Dysocjacja a skłonność do fantazjowania - związek

W obliczu traumatycznych wydarzeń możemy rozwinąć skłonność do dysocjacji. Co jednak decyduje o tym, że tego rodzaju doświadczenia są normalne lub patologiczne?

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Gorka Jiménez Pajares.

Ostatnia aktualizacja: 16 kwietnia, 2024

Dysocjacja jest ściśle związana z traumą. Aby to wyjaśnić, możemy posłużyć się metaforą. Wyobraź sobie, że jesteś w pokoju ze szklanką w dłoniach i podchodzi do Ciebie jakaś osoba. Popycha Cię, w wyniku czego szkło spada i rozbija się na podłodze.

W naszej metaforze szklanka reprezentuje umysł, podczas gdy nagłe popchnięcie przez drugą osobę jest pewnym wydarzeniem traumatycznym, takim jak wykorzystywanie seksualne. Rezultatem jest dysocjacja. Piękne i funkcjonalne naczynie ostatecznie jest stłuczone na kawałki i bezużyteczne.

Istnieje jednak nowa hipoteza dotycząca dysocjacji. Potwierdza, że ma ona charakter wymierny. Sugeruje, że można ją zorganizować w „linii ciągłej”. Normalne zjawiska dysocjacji byłyby zlokalizowane na „zdrowym” biegunie, podczas gdy na przeciwległym końcu, czyli na biegunie „patologicznym”, byłyby zaburzenia dysocjacyjne, takie jak dysocjacyjne zaburzenie tożsamości.

Co jednak sprawia, że normalne zjawisko staje się patologiczne? Odpowiedź można znaleźć w pojęciu skłonności do fantazji. Wiemy, że wiele osób zdrowych psychicznie twierdzi, że miała doświadczenia dysocjacyjne (Parra, 2007).

Podejście do pojęcia dysocjacji

Dysocjacja to termin, który można tłumaczyć na wiele sposobów. Na przykład na „oddzielić”, „złamać” lub „rozpaść”. Ale co i od czego oddziela się w mentalnym procesie dysocjacji? Odpowiedź nie jest prosta. Można powiedzieć, że fragmentaryczne są następujące struktury mentalne, które stanowią spoiwo tożsamości jednostki (Belloch, 2020):

• Pamięć
• Postrzeganie
• Osobowość
• Funkcje motoryczne
• Myśli
• Sumienie

W zależności od tego, jak zdezintegrowane lub odseparowane są wyżej wymienione struktury zależy to, czy będziemy mówić o patologii, czy też o normalności. W zdrowej dysocjacji doświadczenia są dalekie od fragmentacji. Są postrzegane jako w pełni sensowne zdarzenia. Dysocjacja chroni jednostkę przed wydarzeniami życiowymi, które mogą ją głęboko zranić, zarówno emocjonalnie, jak i psychicznie.

Skłonność do fantazji a dysocjacja patologiczna

Niektórzy posiadają niezwykłe zdolności wyobraźni. Ci, którzy są bardziej podatni na sugestię hipnotyczną, są również bardziej podatni na dysocjację. Zdolność do żywego wyobrażania sobie jest związana z postrzeganiem doznań zmysłowych, które są doświadczane jako niezwykle realne.

Model skłonności do fantazji Lynn

Fonseca (2020) twierdzi, że zaburzenia dysocjacyjne są wynikiem uczenia się sekwencji poznanych za pomocą środków społecznych. Na przykład:

• Pewne nieświadome działania terapeuty. Pytania stawiane przez terapeutę mogą przywołać traumatyczne wydarzenie z przeszłości. Na przykład, sugerując pacjentowi „Twój ojciec wykorzystywał Cię w dzieciństwie, prawda?” Jednak takie zdarzenie może być fałszywe. W tym przypadku terapeuta promuje wszczepienie błędnej pamięci. Jest to jeden z aspektów, który uzasadnia fakt, że trauma musi być zawsze dokładnie zbadana.
• Rola przemysłu filmowego. Chodzi tu o reprezentacje kinematograficzne i telewizyjne dysocjacyjnych jednostek klinicznych. Na przykład filmy i seriale skupiały się na osobach z amnezją lub dysocjacyjnym zaburzeniem tożsamości.
• Oczekiwania społeczno-kulturowe. Co ludzie bez wiedzy z zakresu psychologii lub psychiatrii sądzą o objawach i cechach osób z dysocjacją? Na przykład, czy wierzą, że osoby z dysocjacją są odmienne, jeśli chodzi o uczucia? A może myślą, że dysocjacja oznacza, że posiadają wiele tożsamości, które mają tendencję do nagłych zmian?

Skłonność do fantazjowania to pojęcie, które  pod parasolem swojej nazwy obejmuje prawie cztery procent światowej populacji (Lynn, 2012). Osoby, u których występuje, mają tendencję do ciągłego zanurzania się w fantazję.

Dzięki tej zdolności są w stanie obserwować, słuchać i czuć wszystkie elementy swojego umysłu. Ponadto, jak wspomnieliśmy wcześniej, osoby bardzo podatne na sugestię mają tendencję do fantazjowania i śnienia na jawie.

Dysocjacja – możliwy związek z tendencją do halucynacji

Istnieje też inny termin, który można powiązać ze skłonnością do fantazji i zjawiskami dysocjacyjnymi. Jest nim absorpcja. Oznacza ona „duży stopień zaangażowania w wysoce pomysłowe zadania” (Parra, 2007). Według tego autora osoby o zdolności absorpcyjnej zazwyczaj mają niezwykle bogate i intensywnie realistyczne zdolności wyobraźni.

Z tego powodu często doświadczają utraty poczucia „ja”. Innymi słowy, gubią się w świecie fantazji. Jako przykład normalnego doświadczenia dysocjacyjnego rozważ zaabsorbowanie, które odczuwasz podczas oglądania filmu. Nie ma znaczenia, co dzieje się wokół Ciebie lub kto mówi, jesteś wciągnięty w fantastyczny świat kinowej fikcji.

Pewne dowody potwierdzają fakt, że osoby o wysokim poziomie skupienia na sobie są narażone na ryzyko wystąpienia halucynacji (Berenbaum, 2000). Skłonność do fantazji jest tutaj kluczowym czynnikiem. Rzeczywiście, w obliczu tego samego potencjalnie traumatycznego zdarzenia, osoby ze skłonnością do fantazjowania częściej rozwijają patologiczne zjawiska dysocjacyjne. Co więcej, jeśli do powyższego dodamy wysoką zdolność do samoabsorpcji, jest prawdopodobne, że dana osoba doświadczy również objawów psychotycznych, takich jak halucynacje.