Kobiety w filozofii i ich miejsce w historii

Jeśli otworzysz jakąkolwiek książkę na temat historii filozofii, wybierzesz na chybił trafił kilka stron i je przeczytasz, prawdopodobnie nie znajdziesz imienia żadnej kobiety -filozofa. Nie oznacza to jednak, że one nie istniały.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Gema Sánchez Cuevas.

Ostatnia aktualizacja: 02 lipca, 2023

Niedawno sobie coś uświadomiłem. Przez całą moją karierę uniwersytecką nie przeczytałem dzieła ani jednej filozofki. Fakt ten skłonił mnie do poszukania dodatkowych informacji opisujących kobiety w filozofii. Wiedziałem przecież, że musiały istnieć. Co więcej, byłem przekonany, że wniosły one ważny wkład w tę dziedzinę nauki.

Nie myliłem się. Kobiety w filozofii pozostawiły po sobie niezwykle cenne dziedzictwo. Dlatego w tym artykule wspomnę o kilku filozofkach, które z jakiegoś powodu nie są w dzisiejszym świecie dobrze znane. Opis będzie chronologiczny – zacznę od starożytności i zakończę w czasach współczesnych.

To będzie interesująca podróż, choć trzeba przyznać, że czasami trochę niegościnna.

Kobiety w filozofii – starożytność

W tym okresie powstały wielkie filozoficzne pytania dotyczące pochodzenia, składu i istoty świata. Najważniejszymi filozofami byli między innymi Platon, Arystoteles, Parmenides i Pitagoras.

Niewiele jednak wiadomo o kobietach-filozofach, które podejmowały refleksję nad tymi wielkimi problemami egzystencjalnymi. W dalszej części przedstawimy więc niekóre z nich.

Teano z Krotonu

Filozofka ta należała do szkoły założonej przez Pitagorasa. W rzeczywistości była jego żoną, a kiedy umarł, przejęła w niej władzę. Urodziła się około 550 roku p.n.e. w południowych Włoszech, a dokładniej w Krotonie.

Teano zainteresowała się liczbami i została uznana za pierwszą matematyczkę w historii. Przypisuje się jej stworzenie koncepcji złotego podziału, co jest ściśle związane z jej myślą filozoficzną.

Złoty podział to idealny związek lub harmonia w dziedzinie estetyki. Z tego powodu jest ceniona jako miara piękna. Występuje w wielu przedmiotach, formach natury i w człowieku.

Złota proporcja została również przeniesiona na sposób postrzegania świata przez Teano. Wierzyła ona, że wszechświatem rządzi harmonia i porządek, którego nie można zakłócić. Wierzyła, że każde zakłócenie mogło zmienić porządek świata, a także, że dusza jest nieśmiertelna, a ciało jest jej więzieniem.

W Akademii Pitagorasa Teano przekazała swoim studentom wartości, które dla niej były prototypowo kobiece. Uważała, że kobiety muszą być cnotliwe i uczciwe, a także wykonywać prace domowe.

Broniła także małżeństwa między mężczyznami i kobietami. Chociaż z biegiem czasu nie zachował się żaden traktat, wkład Teano z Krotonu w dziedzinę matematyki i myśli filozoficznej uczynił ją wybitną postacią w tej dziedzinie.

Aspazja

Urodzona w roku 460 p.n.e. w Milecie Aspazja była kurtyzaną o wielkich wpływach politycznych. W tamtym czasie te damy dworu cieszyły się intelektualnym uznaniem. Przekazywała swoją mądrość na ulicach i w przestrzeni publicznej. Uważała, że filozofii nie powinno się wykładać tylko w środowisku akademickim.

Dialog Aspazji był prosty, podobnie jak dialog Sokratesa. Była wielką nauczycielką oratorium tego filozofa. Rzeczywiście, była ekspertem sztuki elokwentnego przemawiania. Stworzyła szereg zasad pozalających na skuteczne, atrakcyjne i przekonujące wystąpienia publiczne.

Aspazja i jej umiejętności krasomówcze były niezwykle ważne. W tym czasie Ateny przeżywały polityczną i kulturową świetność. Dlatego cenny był rozwój technik skutecznej i perswazyjnej mowy. Ponadto udział polityczny Aspazji, razem z jej ukochanym Peryklesem, zapewnił jej intelektualne uznanie, którego nie mogła osiągnąć większość ówczesnych kobiet.

Diotima

Diotima żyła w roku 400 p.n.e. w Mantinei. Znamy ją z Uczty Platona, w której wspomina o niej Sokrates. Uważana była za nauczycielkę dwóch najbardziej wpływowych filozofów w historii.

Jej refleksje krążyły wokół miłości. W rzeczywistości uważa się, że to Diotyma dała początek koncepcji miłości platońskiej, która jest głównym tematem Sympozjum. W tej pracy filozofka występuje jako mądra i cnotliwa kobieta, która uczy Sokratesa o tajemnicach miłości i duchowości.

Diotima uważała, że miłość stworzyła drogę do osiągnięcia nieśmiertelności. Stało się tak, ponieważ rzeczy i ludzie, których kochamy pozostają w naszej pamięci. W efekcie tylko obiekt miłości może przetrwać w czasie.

Chociaż kwestionuje się, czy Diotima naprawdę istniała, fakt, że została wymieniona w jednym z najbardziej wpływowych i zbadanych dzieł Platona, zmotywował różne badania na ten temat.

Phyntis

Phyntis była jedną z pierwszych kobiet zajmujących się filozofią, które zastanawiały się nad równością kobiet i mężczyzn. Urodzona około roku 400 p.n.e. uważała, że obie płcie mogą i powinny filozofować w czasach, gdy zajęcie to było zarezerwowane wyłącznie dla mężczyzn.

Mimo to i zgodnie z epoką nadal miała konserwatywne poglądy na temat kobiet. Uważała, że powinna ćwiczyć samokontrolę i że jej rolą jest posiadanie dzieci.

Nie należy jednak lekceważyć faktu, że Phyntis była pierwszą sposród kobiet zajujących się filozofią, która wydobyła na światło dzienne temat, który do tej pory nie był ani dyskutowany, ani rozważany: równość kobiet i mężczyzn jako istot myślących.

Hypatia

Hypatia była przedstawicielką neoplatonizmu, nurtu, który długo po śmierci Platona odrodził jego ideologię. Prowadziła zajęcia z filozofii, geometrii, astronomii i matematyki na Uniwersytecie Aleksandryjskim.

Pośrednie źródła Sokratesa, Scholastyka i Filostorgio podają, że była ona znaną nauczycielką, która wygłaszała publiczne wykłady o Platonie i Arystotelesie. Uważali ją za niezwykle oświeconą jak na tamte czasy kobietę. Została zachęcona do dalszych badań i doszła do niezwykle głębokich refleksji.

W rzeczywistości wierzyła, że poza światem, który widzimy i czujemy istnieje świat rzeczy, do którego nie mamy dostępu. Tylko dzięki refleksji możemy dostrzec prawdę, która kryje się za codziennością. Dzięki niej możemy uwolnić się z łańcuchów narzuconych przez świat zmysłów.

Niestety, Hypatia znana jest z okoliczności związanych z jej tragiczną śmiercią. Została okrutnie zamordowana przez hordę chrześcijan. Nie tylko ją uśmiercono, ale także poćwiartowano.

Kobiety w filozofii – średniowiecze

Na tym etapie historii myśl krążyła wokół interpretacji, jakie filozofia miała do zaoferowania na temat religii chrześcijańskiej. W rezultacie powstał dobrze znany związek między wiarą a rozumem lub Bogiem a rozumem.

W późnym średniowieczu pojawiła się grupa myślicielek zwanych mistyczkami. Szukały one bezpośredniego spotkania z Bogiem i przedkładały Go nad człowieka.

Hildegarda z Bingen

Ta niemiecka mistyczka urodzona w 1098 roku była ważną postacią w życiu religijnym i kulturalnym tamtych czasów. Posiadała holistyczną i symboliczną wizję wszechświata. Uważała, że istnieje związek między wszystkimi i wszystkim, ponieważ istoty ludzkie są częścią świata. Z kolei świat jest stwórczym dziełem Boga.

Hildegarda analizowała znaczenie wykształcenia dla kobiet. Opowiadała się również za równouprawnieniem płci w Kościele i społeczeństwie. W tym sensie uważano ją za filozofkę, która miała myśli protofeministyczne, które wykraczały poza jej czasy.

Kobiety w filozofii – Małgorzata Porete

Urodziła się we Francji w 1255 roku. Napisała jeden artykuł zatytułowany Zwierciadło prostych dusz, za co została odrzucona przez kościół. W 1310 roku została spalona na stosie za herezję.

W swoim traktacie Małgorzata opisała, w jaki sposób można uwolnić duszę lub ducha. Jej odpowiedź wzbudziła nienawiść Kościoła, ponieważ stwierdziła, że aby osiągnąć wyzwolenie duszy, należy odłożyć na bok nakazy i normy religijne. Mimo to nie wyparła się Boga i nie była ateistką. Właściwie szukała bezpośredniego kontaktu z Bogiem bez uczestnictwa pośredników.

Małgorzata kwestionowała chrześcijaństwo. Było to rewolucyjne w czasach, gdy temat religii nie podlegał dyskusji.

Katarzyna ze Sieny

Żyła w latach 1347-1380. Była wpływową postacią ówczesnej polityki i religii, brała udział w krucjatach, a także promowała zjednoczenie Kościoła katolickiego.

Jeśli chodzi o jej filozofię, koncentrowała się na człowieku i jego relacji z innymi i Bogiem. Było to w czasach, gdy sądzono, że Bóg decyduje na teat dobra i zła. Katarzyna uważała jednak, że ludzie mają swobodę wyboru, czy działać poprawnie, czy nie. Z religijnego punktu widzenia uważała, że Bóg dał ludziom wolność wyboru.

Krystyna z Pizan

Urodziła się w Wenecji w 1365 roku i jako pierwsza kobieta uczyniła z pisania swój zawód. Wśród jej głównych dzieł filozoficznych najważniejszym było Miasto pań napisane w 1404 roku. Opisała w nim budowę idealnego państwa, miasta kobiet, w którym królowało dobro.

Uosabiała rozum, prawość i sprawiedliwość w postaci trzech kobiet. Były one odpowiedzialne za to, aby te cnoty panowały w idealnym mieście. W tej utopii nadrzędne znaczenie miały sprawiedliwość, dobro wspólne i szacunek dla drugiego człowieka.

Wspierała również edukację i ekonomiczną niezależność kobiet.

Krystyna była ważną postacią w historii feminizmu. Aktywnie broniła praw kobiet i równości płci w czasach, gdy te kwestie nie podlegały dyskusji.

Kobiety w filozofii – współczesność

W czasach nowożytnych dziedzina filozofii zaczęła koncentrować się na rozumie oraz intelekcie człowieka. W tym czasie wielkiego rozwoju naukowego René Descartes był ojcem nowożytnej filozofii. Jednak były też filozofki.

Margaret Cavendish

Margaret Cavendish, księżna Newcastle, urodziła się w 1623 roku. Była jedną z pierwszych myślicielek, które podjęły temat ekologii. Mówiła, że człowiek nie ma żadnych praw do przyrody i nie może jej dowolnie dominować. W istocie była myślicielką, która znacznie wyprzedzała epokę współczesną, w której zagadnienia te stanowią główną oś refleksji filozoficznej.

Jej wyjątkowość w siedemnastowiecznym społeczeństwie angielskim polegała na tym, że jako pierwsza autorka broniła pozycji kobiet w swoim kraju. Ponadto kwestionowała patriarchalne zwyczaje życia domowego

Margaret Cavendish była kobietą-naukowcem, a jednym z jej wielu osiągnięć był dostęp do Royal Society of London. Instytucja ta jest jedną z najstarszych i najbardziej prestiżowych w dziedzinie nauki i badań naukowych. Najważniejszymi i najbardziej wpływowymi naukowcami byli członkowie, tacy jak Isaac Newton.

Marii Astel

Urodzona w Newcastle-upon-Tyne w latach 1666-1668, Mary Astell zastanawiała się nad równością kobiet i mężczyzn. Uważała, że obie płcie posiadają inteligencję i jako takie powinny z niej korzystać, ćwicząc ją poprzez myślenie.

Astell chciała również , aby wszyscy otrzymali wykształcenie, zwłaszcza kobiety. Swoje stanowisko oparła na fakcie, że płeć żeńska zasługiwała na dostęp do odpowiedniego szkolenia i była równa płci męskiej. Wierzyła, że dzięki temu kobiety mogą się wyzwolić.

Mimo tego, że tak otwarcie opowiadała się za kobietami, uważała, że mężczyźni lepiej nadają się do spraw publicznych czy kwestii politycznych.

Kobiety w filozofii wieku XX

Filozofia tego okresu charakteryzowała się uwzględnianiem ludzi w ich codziennym życiu. Odzwierciedla także kwestię bycia człowiekiem po dwóch wojnach światowych.

Edyta Stein

Ta niemiecka filozof urodziła się w 1891 roku. Jej myślenie było syntezą filozofii niemieckiej i tradycji chrześcijańskiej. Jej refleksje krążyły wokół człowieka, społeczeństwa i wspólnoty.

Uważała, że społeczeństwa oddalają jednostki od siebie, ponieważ indywidualizm sprawia, że postrzegamy innych jako rzeczy, a nie jako istoty ludzkie. Z drugiej strony we wspólnotach podmioty żyją ze sobą i budują ze sobą więzi.

Twierdziła, że refleksja i poszukiwanie sensu zaczyna się w momencie zaakceptowania faktu, że jesteśmy podmiotami „rzuconymi w świat”. Innymi słowy, jesteśmy częścią świata, ponieważ w nim żyjemy. Ludzie nie mogą żyć w izolacji, ale potrzebują innych, aby nie czuli się wykorzenieni i samotni.

Simone Weil

Simone Weil, francuska filozofka i działaczka polityczna, urodzona w 1909 roku, odegrała ważną rolę w walce o sprawiedliwość społeczną i równość. Uznała, że wartości te są fundamentalne dla społeczeństwa i że należy je propagować, aby stały się respektowane.

Ponadto uważała, że jako ludzie jesteśmy istotami, które zostały wykorzenione z powodu naszej codziennej, rutynowej egzystencji. Gdybyśmy jednak powrócili do siebie, do istoty, która odróżnia nas od innych istnień, moglibyśmy się zakorzenić. Ale aby uwolnić się od wszystkich światowych łańcuchów, musimy także oderwać się od samych siebie i spotkać Boga.

W zakresie swojej etyki uważała, że istotą człowieczeństwa jest życie w solidarności z innymi.

Kobiety w filozofii – Hanna Arendt

Niemiecka filozof urodzona w 1906 roku Hannah Arendt uznawana była za jedną z najważniejszych myślicielek XX wieku. Zastanawiała się nad człowiekiem. W szczególności nad naszym przyjściem na świat. Zajmowała się naszą zdolnością zaczynania od nowa, którą posiadamy jako ludzie.

Arendt poruszyła również fakt, że rozumie, że ludzie różnią się od siebie. W tej różnicy tkwi pewna wyjątkowość, która czyni nas tym, kim jesteśmy.

Zastanawiała się także nad ludzkimi czynami i myślami, ponieważ uważała, że powinniśmy myśleć i rozmawiać ze sobą, aby czynić dobro. W przeciwnym razie bylibyśmy bezmyślnymi istotami, które nie analizują swoich działań i moglibyśmy popełniać błędy, nawet nie zdając sobie z tego sprawy. Myśli te znajdują się w jej książce zatytułowanej Eichmann w Jerozolimie. Raport o banalności zła.

Simone z Beauvoir

Co stanie się ze śmiercią, jeśli przestaniesz wierzyć w Boga? Simone Beauvoir uważała, że istota ludzka jest zasadniczo wolna i wpływowa. Innymi słowy, polegamy tylko na sobie i na wszelkich istotach, które są poza przestrzenią i czasem. Podmiotowość lub indywidualność człowieka to centralne punkty jej filozofii.

Beauvoir uważała, że ludzkie działanie ma fundamentalne znaczenie: dzięki niemu otrzymujemy istnienie. W końcu, jak możemy czuć, że żyjemy, jeśli nie wykonujey żadnych akcji? Wierzyła też , że każdy akt ma swój cel. W efekcie działamy z jakiegoś powodu. Na przykład jednym z celów studentów uniwersytetu jest uzyskanie stopnia naukowego.

Jeśli chodzi o etykę, uważała, że ludzkie działania i decyzje mają wpływ na cały gatunek. Wynika to z faktu, że wolność, z której korzysta jednostka, należy do rodzaju ludzkiego. W tym sensie wykracza poza indywidualną podmiotowość i odzwierciedla jednostkę oraz jej relacje z innymi. Dlatego odpowiedzialność za ich działania odpowiada całkowicie człowieczeństwu i nie zależy od żadnej boskiej istoty.

W swojej książce „Druga płeć” zajmowała się głównie kobietami. Twierdziła, że płeć żeńska nie musi być rozpatrywana w odniesieniu do mężczyzny. Zamiast tego przekonywała, że kobiety również mają możliwość kreowania własnego bytu poprzez siebie. Dlatego uważała, że kobietą się nie rodzi, tylko się nią staje.

Kobiety w filozofii i ich niewidzialność na kartach historii

Dlaczego tak mało lub nic nie wiemy o kobietach-filozofach w historii? Angielski filozof Miranda Fricker twierdzi, że jest to spowodowane epistemiczną niesprawiedliwością. Według niej krzywda jest wyrządzana pewnym przedmiotom wiedzy, ponieważ albo ich współcześni nie rozumieją ich przesłania, albo dlatego, że ich wkład został bezpośrednio zignorowany. Dlatego kobiety cierpią z powodu tej niesprawiedliwości i to wyjaśnia, dlaczego w historii filozofii znanych jest niewiele postaci kobiecych.

Jak widać, w historii było wiele kobiet-filozofów. Co więcej, ich wkład w filozofię był ważny niezależnie od ich statusu jako kobiet. Chociaż czasami były ignorowane, to fakt ten nadaje ich pracy jeszcze większą wartość.

Autor zdjęcia okładki: Oleg Senkov/Shutterstock.com