Racjonalizacja – niebezpieczny mechanizm obronny

Racjonalizacja jest mechanizmem obronnym, z którego większość ludzi korzystała więcej niż raz, nawet nie zauważając. Określa sytuacje, w których nadajesz sens temu, co niemożliwe, i usprawiedliwiasz nieuzasadnione, aby uniknąć bólu. Wiele osób opowiada sobie uspokajające historie, gdy konfrontują się z czymś, czego nie chcą przyznać.

Istnieje kilka przykładów tej psychologicznej dynamiki. Na przykład, gdy dana osoba postrzega swojego partnera jako chłodnego i zdystansowanego, mówi sobie i racjonalizuje, że to wszystko z powodu stresu związanego z pracą i że ich związek wkrótce się poprawi.

Innym przykładem jest sytuacja, w której powiedziałeś sobie, że nie udało ci się zrealizować swojego projektu, ponieważ inni cię nie wspierali, a nie dlatego, że nie pracowałeś wystarczająco ciężko. Być może twoje nastoletnie dziecko oblało kilka przedmiotów i powiedziałeś sobie, że to dlatego, że nauczyciele nie wykonują swojej pracy, a nie dlatego, że twoje dziecko ma problem, którego możesz nie być świadomy.

Racjonalizacja jest tym samym, co budowanie serii osądów, które powstrzymują cię przed konfrontacją z namacalną rzeczywistością. To mentalna pułapka, w którą wpada wielu ludzi. Racjonalizacja to w zasadzie opór przed zmianą. Niestety, brak konfrontacji z rzeczywistością doprowadzi cię tylko do popełniania tych samych błędów.

„Racjonalizacja to proces nie postrzegania rzeczywistości, ale próba dostosowania rzeczywistości do własnych emocji”.

-Ayn Rand-

Racjonalizacja, definicja i mechanizmy

Można zdefiniować racjonalizację jako tworzenie serii argumentów, które starają się być wystarczająco wiarygodne, aby uzasadnić coś, czego tak naprawdę nie chcesz zaakceptować. To próba przekonania samego siebie, że to, co się wydarzyło, nie jest takie straszne. Jakie są konsekwencje braku możliwości otwartego przyznania się do błędu, porażki lub niewygodnej sytuacji?

Konsekwencja jest oczywista: staje się chroniczna i ciągle popełniasz te same błędy. W swojej książce W poszukiwaniu straconego czasu Marcel Proust powiedział, że szczęście jest dobre dla ciała i umysłu, chociaż to, co naprawdę napędza cię do zmiany i poprawy, to ból. Niechęć do uznania bólu pozostawia cię w pułapce zaprzeczenia, nieświadomości i ciągłego cierpienia.

Jednak najbardziej uderzającą rzeczą w tym mechanizmie obronnym jest to, że osoba, która ma tendencję do racjonalizacji, nie jest tego świadoma. To wyjaśnia, dlaczego terapeucie tak trudno jest zdemaskować tak wyrafinowane pułapki samooszukiwania się podczas terapii.

Zaprzeczanie oczywistości

Ten typ osoby tworzy złożone argumenty, aby uzasadnić swoje słabości, błędy lub niedociągnięcia. Robi to osoba, która nie może znaleźć idealnego partnera. Według nich nikt nie dorównuje ich wartościom.

Innym przykładem jest osoba, która spędziła dziesięć lat na próbach uzyskania dyplomu i po każdej porażce szuka tysiąca wymówek. Nie przyznaje, że być może kariera nie jest dla niej. To, co definiuje tych ludzi, to zaprzeczanie oczywistości, aby uniknąć kontaktu z trudną rzeczywistością i z tym, co to oznacza: trzeba ponosić odpowiedzialność za rezultaty działania.

Ponadto badania, takie jak te przeprowadzone na University of British Columbia w Kanadzie, wskazują, że status quo, samo społeczeństwo, również prowadzi ludzi do racjonalizacji. Innymi słowy, często przyjmujemy kontrowersyjne wymiary za pewnik tylko dlatego, że wszyscy inni to robią. Jest to zdecydowanie coś, o czym należy pamiętać.

Za racjonalizacją stoją strach i opór przed zmianą

Szkoła Psychoanalityczna mówiła o dawnych mechanizmach obronnych. Zygmunt Freud zdefiniował do 15 mechanizmów, w tym racjonalizację. W szczególności zdefiniował ten środek psychologiczny jako próbę ego, aby uczynić sytuację niewygodną lub traumatyczną do zaakceptowania przez superego.

Przykładem tego była historia jednego z pacjentów wiedeńskiego psychologa, który bał się ciemności. Mężczyzna przekonywał, że strach przed ciemnymi przestrzeniami jest normalny, ponieważ nikt nie wie, co czai się w nieoświetlonych przestrzeniach. Jednak za tymi próbami zracjonalizowania jego strachu kryła się niewygodna i traumatyczna rzeczywistość: wykorzystywanie seksualne w dzieciństwie.

Innymi słowy, w tym zręcznym i skutecznym mechanizmie obronnym tkwi strach i opór przed zmianą. Nikt nie lubi stawać twarzą w twarz ze swoimi ranami, słabościami lub faktami, które ostatecznie deformują obraz, jaki ma o sobie.

Jak przestać racjonalizować

Jak możesz być bardziej świadomy rzeczywistości, z którą powinieneś się zmierzyć, aby osiągnąć dobre samopoczucie i równowagę psychiczną? Prawda jest taka, że nie jest łatwo usunąć te okulary filtrujące, które sprawiają, że szare fakty wydają się żywe.

Chcąc uciec od porażek lub błędów, tworzysz alternatywne narracje, które służą jako koło ratunkowe. Jednak te koła ratunkowe doprowadzą Cię do ponownego zatonięcia przy najmniejszej okazji. Co możesz zrobić, aby uniknąć uciekania się do tych mechanizmów psychologicznych?

Podstawowym zasobem, który może ci pomóc w takich okolicznościach, jest zawsze zadawanie sobie pytania dlaczego. Zadaj sobie pytanie, dlaczego coś nie poszło zgodnie z oczekiwaniami. Daj sobie czas na medytację i refleksję, zanim uciekniesz się do fabuły i samooszukiwania samego siebie. Odwaga polega również na uznaniu, że jesteś omylny, pokornym „lizaniu ran” bez oglądania się za siebie i mówieniu sobie: „To nie było takie straszne, dam sobie z tym radę”.