Film Wieczny okop (The Endless Trench) to przytłaczająca podróż przez hiszpańską wojnę domową i działalność tak zwanych kretów. Garstka ludzi w całej Hiszpanii wyszła na powierzchnię zaraz po rządowej amnestii w 1969 roku. Ukrywali się, często we własnych domach, przez ponad 30 lat, aby uniknąć represji po okupacji kraju przez Franco w 1936 roku.
Wieczny okop zawiera szczegóły niektórych spośród relacji z tych prawdziwych koszmarów. Opowiadając ukrytą historię tak zwanego „kreta” i jego żony, która głęboko cierpi z powodu swojej okropnej sytuacji, jest to opowieść o miłości jako ochronie przed strachem.
Zarówno bohaterowie jak i miejsce, w którym rozgrywa się film wpływa na jego oddziaływanie. Odpowiada za to zespół baskijskich reżyserów i producentów odpowiedzialnych za takie filmy jak Loreak i Handia. To intensywna, niemal doskonała emocjonalna podróż o strachu przed politycznymi represjami oraz o ludzkiej wrażliwości, rozpaczy i oporze.
Wieczny okop – od ucieczki do ciągłego oczekiwania
Praktycznie cała akcja fizyczna rozgrywa się w pierwszych 20 minutach filmu. Kamera podąża za przebiegłym lewicowym politykiem, Higinio (Antonio de la Torre). Został załadowany wraz z innymi więźniami na ciężarówkę służby cywilnej.
Podczas gdy jeden z jego towarzyszy woła do strażnika, Higinio korzysta z okazji, aby wyskoczyć z ciężarówki i uciec. Po andaluzyjskiej wsi ściga go straż cywilna.
W końcu, gdy zapada noc, mężczyzna ukrywa się w głębokiej ciemnej studni wraz z dwiema innymi osobami. Jednak jego towarzysze zostają zastrzeleni z góry. Tymczasem Higinio ukrywa się w jednej z dziur wydrążonych w studni. Odpychając zakrwawione ciała, następnego ranka opuszcza kryjówkę i udaje się do domu.
Czeka tam na niego jego żona, krawcowa Rosa (Belén Cuesta). Od tego momentu w bezruchu i pozornie niekończących się godzinach rozgrywa się głęboki dramat psychologiczny. Higinio nie widzi innego wyjścia, jak tylko ukryć się pod ziemią i niczym kret być świadkiem wszystkiego, co dzieje się w jego domu. W rzeczywistości jest jak widz we własnym domu, ale znajduje się w najgorszej z możliwych pozycji.
Trzymanie widza w napięciu
Choć życie kreta było podobno nudne, nuda z pewnością nie jest problemem dla widza tego filmu.
Głównym zagrożeniem jest Gonzalo (Vicente Vergara), który zdradza władzom Higinio. W rzeczywistości nadal grozi mu przez cały film, zaczynając od sadystycznego odsuwania zasłon w domu Rosy, podczas gdy Higinio obserwuje go ze swojej kryjówki.
Korzystając z wielkanocnego tygodnia w mieście, Higinio – w przebraniu starszej kobiety – wprowadza się do domu teścia. Tam ma znacznie większą przestrzeń, aby w pełni zadomowić się jako kret uciekający przed sprawiedliwością. Jest tam małe łóżko, kilka półek i niewielki stolik.
W tragikomicznej sekwencji, będącej odskocznią od dramatu, homoseksualna para decyduje się na randki w domu teścia Higinio, wykorzystując kilkumiesięczną nieobecność Rosy. Po odkryciu ich przez Higinio zostaje zawarty pakt, w ramach którego mogą się widywać w domu w zamian za przyniesienie gazet i jedzenia.
Historia Rosy
Rosa oświadcza, że chce mieć dziecko, w co raczej trudno uwierzyć, biorąc pod uwagę panujące okoliczności. Jest stanowczą, oddaną i bezinteresowną żoną. Jej rola jest złożona, ponieważ jej postać ma kilka warstw. W rzeczywistości jest kimś więcej niż tylko kobietą, która pomaga ukryć Higinio.
Rosa nagle musi zmienić wszystko, do czego przygotowało ją wychowanie. Jest zmuszona wymyślić siebie na nowo jako żywicielka rodziny. Belén Cuesta doskonale odgrywa kruchość, siłę i zaangażowanie Rosy w miarę upływu lat.
Punktem zwrotnym w życiu Rosy jest nękanie i gwałt, jakich doznaje ze strony strażnika cywilnego. Pewnego dnia dochodzi do bójki, w której Rosa odmawia nawiązania z nim jakiegokolwiek kontaktu. Higinio, który widzi wszystko przez swoją kryjówkę, musi się powstrzymywać, aby nie zostać odkrytym.
Widzimy przytłaczającą frustrację Higinio, gdy piętrzą się jego upokorzenia. Kiedy jednak widzi, co stało się z Rosą, reaguje prymitywnie. Wychodzi z ukrycia, by uprawiać z nią seks w niewygodnej scenie, która graniczy z wykorzystaniem seksualnym.
Kiedy strażnik cywilny wraca kilka dni później, atakuje Rosę, a Higinio nie może powstrzymać go przed zgwałceniem jej, gdyż z powodu lampy, która spadła na ziemię, jego kryjówce grozi pożar. Kiedy w końcu Higinio przychodzi z pomocą, zabija strażnika cywilnego. Mimo to zawsze będzie miał wątpliwości, czy jest ojcem dziecka Rosy.
Wieczny okop – historia siły miłości
Gra aktorska obu bohaterów nadaje opowieści odrobinę realizmu. Cichość i tradycyjne wartości Higinio dodają głębii jego roli.
Nieuchronnie większość akcji rozgrywa się w półmroku, czasami używanym w odróżnieniu od oślepiającego andaluzyjskiego słońca. Znaczna część filmu odgrywa się poprzez niepewne wizje z przerażającej perspektywy Higinio, który wraz z widzem próbuje dowiedzieć się, co się dzieje. To strategia budująca zarówno napięcie, jak i emocje.
Pomimo cierpienia, mroku i ludzkiego zła, które odzwierciedla to dzieło, Wieczny okop jest filmem pozytywnym. Mówi nam, bez sentymentalizmu, ekscesów i stereotypów, że miłość może być schronieniem na całe życie.