Kryzys potrafi wydobyć z nas to, co najlepsze

Słowo kryzys wywodzi się od greckiego czasownika “krino”, który oznacza “osądzam i wybieram”. Ta koncepcja sugeruje konieczność dokonania wyboru lub momentu. Oznacza to, że w życiu każdego z nas nadchodzi chwila, w której musimy zmierzyć się z różnymi perspektywami i możliwościami (Irene Onnis, 1900).

Kryzys możemy traktować jako proces naturalnej homeostazy między człowiekiem a jego otoczeniem. W efekcie osiągamy następnie równowagę poprzez “zmianę skali naszej wagi” lub poprzez ponowne połączenie naszych fundamentów. Może on zatem zaoferować nam możliwość wprowadzania w życiu zmian, które dają nam nowe formy adaptacji i kolejne wyzwania.

To, co wyróżnia funkcjonalność osoby lub całej rodziny, to nie brak kryzysów. Zamiast tego istotny jest sposób, w jaki dowolny kryzys zostaje rozwiązany. Możemy również przyjrzeć się temu, w jaki sposób taki kryzys jest w stanie przyczynić się do naszego rozwoju. Zarówno na płaszczyźnie osobistej, jak i rodzinnej.

Zdarzają się bowiem również wydarzenia, które ze względu na ich naturę lub występowanie mogą po prostu być dla nas zbyt duże do ogarnięcia i wyrządzić nam po prostu krzywdę.

Kryzys ludzkiej natury i jego rodzaje

W trakcie całego swojego życia każda osoba musi zmierzyć się z szeregiem różnych krytycznych momentów. Ogólnie rzecz biorąc możemy je sklasyfikować na różne sposoby. Zasadniczo możemy podzielić te krytyczne momenty na dwa podstawowe rodzaje:

• Normatywny (oczekiwany). Tego typu kryzys jest typowy dla normalnego cyklu życia. Można go uznać za wręcz oczekiwaną sytuację (małżeństwo, szukanie pracy lub domu, przejście na emeryturę itp.).
• Nienormatywny (nieoczekiwany). Kryzys tego typu odnosi się do okoliczności nagłych. Są to nieprzewidywalne, przypadkowe i nieoczekiwane kryzysy spowodowane przez jedno lub więcej zdarzeń. Ponieważ zdarzenia te występują nagle, wymagają także od nas natychmiastowej reakcji.

Kryzys osoby lub rodziny może być przewidywalny lub nie. Niezależnie od tego, wszystkie z nich mają jedną wspólną cechę. Problem, który je spowodował, jest z reguły bardzo trudny do rozwiązania. Jeśli chodzi o zdrowie psychiczne takiej osoby, efekty wywoływane przez dany kryzys są takie same. Osobiste doświadczenia mogą być natomiast zupełnie różne.

Co jest czynnikiem determinującym kryzys?

Nie jesteśmy odseparowanymi od innych ludzi. Nasz osobisty kryzys wcale nie przebiega wyłącznie wewnątrz naszej własnej szklanej bańki bez wpływania na nasze otoczenie. Możemy zatem pogrupować czynniki decydujące o ewolucji każdego z tych kryzysów na trzy podstawowe typy:

• Powaga wydarzeń, które wywołały kryzys.
• Zasoby rodzinne. Elastyczność ról, cechy społeczno-ekonomiczne i funkcjonalne, opieka, wsparcie emocjonalne…
• Wsparcie społeczne. Zaliczają się do tego rodzina, przyjaciele, społeczność lub inne osoby, które mogą pomóc zminimalizować wszelkie szkodliwe skutki wywołane przez kryzys.

Istnieją różne teorie, które próbują wyjaśnić mechanizm kryzysu za pomocą różnych punktów skupienia i odniesienia. Są to między innymi teoria zdarzeń witalnych, teoria kognitywna, teoria mechanizmów radzenia sobie z przeciwnościami losu i teoria reaktywacji przeszłych wydarzeń.

Joseph D. Novak (1978, cytowany przez Karla Slaikeu, 1996) sugeruje, że prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia wywołującego kryzys zależy od wielu czynników. Należą do nich moment, w którym się ten kryzys pojawia, jego intensywność, czas trwania oraz stopień, w jakim zaburza rozwój danej osoby.

Ludzie: naprawdę prężny gatunek

Wydaje się, że ludzka rasa nieustannie próbuje odrodzić się z nieustannych wojen, ogromnych kryzysów, katastrof i przemocy od początku swojej historii. Każdy kryzys rzeczywiście pozostawia swój odciśnięty ślad na naszej historii. Niektóre z nich przechodzą jednak z pokolenia na pokolenie. Pozostawiają również trwały wpływ na nasze umysły i emocje.

Dlaczego niektóre osoby, które doświadczają kryzysu, nie są nim poważnie dotknięte, a inne wręcz przeciwnie? Przyczyna tego stanu rzeczy jest związana z jednym z największych problemów zdrowia psychicznego. Chodzi tutaj konkretnie o przewlekłość każdego z kryzysów z osobna. Innymi słowy, regularne powtarzanie się krytycznych wydarzeń w czyimś życiu, a także posiadanie niewielu zasobów do radzenia sobie z nimi stanowi podstawowe źródło problemu.

Każdy kryzys jest nowym przesłaniem dla naszego życia

Każdy, kto przeżywa jakiś kryzys, otrzymuje jakąś wiadomość o swoim życiu. Wiadomość ta może, ale nie musi, być przetwarzana świadomie. Niemniej jednak zawsze staje się częścią “scenariusza” życia danej osoby.

Paula Joan Caplan napisała książkę poświęconą jej badaniom nad tym, co dzieje się z daną osobą w pierwszych trzech dniach trwania kryzysu. Sprawdziła ona, jak takie doświadczenie oraz opis tego doświadczenia wpływają na funkcje poznawcze. Atle Dyregrov również podjął się zadania przeanalizowania i napisania pracy na ten sam temat. Zauważył on, że kombinacja tych elementów może wyjaśnić różnice w mechanizmach adaptacyjnych różnych ludzi.

To, jak przyswajamy sobie wrażenia z tych krytycznych momentów, rzutuje następnie na przyszły “scenariusz” naszego życia. Nie da się uciec od tego, co czujemy i jak wpływają na nas te wydarzenia. Później jednak możemy zmodyfikować tak utworzone wcześniej projekcje za pomocą nowych, bardziej pozytywnych wiadomości.

Różne sposoby zaspokajania podstawowych potrzeb danej osoby po tych kryzysach utrudniają zbudowanie uogólnionego scenariusza negatywnego. Ważne jest zatem również rozważenie wniosku, w jaki sposób dana osoba doszła do tego momentu w swoim życiu, który określa jako kryzys.

Kiedy ktoś przechodzi przez jakiś kryzys, nie powinniśmy myśleć o niej jako o ofierze. “Ofiary” tych kryzysów musiały rzeczywiście poradzić sobie z tymi wydarzeniami i kontynuować swoje życie. Nie mówimy więc tutaj o ofiarach. Mówimy w tym momencie o tych wszystkich wyjątkowych ludziach, którzy zwycięsko przetrwali niezwykle ciężkie chwile.