Niechęć do straty - najgorszy koszmar dla twojego mózgu

Czy kiedykolwiek zgubiłeś portfel, klucze lub telefon komórkowy? Kiedy coś takiego ci się przydarzy, nie możesz przestać o tym myśleć przez kilka dni, nawet jeśli sprawę można łatwo rozwiązać. Wyjaśniamy, dlaczego tak się dzieje.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Valeria Sabater.

Ostatnia aktualizacja: 12 października, 2022

Każdy w pewnym momencie swojego życia coś stracił. Być może zostawiłeś okulary przeciwsłoneczne w restauracji lub torbę w metrze. W rzeczywistości zapominanie jest częścią bycia człowiekiem. Niewiele jest doświadczeń, które mogą być bardziej denerwujące i stresujące. Nie ma znaczenia, że możesz zastąpić to, co straciłeś. Że możesz po prostu kupić nowy telefon lub używać kopii zgubionych kluczy do domu. Niechęć do straty, to coś więcej niż zwykła irytacja.

Definiuje starożytny rodzaj dyskomfortu, który w nas zamieszkuje. To instynkt, któremu towarzyszy duża troska i zakłopotanie. Laureat Nagrody Nobla i psycholog Daniel Kahneman wraz z psychologiem matematycznym i poznawczym Amosem Tverskym zbadali to doświadczenie. Twierdzili, że niechęć do straty to błąd poznawczy, który dominuje w dużej części naszych zachowań. To całkowicie nieświadomy schemat mentalny, który jest bardzo widoczny w takich dziedzinach jak ekonomia i marketing. Dowiedzmy się więcej.

Na czym polega niechęć do straty?

Niechęć do straty to błąd poznawczy, który oznacza, że głębiej dotyka nas strata, niż zysk. Na przykład, jeśli przegrasz 50 złotych, ból będzie znacznie większy niż radość, której doświadczysz, jeśli wygrasz tę samą kwotę. Koncepcja ta jest częścią teorii perspektywy, opracowanej w 1979 roku przez Kahnemana i Tversky’ego i opublikowanej w renomowanym studium.

Jak wspomnieliśmy wcześniej, ta perspektywa wyjaśnia wiele decyzji podejmowanych na dużą skalę, zwłaszcza w sprawach gospodarczych. Jeden przykład występuje w dziedzinie rolnictwa. Oxitec to firma biotechnologiczna, która opracowuje genetycznie modyfikowane owady w celu poprawy zdrowia publicznego. Jej metody pozwalają na wszystko, od zwalczania chorób, takich jak Zika, po unikanie stosowania insektycydów.

Jednak mimo że wiele krajów odniosłoby znaczne korzyści z zastosowania tego typu technologii do zapobiegania szkodnikom upraw, nadal preferowane są tradycyjne metody, takie jak pestycydy. W rzeczywistości Europa odrzuca modernizację swoich metod, ponieważ obawia się związanych z nią inwestycji gospodarczych. Nawet jeśli na dłuższą metę korzyści byłyby znaczne. Jak można wyjaśnić tego rodzaju rzeczywistości?

Utrata czegoś zawsze boli

Często łatwo jest zapomnieć, że wiele z tego, czym jesteśmy, jest produktem naszej ewolucyjnej przeszłości. Rzeczywiście, nasze instynkty i mechanizmy reakcji są pozostałością po plejstoceńskich mężczyznach i kobietach, którym na co dzień przyświecał tylko jeden cel: przeżyć.

Jednak jak niechęć do straty ma się do tych z naszych wczorajszych ewolucyjnych ech? Właściwie bardzo dużo. W rzeczywistości utrata czegoś oznaczała dla naszych przodków życie lub śmierć. Zgubiona broń oznaczała, że nie byli w stanie polować. Zgubienie śladu żubra lub mamuta oznaczało, że nie będą jeść. Podobnie, jeśli stracili kontakt ze swoją grupą społeczną, nie mogliby przeżyć.

Dziś nie żyjemy już w tak surowym i groźnym środowisku. Niemniej jednak nawet w naszym współczesnym świecie niechęć do straty pozostaje w nas mocno zakorzeniona przez odcisk naszych emocji. To te same emocje, które ukształtowały nas w minionych czasach. Ten neurobiologiczny ślad wyjaśnia, dlaczego bardziej boimy się utraty pieniędzy niż ich zarobku lub utraty rzeczy, które można łatwo zastąpić.

Neurologiczne mechanizmy awersji do strat

Ekonomiści doskonale znają awersję do strat. Na przykład ból psychologiczny, jaki generuje strata pieniężna, jest silniejszy niż radość, jaką może wywołać zysk. Giełdy są świadome tego psychologicznego nastawienia. W związku z tym rozumieją, dlaczego każde małe wydarzenie może spowodować, że ludzie przestaną inwestować swoje pieniądze, powodując w ten sposób pojawienie się klasycznych baniek finansowych i paniki.

Zarówno makroekonomia, jak i mikroekonomia są uwarunkowane tym mechanizmem, jak każda dziedzina naszego życia. Każdy scenariusz lub okoliczność, która wiąże się z jakimś ryzykiem, nas onieśmiela. Każde doświadczenie, które wiąże się z utratą lub pozostawieniem czegoś za sobą, jest awersyjne. Nawet jeśli w dłuższej perspektywie przynosi to korzyści.

Jak wspomnieliśmy wcześniej, proces ten wynika z wagi naszych emocji. Istnieją dwa obszary mózgu, które aktywują i promują niechęć do strat:

• Ciało migdałowate to prymitywny obszar mózgu, który przetwarza strach. Aktywuje stany takie jak niepokój i ostrzega nas przed możliwymi zagrożeniami (prawdziwymi lub irracjonalnymi). Dla tej struktury strata, w każdej postaci, jest bodźcem, który budzi ryzyko, strach i przerażenie.
• Prążkowie jest kluczem do uczenia się procedur, wzmacniania i planowania. Przypomina nam, że zawsze lepiej zatrzymać to, co już mamy, niż zarabiać.

Czy przesadzamy z lękiem przed stratą?

Czy to naprawdę negatywne dać się ponieść niechęci do straty? Ekonomiści z pewnością powiedzą, że inwestycje są niezbędne, aby rynki mogły płynąć. Jednak, gdy pojawia się poczucie niepewności, niechęć do strat paraliżuje wszystkie transakcje giełdowe i scenariusze handlowe.

Dlatego czasami ten niemal naturalny instynkt może powodować problemy. Z drugiej strony, jeśli pozwala nam ewoluować jako gatunek, jasne jest, że musi mieć jakąś przewagę. W rzeczywistości wydaje się, że ochrona przed stratami, zamiast skupiania się wyłącznie na odnajdywaniu zysków, pośredniczy w naszym przetrwaniu.

Wszyscy jesteśmy społecznie uwarunkowani, by obawiać się jakiejkolwiek straty. Na przykład nie lubisz przegrywać, gdy bierzesz udział w sporcie. Nie lubisz spóźnić się na autobus, zgubić kluczy do domu, a nawet przyjaźni. Niemniej jednak z jakiegoś powodu te emocje utrzymują się w tobie. Co więcej, dopóki nie wdzierają się one w Twoje życie, a Ty nadal racjonalnie wykorzystujesz mechanizm utraty awersji, warto pamiętać, dlaczego takie emocje występują.