Pamięć autobiograficzna. Wspaniałe wspomnienia naszych doświadczeń

Napisane i zweryfikowane przez psycholog María Alejandra Castro Arbeláez.

Ostatnia aktualizacja: 27 grudnia, 2022

Potrafisz sobie wyobrazić, że nie jesteś w stanie przypomnieć sobie pierwszej miłości lub doświadczeń z dzieciństwa? Zastanówmy się, czym jest pamięć autobiograficzna i jak wygląda jej funkcjonowanie na co dzień.

Wspominanie pierwszego przyjaciela z dzieciństwa, zapach, który najbardziej nam się podobał, jacy byliśmy i jak cieszyliśmy się życiem – to nieodłączne części pamięci autobiograficznej. Możesz sobie wyobrazić, że zapominasz, kim są twoi najbliżsi? Jak wyglądał twój pierwszy pocałunek? Albo jakie były twoje ulubione miejsca?

Dziś porozmawiamy o pamięci autobiograficznej. Na początek krótkie wprowadzenie. Później zastanowimy się nad jej rodzajami. Zagłębimy się również w jej związek ze świadomością. Wreszcie przejrzymy wyniki niektórych aktualnych badań, które dają zielone światło do znalezienia alternatywnego leczenia choroby Alzheimera.

Co to jest pamięć autobiograficzna?

Pamięć autobiograficzna to pamięć związana z osobistymi doświadczeniami. Składa się ze wspomnień, które wynieśliśmy z naszego życia. Ponadto stanowi swoiste wsparcie naszej biografii, ponieważ organizuje nasze doświadczenia w pewien porządek.

Pamięć autobiograficzna wynika z naszej interakcji ze światem i jest definiowana przez to, co robimy. Obecnie uważa się, na podstawie badań José Maríi Ruiza-Vargasa, profesora i badacza na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Autonomicznego w Madrycie, że wspomnienia autobiograficzne charakteryzują się cechami takimi jak:

• relacja z samym sobą – ponieważ wspomnienia zawierają informacje, które pomagają uporządkować i zdefiniować nasz obraz siebie;
• struktura narracyjna – cóż, kiedy przywołujemy osobiste doświadczenia z przeszłości, robimy to, niejako opowiadając historię. Każde następne „doświadczenie, dzięki jego odnalezieniu w pamięci, staje się w narracją” (Ruiz-Vargas, 2004, s. 10);
• obrazy mentalne – wspomnienia autobiograficzne przywołuje się poprzez włączenie obrazów wizualnych i innych modalności sensorycznych, takich jak słuch i węch;
• komponent emocjonalny – emocje mogą wzmacniać wspomnienia.

Pamięć autobiograficzna ma również związek z czasem. Dostępność osobistej przeszłości nie przebiega w sposób jednolity. Każdy z nas jest bowiem inny, zależy ona również od etapu życia, na którym się aktualnie znajdujemy.

Podział pamięci autobiograficznej

Pamięć autobiograficzna obejmuje dwa elementy. Są to:

1. Epizodyczna pamięć autobiograficzna. Chodzi o wspomnienia z własnej przeszłości, czyli związane z osobistymi doświadczeniami, które mają miejsce w określonym miejscu i czasie.
2. Semantyczna pamięć autobiograficzna. Są to wspomnienia związane z powtarzającymi się wydarzeniami czy przeszłymi doświadczeniami, które obejmowały długie okresy.

Oto kilka przykładów epizodycznych wspomnień autobiograficznych: „Pamiętam ten dzień, kiedy nurkowałam i po raz pierwszy zobaczyłam żółwia”. „Pamiętam, kiedy byłem hospitalizowany z powodu depresji”.

Natomiast, przykładowo, jedno z semantycznych wspomnień autobiograficznych mogłoby brzmieć: „Kiedy byłem dzieckiem, odwiedzałem babcię w każdą sobotę”.

Jeśli przeanalizujemy oba typy pamięci, zobaczymy, że epizodyczna pamięć autobiograficzna zwiąże z subiektywnie ujętym czasem, co pozwala nam ponownie doświadczyć wcześniejszych doświadczeń poprzez świadomość autonoetyczną.

To znaczy, że pozwala nam odnosić wrażenie, że przeżywamy coś we wspomnieniach, jak swoistą mentalną podróż w czasie. Natomiast semantyczną pamięć autobiograficzną charakteryzuje ograniczona świadomość zażyłości; dotyczy ona raczej spraw zewnętrznych.

Pamięć autobiograficzna we współczesnej nauce

Pamięć autobiograficzna nadal jest obszarem intensywnie eksplorowanym przez naukowców. Przede wszystkim bada się jej związek z chorobami neurodegeneracyjnymi i zespołem stresu pourazowego. My natomiast zagłębimy się w jej powiązania z chorobą Alzheimera (E.A).

W chorobie Alzheimera pamięć autobiograficzna osłabia się. Dzięki różnym badaniom zaobserwowano, że u osób starszych ten proces różni w zależności od tego, czy proces starzenia przebiega normalnie, czy patologicznie.

Kiedy ludzie przypominają sobie przeszłość, aktywują myśl związaną z pamięcią epizodyczną. Produkcja tego typu wspomnień jest niska w porównaniu z pamięcią semantyczną. Osoby z Alzheimerem wykazują niewielką zdolność do przypominania sobie epizodycznych momentów autobiograficznych.

Aby zbadać pamięć autobiograficzną w chorobie Alzhaimera, niektórzy eksperci uciekali się do eksperymentów opartych na reminiscencji, to znaczy przywoływaniu wspomnień.

Na przykład El haj, Fasotti i Allain (2012) w artykule opublikowanym w „Consciouness and Cognition Magazine” opisują, jak badali mimowolny charakter wspomnień autobiograficznych przywoływanych dzięki muzyce. Inni autorzy podkreślają przywoływanie wspomnień poprzez obrazy, filmy, a nawet zapach.

Krótko mówiąc, pamięć autobiograficzna jest ściśle związana z tym, kim jesteśmy. Wiąże się z naszymi doświadczeniami w sposób tak ogólny, jak i szczegółowy. Podczas normalnie zachodzącego i patologicznego procesu starzenia wspomnienia przywoływane są inaczej.

Ponadto osoby cierpiące na Alzheimera wykazują postępującą utratę epizodycznej pamięci autobiograficznej. Różne badania wciąż analizują ten typ pamięci. Żywimy nadzieję, że będą one nadal torować drogę ku lepszemu zrozumieniu roli pamięci zarówno w normalnym, jak i patologicznym funkcjonowaniu.

Ten artykuł został napisany i zweryfikowany przez psycholog Maríę Alejandrę Castro Arbeláez.