Otto Fenichel: psychoanalityk drugiego pokolenia

Otto Fenichel nie jest powszechnie znaną postacią w świecie psychoanalizy. Najbardziej ortodoksyjna gałąź tej konkretnej szkoły myśli uważa go za zwykłego „technika”. Psychologia uznaje, że jego wkład w metodę psychoanalityczną był minimalny i nie miał znaczącego wpływu na tę dziedzinę. Jednak Fenichel był ważnym psychoanalitykiem i odegrał kluczową rolę, pomagając Freudowi w konsolidacji jego tezy.

Fenichel był psychoanalitykiem „drugiego pokolenia”. Oznacza to, że należał do grupy Freudowskiej, która powstała pod koniec XIX lub na początku XX wieku. Jej członkowie byli świadkami rewolucji rosyjskiej, powstania nazistów i innych wydarzeń o znaczeniu historycznym. Większość z nich ostatecznie podpisała się pod teoriami Freuda, choć każdy dołożył własne niuanse do tej doktryny psychoanalitycznej.

Otto Fenichel był także jednym z przedstawicieli „lewicy psychoanalitycznej”, obok takich osób jak m.in. Erich Fromm, Siegfried Bernfeld czy Wilhelm Reich. Szukali oni sposobu na powiązanie psychoanalizy z marksizmem i analizę politycznych aspektów nieświadomości.

Otto Fenichel – wczesne lata

Otto Fenichel urodził się 2 grudnia 1897 roku w Wiedniu w Austrii, w szanowanej rodzinie żydowskiej. Jego ojciec, Leo, był prawnikiem finansowym dla imperium austro-węgierskiego. Otto działał w austriackim ruchu młodzieżowym i kolektywach młodzieży żydowskiej. W tamtych latach ruch próbował połączyć rewolucję polityczną i wolność seksualną.

Fenichel wraz z kilkoma rodakami napisał esej na ten temat w 1916 roku. Został za to później wyrzucony przez władze szkoły, do której uczęszczał. Cztery lata wcześniej, w 1912 roku, wraz z 20 innymi osobami stworzył grupę, która zaproponowała stworzenie seminarium seksuologicznego w Akademickim Stowarzyszeniu Lekarzy Żydowskich. Chcieli nadrobić brak tego rodzaju treści w programie medycznym uczelni.

Gdy tylko Fenichel rozpoczął studia, zainteresował się psychoanalizą i entuzjastycznie uczestniczył w konferencjach Zygmunta Freuda. W 1918 roku natknął się na tezę Siegfrieda Bernfelda i wkrótce zaczął uczęszczać na słynne „Środowe noce” w Wiedeńskim Towarzystwie Psychoanalitycznym. Po ukończeniu studiów medycznych Otto Fenichel wyjechał do Berlina, aby studiować psychoanalizę w Berlińskim Instytucie Psychoanalitycznym i Berlińskim Instytucie Szkoleniowym.

Płodny pisarz

W 1922 roku Fenichel przeprowadził pierwszą analizę z Paulem Federnem i później kolejną z Sandorem Rado w Berlinie. Swoją pierwszą książkę, The Psychoanalitic Theory of Neurosis, opublikował w 1935 roku. W tym czasie zaczął też kwestionować biurokratyczne praktyki Towarzystwa Psychoanalitycznego. To zainspirowało go do stworzenia odrębnej grupy o nazwie „Seminarium dla dzieci”, którą kierował wraz z Schultz-Henke do 1933 roku.

W 1930 roku do grupy dołączył William Reich. Jej członkami byli także inni przedstawiciele świata psychoanalizy tego okresu. Według jego notatek Reich uważał, że kolektyw ten był znacznie bardziej rozwinięty niż kolektyw wiedeński pod względem kwestii społecznych. Z tej grupy narodził się polityczny ruch freudowski, który osiągnął swój szczyt w 1931 roku. Nie trzeba było jednak długo czekać na wewnętrzny konflikt: członkowie spierali się o sprawy osobiste i różnice intelektualne.

Wraz z pojawieniem się Hitlera na arenie międzynarodowej i spaleniem książek Freuda, grupa była zmuszona się rozwiązać. Otto Fenichel znalazł jednak tajny system komunikacji, który nazwał Rundbriefe. To pozwoliło członkom grupy być na bieżąco z tym, co robili i jakimi rzeczami się akurat zajmowali. Mówi się, że powstało ponad 119 takich listów, dotyczących różnych tematów.

Interesująca spuścizna

Otto Fenichel został ostatecznie zmuszony do ucieczki do Oslo w Norwegii. Kilkakrotnie spotykał się z Wilhelmem Reichem, ale ostatecznie rozdzieliła ich ogromna różnica zdań. Podczas gdy Reich chwalił bezpośrednią walkę z nazistami w celu zachowania psychoanalizy i marksizmu, Fenichel uważał, że lepiej pracować w podziemiu.

Fenichel mieszkał przez pewien czas w Pradze, a później wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Tam znalazł kilku swoich byłych rodaków. Musiał też stawić czoła skomplikowanej sytuacji. W wieku 46 lat był zmuszony wrócić do kraju, aby uzyskać dyplom lekarza, ponieważ Stany Zjednoczone nie uznawały jego innych szkoleń. Musiał też przestać otwarcie mówić o swoich lewicowych przekonaniach.

Zmedykalizowany model psychoanalityków z Ameryki Północnej głęboko zaniepokoił Fenichela. Wierzył, że ich metody były zbędną wersją tego, co rozwinął Freud. Załamany i zepchnięty na bok, zmarł w młodym wieku 48 lat. Jego prace są obowiązkową lekturą dla wszystkich zainteresowanych freudowskim leczeniem.