niedostateczności (ang. not just right).
Na podstawie wyników swoich badań, opublikowanych w artykule pt. Poczucie niedokończonych i „not just right” doświadczeń jako motywatorów objawów obsesyjno-kompulsywnych, zamierzają leczyć to zaburzenie.
Bo – jak we wszystkich zaburzeniach psychicznych – decyduje nie tylko biologia. A to oznacza, że sama medycyna nie wystarczy do ich prawidłowego leczenia.
Czym są zaburzenia obsesyjno-kompulsywne?
Aby wyjaśnić psychologiczne oznaki, jakie wskazują na zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, przede wszystkim musimy wyjaśnić, czym w ogóle są. Zacznijmy od tego, że zaburzenie to przez długi czas było uwzględniane w różnych klasyfikacjach diagnostycznych w obrębie zaburzeń lękowych.
Jednak ewolucja wiedzy na jego temat sprawiła, że w najnowszej aktualizacji Diagnostycznego i statystycznego podręcznika zaburzeń psychicznych, znanego jako DSM-5, nadano mu wagę jako osobnej jednostce chorobowej.
Osoby z tym zaburzeniem w wyniku obrazów, myśli lub powtarzających się impulsów, które powodują u nich niepokój, rozwijają zachowania obsesyjne. W ten sposób – poprzez powtarzające się zachowania lub akty psychiczne – próbują złagodzić uczucie niepokoju.
Przykładem może być obsesja na puncie zarazków. Ponieważ w środowisku jest ich wiele, dana osoba czuje się zmuszona bezustannie myć ręce. Dosłownie za każdym razem, gdy czegoś dotknie.
Zwykle te kompulsywne rytuały powodują dyskomfort u wykonującej je osoby, ponadto marnują jej dużo czasu. Dodatkowo, chociaż w pewnym momencie swojego życia chory uznaje, że te obsesje i/lub kompulsje są przesadne i nieuzasadnione, a nawet irracjonalne, nie jest w stanie przestać ich wykonywać.
Markery psychologiczne i ich znaczenie w zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych
Z perspektywy psychologii poznawczo-behawioralnej, która najmocniej wspiera leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, często podkreśla się znaczenie dysfunkcjonalnych przekonań i unikania krzywdy jako podstawowe wyjaśnienie genezy tego zaburzenia.
To wyjaśnienie jednak było ograniczone przez heterogeniczność dysfunkcyjnych przekonań, jakie pacjenci mieli na temat swoich objawów i potrzeby kompulsji.
Z powodu tego ograniczenia różni badacze na całym świecie zaczęli rozważać inne czynniki psychologiczne jako specyficzne cechy diagnostyczne zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego. Zauważono obecność poczucia „niedokończenia”, obecnego tylko w zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych w porównaniu z innymi zaburzeniami lękowymi.
Poczucie niedokończenia odnosi się do uporczywego poczucia, że coś, co wykonałem(-am), jest niepełne. Zadanie zatem zostaje przedłużone w czasie ze względu na dokładność, z jaką trzeba się nim zająć. Ponadto zaczyna dominować w myślach danej osoby, która szuka tego, czego brakuje, lecz nie możne tego znaleźć.
Ponadto badacze zasugerowali, że dodatkowym poczuciem wspólnym dla tego zaburzenia jest wrażenie, że coś jest „nie do końca dobre/właściwe” (not just right). To doświadczenie sprawia, że myślimy, iż nasze działania nie są wystarczająco dobre, aby pozostawić je takimi, jakie są.
Będą więc prowadzić osobę do ciągłego powtarzania każdego z kroków danej czynności, aby mogła upewnić się, że o niczym nie zapomniała. Tym samym próbuje osiągnąć niemożliwą doskonałość.
Jak widać, badacze nadali sens koncepcjom kompulsywnego powtarzania i umysłowej obsesji. To krok naprzód w wyjaśnieniach tego heterogenicznego zaburzenia.
Wyniki badań psychologicznych markerów OCD
Biorąc pod uwagę te ustalenia, Gertrudis Forné, M. Ángeles Ruiz-Fernández i Amparo Belloch zdecydowali się przeprowadzić badanie wśród ludności hiszpańskiej, aby spróbować potwierdzić uzyskane wyniki.
W tym celu wykorzystali następujące instrumenty: Kwestionariusz doświadczeń „not just right” (NJREQ-R) oraz Inwentarz obsesyjno-kompulsywny z Vancouver (VOCI).
Uzyskane wyniki pokazują, że zarówno doświadczenie niedokończoności zadania, jak i jego niewystarczalności występują w populacji ogólnej, ale w większym stopniu w populacji z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi.
To wskazywałoby, że doświadczenia te można uznać za czynnik / marker podatności na rozwój objawów tego zaburzenia.
Poczucia niedokończenia i doznań „not just right” są bardziej „wewnętrzne ”, subiektywne i rozproszone niż natręctwo i ogólny dyskomfort. Co więcej, doświadczenia te mają miejsce, gdy pacjent „coś robi”. Natomiast treści obsesyjne są doświadczane w wielu przypadkach niezależnie od tego, czy pacjent wykonuje określone działanie, czy nie.
Badacze odkryli także skojarzenia między doświadczeniami „niewystarczającymi” a poczuciem niedokończenia z tendencją do perfekcjonizmu i nietolerancji niepewności. Ten punkt może nam pomóc w zaprojektowaniu przyszłej, bardziej zaawansowanej interwencji związanej z tego typu myśleniem w przypadku opisywanego zaburzenia.
Ponadto doświadczenia „niewystarczalności” zadań, poczucie niedokończenia i właściwe symptomy poprzedzają inne wymiary objawów obsesyjno-kompulsywnych, takiej jak perfekcjonizm, nietolerancja niepewności, dysfunkcjonalne przekonania, skłonność do patologicznego niepokoju (zamartwiania się) oraz objawów lęku i depresji.
Godnym uwagi wyjątkiem były objawy związane z czystością, gdzie najważniejszym predykatorem okazał się lęk.
Wszystkie te wyniki prowadzą nas do wniosku, że obecnie istniej wiele danych na temat tego, czym są zaburzenia obsesyjno-kompulsywne. Analizy te pokazują również znaczenie czynników psychologicznych, jeśli chodzi o genezę i leczenie różnych chorób psychicznych.