Terapia Systemu Wewnętrznej Rodziny

Terapia Systemu Wewnętrznej Rodziny (IFS) jest terapią opartą na dowodach, stworzoną przez lekarza Richarda C. Schwartza. Jej początki sięgają lat 80., a jej celem była pomoc nastolatkom z zaburzeniami zachowań żywieniowych (ED), takimi jak anoreksja czy bulimia, którzy wielokrotnie mówili o „wewnętrznych rozmowach” – wiele z nich naprawdę skrajnych – z tym, co identyfikowali jako „różne subosobowości w ich wnętrzu”.

Schwartz zrozumiał, że kiedy te części psychiki czuły się bezpieczne, a ich obawy zostały wysłuchane, były mniej niepokojące i przerażające dla młodych ludzi. Tak właśnie powstała Terapia Systemu Wewnętrznej Rodziny.

Terapia Systemu Wewnętrznej Rodziny (IFS)

Schwartz odkrył, że terapeuta był w stanie przekonać osoby cierpiące na skrajne zaburzenia odżywiania do mentalnego oderwania się od ich zniekształconej perspektywy. W ten sposób mogły one przyjąć stanowisko, w którym nie osądzały tej części siebie. Zamiast tego obserwowały ją z ciekawością. Ten sposób odnoszenia się do różnych części własnej psychiki oraz okazywania im współczucia i życzliwości był kluczowy w procesie leczenia. Stanowi to centralną oś leczenia, jakim jest Terapia Systemu Wewnętrznej Rodziny (IFS).

Terapia ta opiera się na modelu, który integruje myślenie systemowe z założeniem, że umysł składa się z różnych części. Obejmują one charakterystyczny sposób myślenia i specyficzne cechy. Jest to terapia integracyjna, ponieważ łączy powyższą ideę z teorią systemów rodzinnych. Każda część przyjmuje inną rolę, która definiuje wewnętrzny świat pacjenta: Jaźń (byt, ja).

Na czym polega Terapia Systemu Wewnętrznej Rodziny?

Terapia składa się z dwóch części: obrońców i wygnańców.

1. Obrońcy: proaktywni czy reaktywni?

Każdy element obronny stara się usunąć negatywne uczucia, myśli i zachowania, które powstają z uszkodzonych części, w celu uniknięcia dalszego bólu i zapewnienia bezpieczeństwa danej osobie. Istnieją jednak różne elementy ochronne w odpowiedzi na poszczególne szkody emocjonalne:

Części proaktywne

Części proaktywne próbują zorganizować naszą egzystencję w taki sposób, abyśmy pozostawili cierpienie poza naszą świadomością. Ich celem jest motywowanie nas do bycia lepszymi ludźmi i do pracy – produktywnej i społecznej.

Jednak gdy części te popadają w skrajności, stają się dysfunkcyjne. Na przykład może pojawić się perfekcjonizm lub nadmierna intelektualizacja. Możemy też troszczyć się o innych kosztem własnego zdrowia, mieć obsesję na punkcie naszego wyglądu lub unikać konfliktów, co pociąga za sobą wysokie koszty psychologiczne.

Części reaktywne

To strażnicy naszych emocji. Kiedy nadmiernie cierpimy, próbują odwrócić naszą uwagę tak szybko, jak to możliwe, bez względu na to, co się stanie. Nie myślą o konsekwencjach. Działają w myśl zasady „Jeśli tego potrzebujesz, nie wahaj się tego użyć. Nieważne, co się stanie”.

Doprowadzone do skrajności, elementy te mogą prowadzić do dysfunkcyjnych zachowań, takich jak objadanie się i wymiotowanie, uzależnienia, dysocjacja, samookaleczanie i myśli samobójcze.

2. Wrażliwe elementy: wygnańcy

Wygnańcy to części, które wycierpiały tak bardzo, że „odłączyły się” od naszej świadomości. Na przykład, kiedy mamy przerażające doświadczenia, zwłaszcza gdy jesteśmy młodzi, możemy rozwinąć w sobie przytłaczająco groźne myśli. Na przykład: „Nie zasługuję na miłość”, „Nikt mnie nigdy nie pokocha” lub „Jestem bezwartościowy”.

W tym momencie do gry wchodzą nasze części obronne, aby w jak największym stopniu trzymać te bardziej wrażliwe elementy z dala od naszej świadomości. Wygnańcy to części naszej psychiki, które zostały zawstydzone, poniżone, wykorzystane lub odrzucone. Ilość energii, jaką nasz umysł zużywa na próby ich uniknięcia, jest ogromna.

Jaźń

Zajmując się różnymi częściami psychiki, można uzyskać dostęp do tego, co Schwartz nazywa „mądrym przywództwem Jaźni”. To nic innego jak koordynacja cech zaufania, otwartości i współczucia.

Jaźń jest centrum, w którym powstają różne tworzące nas części. Jaźń jest „częścią nas, która nie jest częścią”. Dostęp do niej jest głównym celem, jaki stawia sobie Terapia Systemu Wewnętrznej Rodziny IFS.

„Jaźń jest rdzeniem równowagi psychicznej, siedzibą lub centrum świadomości i wewnętrznym źródłem miłości. Każdy ma Jaźń. Tak jak światło może być zarówno cząsteczką, jak i falą, Jaźń może pojawić się w energii pewnego stanu umysłu (ciekawość, spokój, odwaga, współczucie, miłość) lub z poczuciem obecności jednostki”.

-Schwartz, 1995-

Kiedy pacjenci zwracają większą uwagę na siebie i słuchają swojego wnętrza, zamiast próbować je tłumić lub zmieniać, ich wewnętrzne dialogi są modyfikowane. W rzeczywistości części skrajne uspokajają się i zaczynają czuć się lepiej, gdyż pojawia się poczucie większego bezpieczeństwa, lekkości, wolności i otwartości.

Jak powiązane są poszczególne części?

Relacje między różnymi elementami mogą być trojakiego rodzaju:

• Polaryzacja. Występuje, gdy co najmniej dwie strony opiekuńcze stoją naprzeciw siebie podczas zarządzania konfliktem ze stroną wygnaną. Powoduje ból, który z czasem staje się coraz silniejszy. Kiedy pacjent dostrzega tę sprzeczność w swoim Ja, części ochronne, które zostały spolaryzowane, pozwalają mu dbać, chronić i ponownie łączyć się z wygnaną częścią. Zmniejsza się wydatek energii psychicznej, a części ochronne są uwalniane.
• Ochrona. Już o nich wspominaliśmy. Elementy ochronne mogą być proaktywne lub reaktywne.
• Sojusz. To jeden z celów, jakie stawia sobie Terapia Systemu Wewnętrznej Rodziny IFS. Jest to relacja współpracy między różnymi stronami, aby razem pracować w dążeniu do wspólnych celów.

Terapia

Terapia Systemu Wewnętrznej Rodziny IFS skupia się na pacjencie. Terapeuta ma na celu poprowadzić go do uzyskania dostępu do jego własnego Ja i pomóc mu wykorzystać dysponowaną przez niego wiedzę na swój własny temat.

Terapeuta rozpoczyna terapię, pomagając pacjentowi zdystansować się od różnych jego części, aby ponownie połączyć się ze swoim Ja. Z perspektywy własnego wnętrza jest on w stanie obserwować każdą z części, aby ją zrozumieć i uleczyć. Celem jest powstrzymanie zachowań autodestrukcyjnych.

Wśród celów tej terapii wymienić można:

• Pomóc pacjentowi dostrzec jego części ochronne.
• Nawiązać współpracę ze stronami opiekuńczymi i uzyskać „ich pozwolenie”, aby móc zająć się stronami wygnanymi: rannymi.
• Połączyć się z najbardziej rannymi i zranionymi częściami. To świadkowie strasznych przeżyć. Zadaniem jest pomóc im się uwolnić od ich przekonań i towarzyszących im szkodliwych nastrojów, aby umożliwić wyleczenie.
• Ostatecznym celem jest stworzyć przestrzeń na części, które się zagoiły, a tym samym przywrócić Jaźń jako centrum kontroli pacjenta.

Rzut oka na techniki stosowane w IFS

Jedną z fundamentalnych różnic między IF a innymi rodzajami psychoterapii jest to, że nie patologizuje ona ani nie diagnozuje. Co więcej, daje nadzieję. Oto niektóre zasoby wykorzystywane w systemie IFS:

• Sześć kluczowych elementów: znajdź, skoncentruj się, wyraź, poczuj, zaprzyjaźnij się i poczuj strach.
• Części własnej energii pacjenta: ciekawość, spokój, klarowność, więź, pewność siebie, odwaga, kreatywność i współczucie.
• Dostęp bezpośredni: jest to metoda komunikacji z poszczególnymi częściami. Terapeuta wyraźnie przemawia do różnych części pacjenta. Na przykład: „Czy mogę rozmawiać bezpośrednio z tą częścią? Dlaczego chcesz, żeby Andrea piła?”.
• Odnowienie: kiedy wygnana część przenosi pacjenta z powrotem do niepokojącego i trudnego wspomnienia, w którym utknęła, terapeuta pomaga jej powrócić w spokojne miejsce.
• Komunikacja wewnętrzna: pacjent musi być świadomy swoich różnych elementów. Dzieje się to za pomocą doświadczeń wizualnych, kinestetycznych lub słuchowych. Powinien on uznać, że dysponuje wystarczająco dużą energią Jaźni, aby bezpośrednio komunikować się z poszczególnymi częściami. Jeśli części ochronne blokują komunikację wewnętrzną, zwykle stosuje się dostęp bezpośredni.

Terapia Systemu Wewnętrznej Rodziny i jej zastosowanie

Możemy uznać IFS za formę psychoterapii mającą zastosowanie do wielu form ludzkiego cierpienia. Jednak jest to także fundamentalny sprzymierzeniec zarówno w osobistym, jak i duchowym samopoznaniu. Na poziomie klinicznym Terapia Systemu Wewnętrznej Rodziny może być stosowana do radzenia sobie z:

• Traumą. Na przykład pacjenci z dysocjacyjnym zaburzeniem tożsamości DID (wcześniej znanym jako zaburzenie osobowości mnogiej) mogli przez lata mieć niewielki lub żaden dostęp do samych siebie. Dlatego terapeuta musi przyjąć rolę Jaźni klienta.
• Zaburzenie osobowości typu borderline (BPD). W tym zaburzeniu części ochronne uniemożliwiają dostęp do części rannych i wygnanych (zdesperowanych, wewnętrznie odrzuconych lub młodych części szukających ratunku).
• Narcystyczne zaburzenie osobowości. Części ochronne pokazują, że „naprawdę ciężka praca i samoidealizacja siebie to doskonała tarcza przed wstydem wynikającym z poczucia nieadekwatności”.
• Depresja. Depresja, według IFS, tłumi sygnały emocjonalne organizmu. W paraliżujący sposób spowalnia doznania zarówno fizyczne, jak i emocjonalne.

„Aby ocenić depresję, możemy zapytać pacjenta: Czy ta część ciebie czuje się przygnębiona (wygnaniec), czy też jest to część ochronna, która z jakiegoś powodu wykorzystuje lub potęguje depresję?”

-Schwartz-

Oprócz powyższych zaburzeń Terapia Systemu Wewnętrznej Rodziny IFS jest również skuteczna w leczeniu zaburzeń lękowych, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, socjopatii, jak również zaburzeń związanych z uzależnieniami oraz odżywianiem.

Jednak IFS ma również swoich krytyków. W rzeczywistości niektórzy terapeuci twierdzą, że chociaż terapia jest skuteczna, ma ograniczenia. Na przykład samorozwój i samopoznanie wymagają w tym przypadku sporej ilości czasu i wysiłku.

Ponadto, poprzez intensywne skupienie się na emocjach, terapia może zostać uznana za „nadmiernie emocjonalną” i wywołać u pacjenta jeszcze większy niepokój. Z tego powodu nie sprawdza się dobrze w przypadkach psychoz, takich jak urojenia, paranoja czy schizofrenia.