Terapia systemowa ma swoje korzenie w terapii rodzinnej, choć obecnie nie stosuje się jej tylko do tego celu. W terapii systemowej największy nacisk kładzie się na relacje i na proces interakcji pomiędzy ludźmi. Obserwacja jednostki schodzi tutaj na drugi plan.
W 1968 r. austriacki biolog, Ludwig Von Bertalanffy sformułował Ogólną teorię systemów. Wykorzystał koncepcję systemu jako „sieci elementów pozostających w interakcji”. W późniejszym czasie zastosował tę ideę do stworzenia ram terapeutycznych, które stały się dominującym modelem w badaniach rodziny i relacji międzyludzkich.
Terapia systemowa wykorzystuje wiedzę z różnych dziedzin naukowych, choć ogranicza się w tej kwestii głównie do założeń teoretycznych. Można w niej odnaleźć elementy cybernetyki, pragmatycznego rozwoju komunikacji, czy też psychoterapii rodzinnej. Takie połączenie wielu perspektyw pozwoliło na wszechstronne zastosowanie terapii systemowej. Jest ona wykorzystywana zarówno w pracy indywidualnej, jak i w terapii par lub rodzin (Hoffman, 1987).
Koncepcja systemu
W terapii systemowej wspólnym mianownikiem różnych punktów widzenia jest koncepcja systemu oraz założenie, że całość jest ważniejsza niż suma poszczególnych elementów. Oznacza to, że z perspektywy systemowej patrzymy głównie na właściwości całego systemu, wynikające z interakcji pomiędzy poszczególnymi elementami tego systemu. Ogólnie rzecz biorąc, najważniejsza jest relacja, jaka tworzy się pomiędzy ludźmi w drodze interakcji.
Psychologowie zajmujący się terapią systemową stosują koncepcję systemu w odniesieniu do relacji międzyludzkich. System – może to być rodzina, para, lub dowolna grupa społeczna – składa się z jednego lub więcej elementów połączonych ze sobą w taki sposób, że każda zmiana wywołuje kolejną zmianę. Takie podejście pozwala badaczom określić fundamentalne cechy zaburzeń jednostki i wszystkich członków należących do danego systemu.
Terapia systemowa – korzenie
Terapia systemowa ma najsilniejsze korzenie w psychoanalizie. Przykładami mogą być tutaj takie pojęcia, jak „schizofrenogenna matka”, stworzone przez Friedę Fromm-Reichmann jak również „perwersyjna matka” – określenie, które po raz pierwszy pojawiło się w pracach Rosena, czy też wywiad rodzinny stosowany przez Bella.
Terapia systemowa ma jednak najbardziej wyraźne początki w pracach antropologa Gregorego Batesona oraz jego zespołu ze szpitala w Palo Alto. Bateson, wraz z takimi badaczami jak Jackson, Haley i Weakland, analizował systemy komunikacji w rodzinach schizofrenicznych.
Gregory Bateson
Jedna z najciekawszych teorii, jaką stworzył Bateson na podstawie swoich badań mówi o podwójnymi wiązaniu. Według założeń tej teorii, sprzeczne komunikaty mogą prowadzić do delirium jako metody ucieczki przed rzeczywistością. Sprzeczność polega na tym, że dana osoba otrzymuje np. dwa różne polecenia i wypełnienie jednego oznaczałoby nieposłuszeństwo wobec drugiego. Przykładem mogą być zdania: „Bądź bardziej spontaniczny” lub „Nie bądź posłuszny”.
W tym samym okresie, w 1962 r. Jackson i Ackerman założyli czasopismo Family Process, a Bertalanffy sformułował Ogólną teorię systemów. Potem stała się ona podstawą do wszystkich późniejszych terapii systemowych.
Wspólne elementy terapii systemowych
Choć terapie systemowe mają różne formy i wykorzystują wiedzę z różnych dyscyplin naukowych, mają one kilka wspólnych cech. Najważniejszy z nich to wspomniany powyżej koncept systemu jako „zbioru powiązanych ze sobą elementów”.
W Ogólnej Teorii Systemów, Bertalanffy podkreślił również koncepcję interakcji. Stwierdził, że nieodzownym elementem systemu są wewnętrzne zależności pomiędzy jego elementami. Uważał również, że każdy element systemu może stanowić podsystem. W ten sposób rodzina może być systemem, a relacja pomiędzy matką a dzieckiem – podsystemem.
Systemy otwarte i zamknięte
Ważne jest rozróżnienie pomiędzy systemem otwartym i zamkniętym. Jest to jednak kwestia, co do której nie wszyscy badacze są zgodni. Według Bertanlaffy’ego, system zamknięty nie prowadzi żadnej wymiany z otoczeniem, natomiast w systemie otwartym prowadzona jest nieustanna komunikacja zarówno na poziomie wewnętrznym, jak i z innymi systemami.
Na przykład zamknięte systemy rodzinne nie prowadzą komunikacji ze swoim środowiskiem. Końcowy stan zależy tylko od warunków panujących wewnątrz systemu. Następuje osłabienie progresywnej energii w relacji i w systemie rodzinnym.
Na podstawie tych obserwacji, wyników badań i koncepcji zaczerpniętych z Teorii Systemów, autorzy tacy jak Watzlawick, Beavin i Jackon ze szkoły Palo Alto stworzyli Teorię komunikacji międzyludzkiej.
Modele systemowe
Teoria komunikacji międzyludzkiej zawiera koncepcje i założenia, które pojawiają się we wszystkich modelach systemowych:
Całkowity brak komunikacji jest niemożliwy. To stwierdzenie wynika z założenia, że każdy aspekt zachowania, włącznie z milczeniem czy określonym stanem stanowi rodzaj komunikacji.
Mechanizmy wewnątrz systemu podlegają autoregulacji w drodze sprzężenia zwrotnego.
Każdy komunikat posiada dwa aspekty: treści oraz relacji. Na poziomie treści przekazujemy jakąś wiadomość, a na poziomie relacji przekazujemy informacje o tym, jak postrzegamy rozmówcę i jego stosunek do nas. Jeżeli pomiędzy tymi dwoma aspektami występuje dysonans, mamy do czynienia ze sprzecznym komunikatem.
Interakcja jest uwarunkowana przez ocenę zaangażowania uczestników. Oznacza to, że w oparciu o to, jak postrzegamy nasze otoczenie, podejmujemy decyzję o tym, jaki charakter będzie miała nasza relacja z rozmówcami i vice versa. W związku z tym, różnica w ocenie faktów jest przyczyną wielu konfliktów w relacjach międzyludzkich.
Mimo wspólnego mianownika, każda ze szkół terapii systemowej ma swoje odrębne cechy. Przyjrzyjmy się im nieco bliżej.
Szkoła interakcji MRI: Watzlawick, Wakland i Fisch
Ta szkoła teorii systemowej kojarzona jest z drugim pokoleniem naukowców z Palo Alto (Watzlawick, Weakland & Fisch, 1974, Fisch, Weakland & Segal, 1982).
Niektóre z założeń głoszonych przez tę szkołę to:
Zastosowane rozwiązania utrwalają problem. Oznacza to, że kiedy ktoś wykorzystuje jakąś metodę do rozwiązania danego problemu, zazwyczaj jedynie wzmacnia ten problem.
W celu zidentyfikowania obwodów w danej relacji i stosownych do problemu rozwiązań stosowana jest interwencja. Celem jest zmiana wzorców interakcji, znanych jako Zmiana 2, podczas gdy nieskuteczne rozwiązania określane są jako Zmiana 1, lub „więcej tego samego”.
Jedną ze strategii są interwencje paradoksalne. Polegają na zlecaniu zadań lub komunikowaniu idei, które są odległe wspólnemu systemowi, ale pozostają w zgodzie z jego ramami. Aby to osiągnąć, terapeuta musi „mówić w języku pacjenta”.
Paul Watzlawick
Szkoła strukturalna i strategiczna: Minuchin i Haley
Minuchin i Haley są głównymi przedstawicielami tej szkoły. Wierzą oni, że konieczna jest analiza struktury, ponieważ pozwala ona rozpoznać rodzaj relacji pomiędzy członkami danego systemu. To z kolei daje możliwość zastosowania odpowiednich rozwiązań. Obydwaj psychologowie twierdzą, że relacje rodzinne opierają się na sojuszach i koalicjach.
Przykładem sojuszu jest bliski kontakt pomiędzy dwoma członkami systemu, z którymi osoba trzecia ma luźniejszą relację. Koalicja natomiast składa się z dwóch osób, które stoją w opozycji do trzeciej osoby. Koalicje różnych pokoleń określa się jako perwersyjny trójkąt (matka i syn przeciwko ojcu).
Z tego punktu widzenia terapeuta może zastosować odpowiednie techniki, aby zmodyfikować strukturę rodziny. Kwestionuje on wówczas definicję rodziny i przeprowadza pozytywną redefinicję symptomu.
Inną stosowaną tu metodą jest wyznaczanie zadań określonemu członkowi rodziny. W takiej sytuacji terapeuta wchodzi w sojusz z jednym podsystemem i stymuluje przebudowę granic lub przeprowadza interwencję paradoksalną.
Mediolańska szkoła systemowa: Selvini-Palazzoli, psychoza w rodzinie
Szkoła ta wywodzi się z prac Mary Selvini-Palazzoli i jej zespołu.
Naukowcy z tego zespołu skupili się na zaburzeniach psychotycznych, które zazwyczaj pojawiają się w rodzinach o sztywnych granicach. Terapia systemowa oparta na szkole mediolańskiej zwraca szczególną uwagę na dane zebrane w momenciepierwszego kontaktu z rodziną.
Na podstawie zebranych danych terapeuta przygotowuje roboczą hipotezę, która jest weryfikowana podczas pierwszej sesji. Skupia się on głównie na znaczeniu rodziny w odniesieniu do symptomu. Pracuje również z pacjentami w celu znalezienia konsensusu.
Jednym z rodzajów interwencji stworzonych przez tę szkołę jest program do pracy z rodzinami psychotycznymi, który polega na zlecaniu tych samych zadań całej rodzinie i na próbie stworzenia sojuszu pomiędzy rodzicami poprzez zastosowanie sekretu, który służy rozdzieleniu podsystemu, szczególnie stworzonego przez dzieci.
Terapia systemowa daje nam nową perspektywę na problemy i trudności, z jakimi borykamy się w interakcjach z ludźmi. Jest to perspektywa, która stawia relacje międzyludzkie ponad jednostką, aby poprawić jakość życia ludzi. Choć jest to nietypowa i ciekawa metoda, nabiera ona coraz większego znaczenia.
Watzlawick, P. (2004). La réalité de la réalité: confusion, désinformation, communication. Points A4 - Roskis, Edgar.
Arango, M., Rodríguez, A. M., Benavides, M. S., & Ubaque, S. L. (2016). The human communication axioms in paul watzlawick, janet beavin, don jackson and their relation to Systemic Family Therapy. Revista Fundación Universitaria Luis Amigó. https://doi.org/10.1074/jbc.273.6.3496
Vetere, A., & Dallos, R. (2008). Systemic therapy and attachment narratives. Journal of Family Therapy. https://doi.org/10.1111/j.1467-6427.2008.00449.x
Hou, Y., Hu, P., Zhang, Y., Lu, Q., Wang, D., Yin, L., … Zou, X. (2014). Cognitive behavioral therapy in combination with systemic family therapy improves mild to moderate postpartum depression. Revista Brasileira de Psiquiatria. https://doi.org/10.1590/1516-4446-2013-1170
Często doświadczamy się czegoś, co nosi nazwę globus histericus. Ściska Cię w gardle. Czujesz się, jakby coś tam utknęło. Masz trudności z połykaniem, a im więcej próbujesz, tym jest gorzej. Czujesz się, jakby Twoje gardło się zamykało. Próbujesz zachować spokój, ale…
Umysł często podąża szybciej niż samo życie. Jednym ze sposobów, by go zwolnić jest zrozumienie jak działa potęga cierpliwości. Staraj się karmić pozytywną postawę wobec świata, jednocześnie kultywując zdolność czekania. Zrób miejsce dla nawyku, który pozwoli Ci uwolnić się od niepokoju, presji…
Dialektyka pana i niewolnika to teoretyczna konstrukcja Georga Hegla. Jest uważana za jeden z kluczowych elementów jego filozofii, która wpłynęła także na innych filozofów w późniejszych latach. Nie tylko stało się to podstawą materialistycznej dialektyki Karola Marksa, ale miało również…
Perfekcjoniści nieustannie szukają sukcesu, ale nic nie wydaje się dla nich wystarczająco dobre. Często czują się niezadowoleni z powodu swoich wysokich oczekiwań. Zawsze myślą, że mogliby zrobić wszystko jeszcze lepiej. Nieosiągnięcie ich celów sprawia, że czują się mocno zestresowani i…
Gordon Allport (1897 – 1967) był wpływowym, amerykańskim naukowcem, a stworzona przez niego teoria osobowości rzuciła nowe światło na sposób kategoryzowania cech ludzkiego charakteru. Allport wychował się w robotniczej rodzinie, w której kładziono nacisk na edukację i zdrowie. Dlatego właśnie…
p>Patrzenie przez okno i pozwalanie aby Twoje oczy zgubiły się w szybie, nie jest stratą czasu. Czasami gdy patrzysz przez okno nie próbujesz patrzeć na świat zewnętrzny. To co możesz próbować zrobić, to użyć swojej refleksji do wykonania introspekcji. Używasz…