Pamięć i dysocjacja

Aktywacja emocjonalna spowodowana brutalnymi wydarzeniami i stresującymi sytuacjami może mieć wpływ na naszą pamięć. Czasami nasze wspomnienia bolą tak bardzo, że sprawiają, że zapominamy o wszystkim wokół – nawet o informacjach, które zinternalizowaliśmy, takich jak to, kim jesteśmy i jak się nazywamy. W efekcie nasza tożsamość zostaje rozbita i możemy nawet poczuć, że przestajemy istnieć. Dziś omówimy dwa powiązane ze sobą terminy, jakimi są pamięć i dysocjacja.

Zaburzenia dysocjacyjne to dobrze zdefiniowane stany psychiczne. Są one związane z historią urazów interpersonalnych, często ciężkich i przewlekłych. Zazwyczaj występują u osób z historią dysfunkcyjnej więzi lub przywiązania z głównymi opiekunami.

Pamięć i dysocjacja

Zjawiska dysocjacyjne niekoniecznie są patologiczne. Kiedy jednak się pojawiają, prezentują się w charakterystyczny sposób. Co więcej, mają ogromny wpływ na jakość życia jednostki. W efekcie zmniejszają jej zdolność radzenia sobie. Wpływa to na sposób, w jaki ludzie są w stanie funkcjonować, na przykład w pracy, szkole, relacjach międzyludzkich i romantycznych oraz w innych ważnych obszarach życia.

Klinika Mayo definiuje zaburzenia dysocjacyjne jako te, które obejmują rozłączenie i brak ciągłości między myślami, wspomnieniami, środowiskami, działaniami i tożsamością jednostki. Specjaliści twierdzą, że jednostka cierpiąca na zaburzenia dysocjacyjne ucieka od rzeczywistości w sposób niedobrowolny i niefunkcjonalny.

„Dysocjacja to zakłócenie i/lub brak ciągłości w normalnej integracji świadomości, pamięci, tożsamości, emocji, percepcji, reprezentacji ciała, kontroli motorycznej i zachowania”.

-APA, 2013-

Należy zauważyć, że dysocjacja nie zachodzi samoistnie. Nie jest też dobrowolna. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje ją jako „mimowolne przerwanie lub brak ciągłości w normalnej integracji jednego lub więcej następujących aspektów: tożsamości, doznań, percepcji, afektów, myśli, wspomnień, kontroli nad ruchami ciała lub zachowaniem. Przerwa lub nieciągłość może być całkowita, ale zazwyczaj jest częściowa i może zmieniać się z dnia na dzień, a nawet z godziny na godzinę”.

Związek między dysocjacją a traumą

Teoria dysocjacji strukturalnej Van der Harta głosi, że dysocjacja działa jako mechanizm radzenia sobie z traumą. Trauma waha się od zespołu stresu pourazowego (PTSD) do poważniejszych stanów pourazowych, takich jak na przykład zaburzenie osobowości mnogiej lub dysocjacyjne zaburzenie tożsamości (DID).

„Uraz psychiczny lub trauma to zdarzenia, które głęboko zagrażają dobru lub życiu jednostki”.

-González-Vázquez-

Dysocjacja to inaczej separacja. Zgodnie z teorią Van der Harta trauma powoduje rozdzielenie dwóch podstawowych systemów funkcjonowania człowieka:

• System obronny. Jest on odpowiedzialny za to, że w obliczu niebezpieczeństwa generujemy behawioralne reakcje walki, ucieczki lub poddania się. Van der Hart nazywa ten system emocjonalną częścią osobowości (EP).
• System odpowiedzialny za codzienne zadania. To, jak odnosimy się i tworzymy więzi z innymi, opiekujemy się naszymi dziećmi, jemy lub uprawiamy seks. Van der Hart nazywa ten system pozornie normalną osobowością (ANP).

Długotrwały stres

Kiedy jesteśmy narażeni na długotrwały wpływ traumatycznych sytuacji, oba te systemy rozdzielają się. Dysocjują. Im cięższa trauma, tym większa jest separacja. Może to prowadzić do zaburzeń dysocjacyjnych, takich jak:

• Amnezja dysocjacyjna. Jednostka nie jest w stanie zapamiętać ważnych informacji autobiograficznych. Z reguły informacje, których nie pamiętają, mają charakter traumatyczny i stresujący. Nie jest to zwykłe zapominanie. To wynik defektu pamięci i dysocjacji.
• Fuga dysocjacyjna. Jednostka chodzi w kółko lub kończy w nieoczekiwanym miejscu z powodu utraty pamięci.
• Depersonalizacja. Cierpiący doświadcza uczucia nierzeczywistości, oderwania lub bycia zewnętrznym obserwatorem w odniesieniu do własnych myśli, uczuć, doznań, ciała lub działań. Mogą to być zaburzenia percepcji, zniekształcone poczucie czasu, nierzeczywistość, brak zainteresowania lub odrętwienie emocjonalne.
• Derealizacja. Osoby doświadczają poczucia oddalenia od otoczenia. Postrzegają przedmioty jako nierzeczywiste, senne, zamglone, pozbawione życia lub wizualnie zniekształcone.
• Wielorakie zaburzenie osobowości lub dysocjacyjne zaburzenie tożsamości. Inaczej – zakłócenie tożsamości. Chory wykazuje dwa lub więcej dobrze zdefiniowanych stanów osobowości. W niektórych kulturach są one opisywane jako doświadczenia opętania.

„Tożsamość to zespół myśli, wartości, wspomnień i elementów kontekstualnych, które składają się na osobowość, charakter, sposób życia i sposób działania jednostki. Jest to złożony konstrukt, który zapewnia spójny obraz samego siebie, który stale kształtuje się w każdym człowieku, w ciągłym procesie adaptacji do środowiska i kultury, która go otacza”.

-González Vázquez-

Kruche wspomnienia

Badając dysocjację, musimy wziąć pod uwagę następujące kwestie:

Przed diagnozą

Podczas oceny chorego ważne jest, aby wykryć pewne aspekty, które są niezbędne do postawienia diagnozy. Są one następujące:

• Jednostka cierpi na całkowitą lub częściową amnezję. Należy zadać pytanie, czy ma to związek z osobistą historią dzieciństwa i dorastania.
• Chorzy cierpią na inne diagnozy psychiatryczne (z różnymi objawami), które były obecne w czasie. Mogą to być na przykład psychozy, zaburzenia nastroju i zaburzenia osobowości.
• Amnezja występuje w formie spontanicznych rozmów lub w kontekście samookaleczeń (zachowań takich jak cięcie, przypalanie, bicie).
• Pomimo rozpoczęcia leczenia chory nie wykazuje poprawy.
• Chorzy cierpią na zaburzenie osobowości typu borderline z epizodami poważnych samookaleczeń, które nie ulegają poprawie pomimo leczenia.
• Ich objawy pojawiają się samoistnie w wieku dorosłym po okresie pomyślnego funkcjonowania.

Wspomnienia i dysocjacja

Nie ma powodu, by wątpić we wspomnienia, którymi pacjent dzieli się podczas sesji terapeutycznej. Terapeuta powinien jednak zbadać go dokładnie i w sposób nieukierunkowany. Innymi słowy, powinien analizować pacjenta bez zadawania mu pytań, na które odpowiedź jest domyślna. Terapeuta musi pozwolić pacjentowi opowiedzieć swoją historię tak, jak ją pamięta. W końcu wspomnienia zwykle nie są dosłowne i mogą być łatwo modyfikowane przez terapeutę.

Jak wspomnieliśmy wcześniej, trauma wiąże się z dysocjacją, ale nie jest to bezpośredni związek. Dysocjacja nie zawsze rozwija się wraz z traumą. Czynniki psychologiczne jednostki, takie jak regulacja emocjonalna, również odgrywają pewną rolę. Nie każdy reaguje na tę samą sytuację w ten sam sposób.

Wiarygodność relacji naocznych świadków

Możesz pomyśleć, że skoro traumatyczne wydarzenia mogą mieć tak wielki wpływ na nasze życie, zachowalibyśmy te informacje skuteczniej niż inne. Jednak nauka jeszcze nie wie, czy tak rzeczywiście jest. Badania na ten temat dostarczają sprzecznych danych. Wiemy natomiast, że informacje o traumie są przechowywane inaczej niż inne informacje.

Badania, w których przeanalizowano rzeczywiste wydarzenia, sugerują, że negatywne wydarzenia, które stają się traumą, są lepiej zapamiętywane. Są bardziej szczegółowe, dokładne i trwałe w naszej pamięci. Wspomnienia podlegają jednak temu samemu prawu, co wszystkie inne wspomnienia: prawu zniekształcenia.

Oznacza to, że istota informacji pozostaje, ale szczegóły zmieniają się w czasie. Co więcej, nie ma naukowych dowodów na poparcie tezy, że im większa intensywność doświadczenia, tym dłużej je pamiętamy.

Fałszywe wspomnienia

Jedyną rzeczą, którą obecnie możemy stwierdzić, jest to, że im bardziej intensywna traumatyczna sytuacja, tym lepiej jednostka pamięta szczegóły centralne i krytyczne, ale nie peryferyjne. Dlatego też terapeuta musi zawsze badać uważnie i w sposób nieukierunkowany. Chodzi o to, żeby nie „wszczepiać” pacjentowi fałszywych wspomnień.

„Fałszywe wspomnienie to takie, które ma wszystkie cechy pamięci rzeczywistej (przekonania, obrazy i szczegóły), ale nie odpowiada żadnemu rzeczywistemu epizodowi, który dana osoba przeżyła, przynajmniej tak, jak to pamięta”.

-Belloch-

Wreszcie, ofiary traumatycznych sytuacji nie zapominają o tych wydarzeniach. Dokładnie je pamiętają. W szczególności są w stanie przywołać wspomnienia, które zawierają główne wydarzenia, chociaż reszta informacji mogła ulec pogorszeniu wraz z upływem czasu.