Twój mózg podczas czytania: co się z nim dzieje?

Napisane i zweryfikowane przez psycholog María Vélez.

Ostatnia aktualizacja: 27 grudnia, 2022

Niektórzy twierdzą, że czytanie przenosi nas do innego świata, a jednocześnie umożliwia nam wchodzenie w inne role. Poza tym w dzisiejszych czasach dzięki licznym badaniom wiemy w jaki sposób zachowuje się mózg podczas czytania. W dalszej części artykułu wytłumaczymy dokładniej zachodzące w nim procesy.

Gdy czytasz, do Twojego mózgu dociera wiele bodźców. Ten rodzaj aktywności zapewnia wiele krótko- i długoterminowych korzyści. Jest w stanie choćby zmniejszać stres, poprawiać jakość snu, zwiększać zasób słownictwa i poprawiać pamięć, a nawet zwiększać inteligencję. Jednak wiele osób nie wie jak dokładnie zachowuje się ich mózg podczas czytania i jakie procesy w nim zachodzą.

Ogólnie rzecz biorąc, czytanie to proces polegający na dekodowaniu słów, które umożliwia poznanie ich znaczenia. Z naukowego punktu widzenia warto poznać wszystkie niewielkie procesy, które zachodzą w tym samym momencie. Dzięki temu naukowcy są w stanie zidentyfikować wszystkie kroki i pomóc osobom cierpiącym na zaburzenia uczenia się.

Do niedawna odkrycie w czasie rzeczywistym procesów zachodzących w mózgu danej osoby podczas czytania było niezwykle trudne. Obecnie neuronauka umożliwia obserwowanie aktywności mózgu danej osoby podczas wykonywania wybranego działania.

Jest to możliwe między innymi dzięki funkcjonalnemu obrazowaniu metodą rezonansu magnetycznego, jak i wykorzystaniu innych technik badawczych. Poza tym, mówiąc bardziej ogólnie, nauronauka interesuje się znalezieniem związków między czytaniem a poznawaniem, emocjami, uczeniem się i sprawnością kognitywną.

Twój mózg podczas czytania – od słów do znaczenia

Mózg potrzebuje jedynie 400 milisekund, aby aktywizować tylny lewy obszar po natknięciu się na napisane słowo. W tym miejscu znajdują się obszary odpowiadające za literowanie i kodowanie fonologiczne. Jeżeli znasz już dane słowo, to od razu zachodzą procesy identyfikacji morfologicznej, syntaktycznej i semantycznej.

Najbardziej podstawowy proces to rozpoznawanie morfologiczne. W tym momencie dzięki aktywizacji obszarów w lewej przedniej części mózgu jesteś w stanie rozpoznawać litery, które tworzą dane słowo, a następnie je identyfikować.

Z kolei w przypadku rozpoznawania syntaktycznego jesteś w stanie odróżnić czy dane słowo to nazwa własna lub czasownik oraz czy odnosi się do przeszłości, teraźniejszości lub przyszłości. W taki sposób Twój mózg tworzy związki między słowami, aby był w stanie rozpoznawać je w późniejszym czasie.

Takie procesy odbywają się w różnych obszarach mózgu, w sposób równoległy i połączony. W wyniku procesów opisanych powyżej, gdy widzisz jakieś słowo, dochodzi do aktywizacji kory wzrokowej. Następnie takie słowo może być dalej przetwarzane.

W tym momencie słowo staje się fonetyczną reprezentacją wysłaną do poprzedniego zakrętu wrzecionowatego. Następnie przenosi się do regionów skroniowych i czołowych, takich jak obszar Wernickego, które umożliwiają dostęp do znaczenia i rozumienia słów.

W tym momencie ponownie poznajesz znaczenie informacji i dokonujesz powtórnej identyfikacji morfologicznej w dolnym przednim zakręcie wrzecionowatym, aby doszło do zintegrowania wiedzy posiadanej z wiedzą nabytą.

Rozumienie tekstu

Kiedy już zrozumiesz słowo, które przeczytałaś, nadszedł czas na analizę jego powiązań semantycznych i syntaktycznych. Chodzi na przykład o kolejność słów, ich czasy, uzupełnienia, informacje o podmiocie, itp.

Takie przetwarzanie syntaktyczne wydaje się odbywać w lewym przednim i tylnym płacie skroniowym. Następnie przenosi się ono do dolnego lewego zakrętu, aby dokonać przetwarzania tematycznego i syntaktycznego. Takie działania wiążą się z interakcjami między tematem a czasownikiem. Umożliwiają również ocenę intencji semantycznych całego zdania.

Jednocześnie dzięki korze czołowej dolnej pojawiają się mechanizmy, które umożliwiają wykrycie niezgodności lub nowości w pozyskanych informacjach. W związku z tym aktywność tego obszaru mózgu jest większa podczas czytania niezgodnych fraz niż w przypadku czytania spójnego tekstu.

Rozumienie tego, co przeczytałaś, wiąże się również z pamięcią. Aby dotrzeć do głębszego i szerszego znaczenia danego słowa, musisz wykorzystać swoje doświadczenie. Na przykład niektóre skroniowe obszary mózgu aktywują się jedynie gdy przeczytasz informacje związane z ludźmi i narzędziami.

Grupa naukowców z Karoliny Południowej i Kalifornii podczas badania z wykorzystaniem metody funkcjonalnego obrazowania metodą rezonansu magnetycznego odkryła, że słowa wzbudzają powiązania z prawdziwym światem.

Oznacza to, że aktywują obszary mózgu w taki sam sposób, jak przeżycia, które opisują. Dobry przykład stanowią słowa o znaczeniu związanym z czymś, czym można manipulować. Okazało się, że ich czytanie wywoływało pobudzenie obszarów mózgu związanych z planowaniem i wykonywaniem zadań lub obszarów związanych z ruchem.

Przetwarzanie emocjonalne i kognitywne

Emocje powstają w wyniku procesów mózgowych odbywających się głównie w układzie limbicznym. W tym obszarze znajduje się podwzgórze. Ten region mózgu uczestnicz w procesach zapamiętywania i uczeniu się. Tym samym emocje to kluczowy proces umożliwiający konsolidację wszelkich nowych informacji.

Poza tym emocje pojawiające się podczas czytania pobudzają do działania sieci uwagi. Co ciekawe, istnieją określone mechanizmy typowe dla leksykonu emocjonalnego. Naukowcy zaobserwowali, że czytanie nacechowanych emocjonalnie słów, na przykład erotycznie czy negatywnie, sprawia, że czytająca je osoba zatrzymuje się na nich dłużej niż na słowach o neutralnym zabarwieniu.

Właśnie dlatego historie, które stymulują nas emocjonalnie, przydają się do pobudzania sieci motywacji i uwagi.

W związku z tym podczas czytania aktywuje się grzbietowo-boczna kora przedczołowa oraz przednia część kory zakrętu obręczy. Dzięki temu możesz uruchamiać procesy uwagi, planowania, kojarzenia i monitorowania informacji.

Poza tym kora przedczołowa uaktywnia się również po to, aby integrować wszystkie informacje. Z kolei zakręt obręczy pozostaje cały czas w gotowości i koncentruje się na tym, co dosłownie przeczytałaś.

Twój mózg podczas czytania

Twój mózg podczas czytania jest poddawany wielu intensywnym bodźcom. Dzieje się tak, ponieważ proces ten uaktywnia wiele regionów mózgu w tym samym momencie. Zapewnia to długoterminowe korzyści, które poprawiają ilość i jakość połączeń nerwowych.

Poza tym neuronauka udowodniła, że czytanie pozwala doświadczać większej liczby sytuacji (przynajmniej na poziomie mózgowym) i trenuje przetwarzanie emocji. Dzięki czemu stajesz się również mądrzejsza pod względem emocjonalnym.