Dysocjacja - naturalna ochrona przed stresującymi wydarzeniami

Czym jest dysocjacja? Jakie wydarzenia w naszym otoczeniu mogą spowodować to wystąpienie? Jakie są jego konsekwencje? W tym artykule mówimy!

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Gorka Jiménez Pajares.

Ostatnia aktualizacja: 02 sierpnia, 2023

Wyobraź sobie, że nagle tracisz kogoś, kto jest dla Ciebie bardzo wany. Dzieje się coś, co jest całkowicie poza twoją kontrolą, ale ma na Ciebie bezpośredni wpływ. Trudno powiedzieć, jak byś zareagował w takiej sytuacji. Jednak jedną z możliwych reakcji jest dysocjacja.

Główną funkcją, jaką pełni dysocjacja, jest ochrona przed psychologicznym wpływem wysoce stresującego wydarzenia. W efekcie ułatwia nam przetrwanie.

Dysocjacja

W psychologii dysocjację definiuje się jako przerwę lub nieciągłość, postrzegasz w sposób zintegrowany elementy takie jak:

• Świadomość: w jaki sposób jesteś świadomy własnego istnienia.
• Pamięć: w jaki sposób pamiętasz innych, świat i siebie.
• Tożsamość: w jaki sposób identyfikujesz się jako indywidualna istota, z umysłem, który jest świadomy siebie, ale także wie, że różni się od innych.
• Emocja: w jaki sposób doświadczasz siebie, innych i kontekstów, w których się zanurzasz.
• Postrzeganie: proces poznawania świata zewnętrznego poprzez zmysły.
• Reprezentacja twojego ciała.
• Twoja własna kontrola motoryczna i, co za tym idzie, twoje własne zachowanie.

Zmiana tych funkcji może być:

• Nagła lub stopniowa.
• Tymczasowa lub przewlekła.

Czy jest to problem zdrowotny?

Nie zawsze. Dysocjacja niekoniecznie jest zjawiskiem patologicznym. W rzeczywistości mówimy o dysocjacji normatywnej, kiedy mówimy o doświadczeniach, które obejmują dysocjację, ale które są doświadczane w sposób zintegrowany, a nie oddzielnie. Powodują one zmniejszenie intensywności głębokich i stresujących wydarzeń życiowych.

Wszyscy jesteśmy podatni na doświadczanie epizodów dysocjacyjnych w odpowiedzi na tego rodzaju stresujące sytuacje. Oto kilka przykładów:

• Problemy w relacjach. Gorące i powtarzające się z biegiem czasu kłótnie, rozstania i doświadczenie znęcania się i maltretowania.
• Problemy zdrowotne u bliskich. Rak, samobójstwo bliskiej osoby, pilne hospitalizacje, zaginięcia.
• Wypadki.
• Stres w pracy. Syndrom mobbingu lub wypalenia zawodowego.
• Klęski żywiołowe. Powodzie, trzęsienia ziemi, huragany, wulkany.

Kiedy wybuchł wulkan Cumbre Vieja na wyspie La Palma, panowała duża niepewność, wiele populacji musiało zostać ewakuowanych w ciągu kilku minut, a wiele osób mówiło, że czują się zdystansowane od własnego ciała, jakby były tylko zewnętrznymi obserwatorami (depersonalizacja). Inni z kolei mówili, że doświadczyli odczuwania świata zewnętrznego jako obcego lub nierzeczywistego (derealizacja).

Niektóre przykłady dysocjacji normatywnej można znaleźć w epizodach takich jak:

• Bycie pochłoniętym działaniem.
• Marzenie.
• Działania automatyczne.
• Zjawiska hipnotyczne.

Czasami przeżywamy wydarzenia, które są tak przytłaczające, że przekraczają nasze możliwości radzenia sobie z nimi, nasz umysł nie jest w stanie przetworzyć otrzymywanych danych, chronić siebie i odpowiednio złagodzić ból. Dlatego powstaje dysocjacja. Pozwala nam zredukować emocjonalny wpływ bólu i strachu.

Fenomen ukrytego obserwatora

Część dowodów empirycznych wspierających normatywną lub niepatologiczną dysocjację można znaleźć w zjawisku ukrytego obserwatora (Hilgard, 1997).

Zjawisko ukrytego obserwatora jest metaforą odnoszącą się do tej części umysłu, która pod wpływem hipnozy pozostaje niezahipnotyzowana. W rzeczywistości zachowuje swoje funkcjonowanie w nienaruszonym stanie. Jednak bycie oddzielonym od zahipnotyzowanej części przez barierę amnestyczną (tj. jedna część, która nie pamięta drugiej) nie pozwala jednostce być świadomym dostępnej jej kontroli. O ile tak nie jest, otrzymuje instrukcje, które wciąż pozwalają jej działać.

Dysocjacja normatywna a dysocjacja patologiczna

Dysocjację patologiczną od dysocjacji normatywnej odróżniają trzy czynniki. Są to czas trwania, intensywność oraz interferencja wytwarzana w sferach, w których wszyscy na co dzień działamy. Na przykład praca, studia i relacje międzyludzkie.

Kiedy dysocjacja jest przewlekła, generuje cierpienie i powoduje znaczne pogorszenie się stanu danej jednostki, jej relacji lub otoczenia. Z tego powodu może zacząć doświadczać problemów zdrowotnych. Oto kilka przykładów zaburzeń dysocjacyjnych.

• Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości (wiele osobowości). Istnienie kilku osobowości lub tożsamości. Manifestują się pojedynczo i regularnie przejmują kontrolę nad zachowaniem jednostki.
• Amnezja dysocjacyjna. Niezdolność do zapamiętania ważnych informacji osobistych i biologicznych w odpowiedzi na stresujące wydarzenia. Trwa zbyt długo, aby można go było przypisać to zapomnieniu.
• Fuga dysocjacyjna. Osoby znajdują się w nieoczekiwanych miejscach z powodu chwilowej utraty pamięci. Ponadto mogą nie być w stanie zapamiętać swojej przeszłości (amnezja). Mogą też przybrać nową tożsamość.
• Zaburzenie depersonalizacji-derealizacji. Zmiana w postrzeganiu lub doświadczaniu jaźni. Oznacza to, że jednostka czuje się oddzielona od siebie. To tak, jakby była zewnętrznym obserwatorem własnych procesów psychicznych i swojego ciała.

Proces dysocjacji jest próbą zachowania przez jednostkę pewnego rodzaju kontroli i bezpieczeństwa w obliczu wydarzenia, które jest tak silnie stresujące, że je przytłacza. Paradoksalnie jednak dysocjacja normatywna zakłada utratę kontroli nad pewnymi funkcjami psychicznymi i fizycznymi. Kiedy ta próba samozachowawcza przedłuża się w czasie, początkowo adaptacyjna i buforująca rola dysocjacji staje się nieprzystosowana. Zaczyna ingerować w ważne aspekty codziennego funkcjonowania jednostki.