Psychoza: co to jest, co ją powoduje i jak ją leczyć
Psychoza według definicji słownika medycznego KMLE to zaburzenie psychiczne, w którym funkcjonowanie umysłu jest osłabione na tyle, że pojawiają się rażące zakłócenia zdolności do sprostania zwykłym wymaganiom życia.
Powyższa definicja sugeruje, że chodzi o pewne choroby, które mogą powodować psychozę lub objawy psychotyczne. Należą do nich: schizofrenia, schizotypowe zaburzenia osobowości, zaburzenia psychotyczne wywołane przez leki lub narkotyki oraz zaburzenia psychotyczne o innych przyczynach.
W dzisiejszym artykule dowiesz się więcej na temat, jakim jest psychoza.
Czym jest psychoza?
Zaburzenia ze spektrum schizofrenii i innych zaburzeń psychotycznych są określane przez nieprawidłowości w jednym lub więcej z następujących pięciu obszarów: urojenia, halucynacje, zaburzenia myślenia (mowa), zaburzone lub nieprawidłowe funkcje ruchowe (w tym katatonia) i objawy negatywne. Tak czytamy w DSM-V. Teraz spójrzmy na charakterystykę tych objawów.
Urojenia
Urojenia to silne przekonania, które nie są otwarte na zmiany, nawet w obliczu niezaprzeczalnych dowodów, które je obalają. Ich tematyka znacznie się różni, tj. mogą być religijne, urojenia wielkości itp.
W dużym uproszczeniu możemy je nazwać „zmyślonymi historiami”, w które wierzą chorzy, choć nie wiedzą, że są wymyślone. Dlatego osoba wyraża to, co jej zdaniem jest prawdziwe i działa zgodnie z tym, nawet jeśli nie zgadza się to z rzeczywistością.
Uważamy iluzje za ekscentryczne, jeśli są one wyraźnie nierealne, niezrozumiałe i nie pochodzą z prawdziwych doświadczeń życiowych.
- Przykładem ekscentrycznego złudzenia jest przekonanie, że zewnętrzna siła zabrała wewnętrzne narządy i zastąpiła je cudzymi, nie zostawiając żadnych ran ani blizn.
- Przykładem nieekscentrycznego złudzenia jest przekonanie, że ludzie są obserwowani przez policję, nawet bez przekonujących dowodów.
Halucynacje
Halucynacje to percepcja, której nie towarzyszą zewnętrzne bodźcie. Są żywe i jasne, towarzyszy im cała siła i wpływ normalnych spostrzeżeń. Ale nie można ich dobrowolnie kontrolować. Mogą być wywołane przez każdy ze zmysłów, ale w schizofrenii i innych podobnych zaburzeniach najczęściej występują halucynacje słuchowe.
Według DSM-V halucynacje słuchowe najczęściej przyjmują formę głosów znanych lub nieznanych, które są postrzegane jako istniejące poza własnymi myślami. Istnieją również halucynacje dotykowe, węchowe i wzrokowe.
Zaburzenia myślenia (mowa)
Zaburzenia myślenia można zazwyczaj wykryć w mowie lub sposobie mówienia. Z niektórymi osobami, których dotknęła psychoza bardzo trudno jest prowadzić rozmowę. Mogą nagle zmienić temat. Mogą odpowiadać na pytania, których nigdy nie zadawaliśmy. Ich mowa może być tak nieuporządkowana, że praktycznie niemożliwa do zrozumienia.
Silnie zaburzone lub nieprawidłowe funkcje motoryczne (w tym katatonia)
Silnie zaburzone lub nieprawidłowe funkcje ruchowe mogą objawiać się na różne sposoby, od dziecinnej „głupoty” do nieprzewidywalnego pobudzenia. Osoba może mieć problemy z realizacją zadania, które wymaga, aby mieć na uwadze konkretny cel. W związku z tym mogą pojawić się trudności z wykonaniem codziennych czynności.
Zachowanie katatoniczne przejawia się jako wyraźny spadek reakcji człowieka na jego otoczenie. Może przypominać:
- sprzeciwianie się zasadom postępowania
- sztywna, niestosowna lub ekscentryczna postawa
- całkowity brak odpowiedzi werbalnych lub motorycznych
Inne cechy to:
- powtarzające się ruchy
- wpatrywanie się
- grymasy
- nie odzywanie się
- echolalia (powtarzanie słów lub sylab)
Objawy negatywne
Dwa szczególnie widoczne negatywne objawy schizofrenii to zmniejszenie ekspresji emocjonalnej i apatia. Przede wszystkim zredukowana ekspresja emocjonalna polega na ograniczeniu wyrażania emocji poprzez mimikę twarzy, kontakt wzrokowy, ton głosu oraz ruchy rąk, głowy i twarzy, które zwykle towarzyszą naszej mowie.
Z kolei apatia to zredukowanie działań wykonywanych z własnej inicjatywy lub w określonym celu. Osoba może pozostawać w pozycji siedzącej przez dłuższy czas i wykazywać małe zainteresowanie udziałem w pracy lub działaniach społecznych.
Skąd się bierze psychoza?
To trudne pytanie, ponieważ nie ma jednej przyczyny. W rzeczywistości istnieje wiele różnych czynników lub przyczyn, z których wynika psychoza. Dlatego spróbujemy odpowiedzieć na to pytanie, patrząc na różne „choroby”, które mogą powodować objawy psychotyczne.
Schizofrenia
Czynniki genetyczne odgrywają ważną rolę w ryzyku rozwoju schizofrenii. Jest to prawda, mimo że u większości osób ze zdiagnozowaną schizofrenią psychoza nie została odnotowana w ich rodzinach.
Komplikacje związane z ciążą i porodem związanym z niedotlenieniem (brak tlenu) i starszym wiekiem również korelują z większym prawdopodobieństwem wystąpienia schizofrenii. Dodatkowo istotną rolę mogą odgrywać negatywne sytuacje podczas ciąży, takie jak stres, infekcja, niedożywienie, cukrzyca ciążowa i inne schorzenia.
Pora roku, podczas której odbywa się poród również wiąże się z częstością występowania schizofrenii. Na przykład w niektórych przypadkach jest to koniec zimy/początek wiosny. Częstość występowania schizofrenii i zaburzeń pokrewnych jest również wyższa u dzieci, które dorastają w środowisku miejskim, a także w niektórych mniejszościach etnicznych.
Zaburzenia schizoafektywne
Zaburzenia schizoafektywne definiuje się jako nieprzerwany okres choroby, w tym poważny epizod stanu emocjonalnego (manii lub dużej depresji), jak również urojenia, halucynacje, zaburzenia mowy, silne zaburzenia zachowania lub objawy negatywne.
Większe ryzyko wystąpienia zaburzeń schizoafektywnych dotyczy rodzin znajdujących się w bliskim kontakcie z osobami chorymi na schizofrenię, chorobę afektywną dwubiegunową lub zaburzenia schizoafektywne.
Krótkie zaburzenie psychotyczne
Na czynniki ryzyka dla tego zaburzenia składają się wcześniej występujące zaburzenia i cechy osobowości, takie jak schizotypowe zaburzenie osobowości, zaburzenie osobowości typu borderline lub specyficzne cechy, takie jak podejrzliwość. Krótkie zaburzenie psychotyczne pojawia się po stresującym zdarzeniu. Nie oznacza to jednak, że wszystkie stresujące incydenty prowadzą do krótkiego zaburzenia psychotycznego.
Inne zaburzenia psychotyczne
Ogólnie rzecz biorąc, można powiedzieć, że psychoza nie rozwinie się u osoby nieposiadającej koniecznych „certyfikatów”. Główny czynnik ryzyka jest biologiczny. Wyzwalacz to zazwyczaj bardzo stresująca sytuacja w życiu danej osoby lub używanie pewnych narkotyków.
Zażywanie narkotyków nie zawsze wywołuje epizody psychotyczne, ale zwiększa ryzyko ich wystąpienia. Niektóre narkotyki, takie jak konopie indyjskie, mogą wywołać epizod psychotyczny. Ludzie, którzy już przebyli taki epizod, są szczególnie wrażliwi na szkodliwe działanie narkotyków, szczególnie jeśli ich epizod był związany z zażywaniem narkotyków.
Przeprowadzono wiele badań na temat możliwych przyczyn tych zaburzeń. Nie jesteśmy pewni dokładnych mechanizmów, które powodują pojawianie się i ewolucję tych symptomów. Mimo to model podatności na stres jest najbardziej akceptowanym wnioskiem z ostatnich badań.
Zgodnie z tym modelem osoba z objawami psychotycznymi jest bardziej podatna na choroby niż inne osoby. Może to być spowodowane pewnym czynnikiem biologicznym lub incydentem w jej życiu.
Psychoza – sposoby leczenia
Psychoza powinna być leczona multidyscyplinarnie i w sposób dobrze skoordynowany, ponieważ terapia jest zwykle wykonywana przez wielu specjalistów. Zalecenia dotyczące odpowiedniego planu terapeutycznego są następujące:
- Najpierw następuje ocena i diagnoza objawów.
- Następnie opracowany zostaje plan leczenia. Preferowaną metodą leczenia jest leczenie farmakologiczne, ale często jest ono wspierane przez terapię psychologiczną, która ma większy wpływ na objawy negatywne, funkcjonowanie psychospołeczne, funkcje poznawcze, a zwłaszcza na jakość życia chorej osoby.
- Nawiązanie odpowiedniej relacji między lekarzem a psychologiem i pacjentem, w której profesjonalista wykazuje aktywne zainteresowanie leczeniem.
- Kształcenie w zakresie choroby dla pacjenta i członków jego rodziny.
- Leczenie innych chorób współistniejących.
- Terapia w celu poprawy funkcjonowania pacjenta w społeczeństwie.
- Integracja różnych metod leczenia pacjenta.
- Informacje na temat przeprowadzanych zabiegów.
Leczenie farmakologiczne
Leki są zawsze preferowaną metodą leczenia, jeśli w grę wchodzi psychoza. Należy jednak pamiętać, że to leczenie jest najskuteczniejsze w połączeniu z terapią psychologiczną.
Lekami przepisanymi tym pacjentom są leki przeciwpsychotyczne i neuroleptyki. Ponadto często stosuje się leki przeciwlękowe i antydepresyjne, których ostatecznym celem jest leczenie objawów lękowych i/lub depresyjnych.
Leczenie psychologiczne
Psychoedukacyjna terapia rodzinna
Terapia rodzinna ma fundamentalne znaczenie; rodzina musi zrozumieć objawy, aby móc dobrze sobie z nimi radzić. Niektóre cele psychoedukacji to:
- prawidłowe wyjaśnienie, na czym polega zaburzenie
- zmniejszenie obciążenia dla rodziny
- promowanie ciepłej rodzinnej atmosfery
- poprawa komunikacji
Trening umiejętności społecznych
Psychoza na ogół sprawia, że chory ma trudności z używaniem umiejętności społecznych, co przyczynia się do nawrotów i nasilenia objawów, a także do bardzo niskiego poziomu funkcjonowania w społeczeństwie. Terapeuta powinien pracować z pacjentem m.in nad:
- gestami
- płynnością słowną
- tonem i rytmem mowy
- postawą
- wyrażeniami
- ekspresją emocjonalną i społeczną
Zintegrowana terapia psychologiczna (IPT) autorstwa Rodera i Brennera (2007)
IPT to behawioralny program leczenia schizofrenii. Dotyczy grupy (5-7 pacjentów) i odbywa się trzy razy w tygodniu przez co najmniej trzy miesiące. Składa się z 5 modułów. Obejmuje rehabilitację poznawczą (zaburzenia poznawcze, percepcję społeczną i komunikację werbalną). Ponadto obejmuje trening z zakresu kompetencji społecznych (umiejętności społeczne i rozwiązywania problemów interpersonalnych).
Podsumowując, psychoza zazwyczaj jest leczona lekami z towarzyszącą terapią psychologiczną w celu zwiększenia skuteczności leczenia. Leczenie farmakologiczne jest bardzo ważne, ponieważ pomaga w leczeniu objawów i przywracaniu równowagi. Zasadniczo leki ułatwiają stworzenie warunków, które pozwalają na prowadzeie terapii psychologicznej.
Bibliografia
Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne. Diagnostyczny i statystyczny podręcznik zaburzeń psychicznych (DSM-5), Edycja 5., Arlington, VA: Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, 2013.
Wszystkie cytowane źródła zostały gruntownie przeanalizowane przez nasz zespół w celu zapewnienia ich jakości, wiarygodności, aktualności i ważności. Bibliografia tego artykułu została uznana za wiarygodną i dokładną pod względem naukowym lub akademickim.
American Psychiatry Association. Manual diagnóstico y estadístico de los trastornos mentales (DSM-5), 5ª Ed. Madrid: Editorial Médica Panamericana, 2014.
Tsuang, Ming T.; William S. Stone, Stephen V. Faraone (julio de 2000). «Toward Reformulating the Diagnosis of Schizophrenia». American Journal of Psychiatry 157 (7): 1041-1050.