Tendencyjność publikacji – czy jest to coś, czym należy się przejmować?

W statystyce brak bezstronności jest błędem systematycznym, który może wystąpić w trakcie badań lub eksperymentów. Gdy on występuje, to w praktyce oznacza to, że niektóre odpowiedzi są chętniej wybierane lub preferowane w stosunku do innych. Co ciekawe, taka tendencyjność występuje w dużej części różnego rodzaju badań i testów. I to w praktycznie wszystkich dziedzinach nauki w większym lub mniejszym stopniu.

Na czym zatem polega tendencyjność publikacji naukowych i jakie są jej przyczyny?

Najbardziej podstawową kwestią, zanim przejdziemy do kolejnego etapu rozważań jest zrozumienie tej koncepcji, aby jej uniknąć, zminimalizować lub poprawić w przyszłości. Wynika to z tego, że na dowolnym etapie procesu badawczego mogą występować różnego rodzaju błędy. W tym także może pojawić się tendencyjność. W szczególności są to etapy planowania, wykonywania, analizowania, prezentowania wyników i publikowania wniosków.

Czym w ogóle jest tendencyjność w przypadku publikacji naukowych?

Dlatego też tendencyjność publikacji to skłonność do publikowania badań, które pokazują tylko pozytywne wyniki. Albo w bardziej ogólnym ujęciu takie, jakie chcieliby uzyskać naukowcy przed rozpoczęciem badania. Z wynikami pozytywnymi mamy do czynienia w sytuacji, w której naukowcy preferują część uzyskanych rezultatów w porównaniu z pozostałymi. Takie dane wydają się ich zdaniem być statystycznie bardziej istotne, jak na przykład korelacje lub różnice.

Z drugiej jednak strony, stosując tego typu podświadome nastawienie, naukowcy nie publikują wszystkich lub w ogóle pomijają negatywne rezultaty swoich badań. Jak możesz sobie więc wyobrazić, wyniki negatywne są przeciwieństwem wyników pozytywnych, więc nie ma w tym przypadku istotnych statystycznie korelacji, ani też różnic.

Inną formą, jaką może przyjmować tendencyjność prac naukowych, jest publikowanie przez naukowców wyników lub artykułów, które są dla nich wygodniejsze lub wpisują się w bardziej popularne trendy. Dlatego też bardziej prawdopodobne jest, że redaktor czasopisma opublikuje taki artykuł autora. Oczywiście zamiast takiego, z którym się nie zgadza lub który podważa popularne tezy.

W połowie ubiegłego wieku Theodore D. Sterling po raz pierwszy wprowadził pojęcie „tendencyjność publikacji”. W swojej pracy zatytułowanej „Publication decisions and their possible effects on inferences drawn from tests of significance—or vice versa” zwrócił on uwagę, że czasopisma częściej publikują badania ze statystycznie istotnymi wynikami. I odwrotnie, popularne czasopisma naukowe zwykle nie publikują badań z wynikami traktowanymi jako nieistotne.

Dowody potwierdzające tendencyjność publikacji naukowych

Skąd się bierze tendencyjność publikacji naukowych? Ogólnie rzecz biorąc wydaje się nam, że w literaturze medycznej redaktorzy czasopism mają skłonność do publikowania naprawdę sensacyjnych wyników.

Jak wspomnieliśmy już, jednym z pierwszych autorów, który wskazał na tendencyjność publikacji naukowych, był Theodore D. Sterling. Autor ten dokonał po prostu przeglądu wszystkich artykułów, jakie pojawiły się w czterech czołowych czasopismach naukowych w ciągu jednego roku (od 1955 do 1956 r.).

Później stwierdził, że gdy badacze przeprowadzili testy istotności nad zaprezentowanymi w nich wynikami, w przypadku 97% artykułów rezultat tych testów przemawiał za odrzuceniem hipotezy zerowej.

Zgodnie z wynikami pracy Theodore D. Sterlinga liczba opublikowanych wyników badań sprzyjających założonej przez autorów tezie przewyższa liczbę tych niesprzyjających w zakresie od 128:1 do 1: 1. Większość badań powinna jednak mieć tę wartość na poziomie od 10:1 do 1: 1.

Czynniki wpływające na tendencyjność badań naukowych

Według Marii Carmen oraz Rosy Garrido istnieje obecnie kilka czynników istotnie wpływających obecnie na tendencyjność publikacji:

• Po pierwsze, decyzja autora o niepublikowaniu wyników, które nie są istotne statystycznie dla ich badania.
• Po drugie, odrzucenie przez redaktora czasopisma lub unikanie publikacji badań z negatywnymi wynikami. Dzieje się tak nawet wtedy jeśli jakość metodologiczna danego badania jest wystarczająca do zweryfikowania wiarygodności uzyskanych w jego trakcie wyników.
• Po trzecie, nieuwzględnienie tych wyników w przypadku korzystania z zawierających je prac naukowych innych badaczy (w ramach wykorzystywanej bibliografii).

Jak można wyeliminować tendencyjność publikacji naukowych lub przynajmniej ją zredukować?

Aby zapobiec lub wyeliminować to niepokojące zjawisko, jakim jest bez wątpienia tendencyjność publikacji, niektórzy autorzy proponują następujące rozwiązania:

• Rezygnacja z publikowania badań dotyczących postawionych przez ich autorów hipotez.
• Wcześniejszy przegląd wyników dokonany przez innych naukowców z tej samej dziedziny.
• Rezygnacja z publikowania wyników badań przeprowadzonych w oparciu o nieodpowiednie wielkości próbek.
• Rozwijanie bardziej pozytywnego nastawienia do wyników nieistotnych.
• Usprawnienie procesu recenzowania i publikowania artykułów naukowych.
• Ocena potencjalnych uprzedzeń dla danego badania.

W międzyczasie badacze zdołali opracować wiele różnego rodzaju metod statystycznych mających na celu dokonanie oceny tego, czy dana próbka badań może zostać uznana za tendencyjną. Ponadto można w ten sposób oszacować konkretny wpływ i stopień ewentualnego błędu.

Większość tego typu metod opiera się na prostym założeniu. Otóż dla każdego istotnego obszaru badania prowadzone przy małych wartościach liczebności próbki powinny dać stosunkowo szeroki zakres wyników. Tymczasem badania prowadzone przy wysokich wartościach liczebności próbki powinny dać rezultat zbliżony do liczebności populacji statystycznej.

Redaktorzy czasopism, a tendencyjność publikacji

Skąd się zatem bierze tendencyjność publikacji? Wydaje się ogólnie rzecz biorąc, że w literaturze medycznej widać wyraźną skłonność ich redakcji do publikowania wyników stanowiących swego rodzaju sensacyjne odkrycie. Takie postępowanie ma rzecz jasna na celu przyciągnięcie większej liczby czytelników.

To podejrzenie ma pewne podstawy. W 1980 r. popularne brytyjskie czasopismo medyczne „The BMJ” (wtedy jeszcze występujące pod nazwą British Medical Journal) stwierdziło wprost, że idealny ich zdaniem artykuł prezentuje „tezy, które wpływają na praktykę kliniczną… oraz wyniki, które poprawiają rokowanie lub upraszczają leczenie typowych chorób”.

Dlatego właśnie należy stwierdzić, że w niezamierzony sposób ten poczytny specjalistyczny periodyk przypadkowo nawiązał do zagadnienia tendencyjności publikacji.

Najbardziej skutecznym środkiem zapobiegającym takiej tendencyjności publikacji jest bezwzględna rejestracja wszystkich badań klinicznych oraz ich wyników. Aby więc wykonać kolejny krok naprzód pod tym względem, naszym nadrzędnym celem powinno być po prostu zapobieganie publikacji wybiórczo prezentowanych wyników pasujących do hipotezy autorów badania.

Podsumowując nasze dzisiejsze rozważania, musimy stwierdzić, że niezwykle ważne jest nieustanne podkreślanie znaczenia tego błędu w środowiskach naukowych. W przypadku opierania się o tendencyjne badania i ich wyniki podejmowane przez Ciebie decyzje mogą okazać się być bardzo odległymi od optymalnych.

Tak więc w środowisku medycznym może to prowadzić do niewłaściwych diagnoz, a także przepisywania pacjentom recept na lekarstwa. Ogólnie rzecz biorąc, przekłada się to na metody leczenia, które mogą nie być najlepsze dla pacjentów lub wręcz całej społeczności naukowej.