Teoria poliwagalna a trauma

Dla Stephena Porgesa teoria poliwagalna i trauma to dwa terminy niezwykle silnie połączone ze sobą. Teoria ta wyjaśnia, jak nasze ciała reagują na traumatyczne wydarzenia. Podkreśla, że układ nerwowy ma więcej niż jedną strategię obrony przed niebezpieczeństwem – nie jest to wyłącznie klasyczna strategia walki/ucieczki. Teoria poliwagalna twierdzi, że nasze mózgi nieświadomie nieustannie oceniają zagrożenia wokół nas, minuta po minucie, dzień po dniu.

U niektórych osób fizyczne cechy tego, co widzą, słyszą lub wąchają, wyzwalają zachowania związane z walką/ucieczką. Inni mogą nie reagować na dany bodziec w ten sam sposób. Tak więc decydującym czynnikiem nie jest traumatyczne wydarzenie, ale indywidualna reakcja na nie.

„Trauma w wielu przypadkach jest definiowana i traktowana jako ogólna kategoria zaburzeń związanych ze stresem. W ten sposób tracimy wiele z tego, jak nasz organizm reaguje na sytuacje, które są oceniane jako zagrażające życiu”.

-Stephen Porges-

Trauma z perspektywy teorii poliwagalnej

Teoria poliwagalna próbuje wyjaśnić, w jaki sposób nasz autonomiczny układ nerwowy (ANS), sposób, w jaki regulujemy i wyrażamy emocje oraz sposób, w jaki zachowujemy się społecznie, są ze sobą powiązane i wzajemnie na siebie wpływają. Określa trzy poziomy lub systemy hierarchiczne:

• Pierwszy poziom. Zawiera biologicznie najstarszy system obronny, reakcję unieruchomienia. Kontroluje go grzbietowe jądro ruchowe pnia mózgu. Ten poziom można znaleźć u zwierząt o mniej rozwiniętym układzie nerwowym, takich jak gady.
• Drugi poziom. Zawiera nieco bardziej dopracowany system obrony: walka lub ucieczka. Jest kontrolowany przez współczulny układ nerwowy. Pierwotnie pojawił się u ssaków.
• Trzeci poziom. Zawiera najbardziej wyrafinowany system: odpowiedź lub hak społecznościowy. Jest to system odpowiedzialny za kooperatywne zachowania interpersonalne. Jest kontrolowany przez jądro dwuznaczne pnia mózgu, nową strukturę w kategoriach ewolucyjnych. Ten poziom rozwinął się u wyższych naczelnych i ludzi.

To, co dla jednych jest traumatyczne, dla innych nie jest

Dla niektórych osób to, co inni uznaliby za traumatyczne wydarzenie, jest po prostu kolejną sytuacją. Jednak dla pewnej grupy jest to groźne wydarzenie, które bezpośrednio zagraża życiu jednostki. Osoby te aktywują reakcje w swoim ciele, aby sobie z tym poradzić. Reagują tak, jakby mieli umrzeć.

Obecnie nie wiemy, w jaki sposób nasze obwody decydują, które sytuacje są bezpieczne, a które nie. Można dojść do wniosku, że w obliczu zagrożeń ze strony naszego otoczenia, jeśli jesteśmy chronieni trzecim, najnowszym poziomem, mamy odpowiednie reakcje.

„Wczesne doświadczenia prawdopodobnie odgrywają ważną rolę w zmianie progu lub podatności na nieprzystosowawcze reakcje na traumatyczne wydarzenia”.

-Stephen Porges-

Na przykład w obliczu doświadczenia wykorzystywania seksualnego uruchamiany jest najstarszy obwód błędny: unieruchomienie. Nie mamy świadomej kontroli nad tym obwodem i możemy się „wyłączyć” lub stracić przytomność.

Ludzie, którzy w terapii mówią o wykorzystywaniu, zwłaszcza seksualnym, często doświadczają uczucia bycia fizycznie ujarzmionym. Zwykle opisują to w taki sposób, jakby ich tam w ogóle nie było. Czuli się, jakby stracili przytomność lub odcięli się od tego doświadczenia.

Neurocepcja: teoria poliwagalna w odniesieniu do traumy

Neurocepcja to wykrywanie bez świadomości. Podczas gdy percepcja wymaga świadomości tego, co postrzegamy, neurocepcja nie. Oznacza wykrycie czegoś bez naszej wiedzy. Nasze poziomy mózgowe monitorują, oceniają i wykrywają stopień zagrożenia, jakie każdy z dostrzeganych przez nas elementów może dla nas stanowić. Neurocepcja podkreśla trzeci system: system zaangażowania lub współpracy społecznej.

Działanie trzeciego systemu może wpływać na nasze bardziej prymitywne mechanizmy obronne. Jednak gdy ryzyko wzrasta, pierwsze dwa systemy przejmują kontrolę. W odpowiedzi na potencjalne lub rzeczywiste niebezpieczeństwo, pierwszy i drugi system uruchamiają kaskadę reakcji metabolicznych, hormonalnych i nerwowych, dzięki czemu możemy albo walczyć, albo uciekać.

Kiedy nasz system współpracy społecznej działa i ogranicza naszą obronę, czujemy się spokojni.

To samo traumatyczne zdarzenie może wywołać różne reakcje neuroceptywne. Wiemy, że traumatyczne wydarzenia powodują dysocjację. Dysocjacja oznacza oddzielenie lub przełamanie czegoś. Podmiot rozdzielenia to z jednej strony opis traumatycznego wydarzenia, a z drugiej jego cechy sensoryczne. Mogą to być na przykład sygnały akustyczne, zapachy, kolory i smaki.

Dziś wiemy, że jednym z najpotężniejszych wyzwalaczy neurocepcji (nieświadomego wykrywania) są właściwości akustyczne.

Projekt słuchania

Projekt słuchania jest projektem interwencyjnym. Bada, czy trening mięśni ucha środkowego może pomóc osobom, które doznały traumy.

Teoria poliwagalna potwierdza hipotezę, że jeśli zaczniemy korzystać z naszego trzeciego systemu, systemu współpracy społecznej, i wytrenujemy mięśnie ucha środkowego – ważnego dla wykrywania cech akustycznych – będziemy bardziej biegli w odróżnianiu ludzkiego głosu od reszty bodźców. Pomoże to jednostce być bardziej spontanicznie społecznym.

Celem jest wywołanie nadwrażliwości słuchowej. Zwiększając naszą wrażliwość na ludzkie głosy, stajemy się bardziej towarzyscy. W efekcie nasz trzeci system reagowania jest bardziej aktywowany, co sprawia, że możliwość przeżycia wydarzenia jako traumatycznego jest mniej prawdopodobna.

Zdolność adaptacji

Z reguły jako istoty ludzkie jesteśmy niezwykle zdolni do przystosowania się do okoliczności, w których się znajdujemy. Na przykład, jeśli nasi rodzice byli przygnębieni lub chaotyczni, przystosowujemy się do tego, aby się nie angażować. Ograniczamy lub wyłączamy nasz trzeci system: system współpracy społecznej.

Teoria ta może również rzucić więcej światła na niektóre choroby i zaburzenia psychiczne, które są związane z błędami w regulacji trzech systemów. Są to na przykład trauma, dysocjacyjne zaburzenie tożsamości i zaburzenie osobowości typu borderline.