Efekt Papageno: zapobieganie samobójstwom

Samobójstwo jest problemem ogólnoświatowym. Pytamy, jaką rolę odgrywają media w naszym postrzeganiu otoczenia i jak mogą pełnić rolę ochronną w tej materii.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Gorka Jiménez Pajares.

Ostatnia aktualizacja: 29 grudnia, 2023

Czy zastanawiałeś się kiedyś, ilu młodych ludzi umiera z powodu samobójstwa? W Stanach Zjednoczonych w 2020 roku wskaźnik samobójstw wśród młodych osób w wieku od 15 do 24 lat wynosił 14,24 na 100 000. Co więcej, samobójstwo jest 12 najczęstszą przyczyną śmierci. Czy efekt Papageno może coś zmienić w tej kwestii?

Do niedawna mówienie o samobójstwie było tematem tabu. Wydawało się, że przynosi to pecha. Na szczęście teraz to się zmienia. Opracowywane są kampanie i komunikaty mające na celu podniesienie świadomości na temat tego śmiertelnego problemu.

Działanie w tej kwestii jest niezbędne. Co więcej, jest to sprawa dotycząca nas wszystkich. Niezależnie od tego, czy jesteśmy krewnymi lub przyjaciółmi osób z problemami, profesjonalistami czy politykami, powinniśmy być zainteresowani wdrażaniem planów zapobiegania samobójstwom, aby pomóc obniżyć obecne wskaźniki. Jest to teraz bardziej potrzebne niż kiedykolwiek.

Rola mediów

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje zachowania samobójcze jako działania, podczas których ludzie wyrządzają sobie krzywdę, niezależnie od stopnia wiedzy o motywie i chęci odebrania sobie życia.

Niektórzy uważają, że liczba samobójstw rośnie, ponieważ tak dużo się o tym mówi w dzisiejszych czasach. Zawsze jednak toczyła się intensywna debata na temat roli informacji i cenzury. Czy zatem media promują samobójstwo, czy chronią przed nim?

Trwają badania w tej kwestii. Zwykle dyskusja odnosi się do dwóch zjawisk: efektu Wertera i efektu Papageno.

Efekt Wertera

Efekt Wertera wziął swoją nazwę od jednego z dzieł Goethego. W książce Cierpienia młodego Wertera główny bohater odbiera sobie życie po rozstaniu z kochanką. Kiedy książka ta została opublikowana w XVIII wieku, od razu cieszyła się ogromną popularnością. Niestety wskaźniki samobójstw również rosły do niespotykanych dotąd poziomów.

Dlatego też efekt Wertera odnosi się do szerzenia informacji o samobójstwie, co prowadzi do zwiększenia “popularności” tego problemu. Najnowsze badania (Santonja, 2022) sugerują, że sposób, w jaki samobójstwo jest opisywane i omawiane do dwóch miesięcy później po tym, jak do niego doszło, ma wpływ na ogólne wyniki w społeczeństwie. Może to nawet zwiększyć liczbę kolejnych samobójstw o od 8 do 18 procent.

Dobra komunikacja i efekt Papageno

Istnieją różne sposoby komunikowania się. Wskazują na to badania potwierdzające efekt Papageno. Wynika z nich, że gdy media (portale cyfrowe, kanały komunikacyjne, radio, prasa) podają informacje o samobójstwie w rzetelny sposób i zgodnie z prawdą, pełnią rolę ochronną w stosunku do jednostki z myślami o samookaleczeniu.

Efekt Papageno został po raz pierwszy zidentyfikowany w 2010 roku przez Niederkrotenthalera. Swoją nazwę zawdzięcza bohaterowi jednej z najsłynniejszych oper Mozarta zatytułowanej Czarodziejski flet. Papageno myśli o samobójstwie, ale trzy inne postacie podsuwają mu inne sposoby rozwiązania problemów, dzięki czemu główny bohater nie decyduje się na ten ostateczny krok.

Zdrowe media

Media i udostępniane przez nie treści mogą być niezwykle potężnymi źródłami promocji zdrowia. Badania pokazują, że istnieją różne techniki, które media mogą wypromowac. Na przykład Lucía Santonja (2022) sugeruje, że:

• Jeśli chodzi o historie osób, którym udało się przezwyciężyć myśli samobójcze, dane powinny być opowiedziane zgodnie z prawdą przez specjalistę. Pod tym względem narracje mogą być prawdziwe lub wymyślone.
• Powyższe powinno być realizowane w różnych formatach komunikacji. Mogą to być na przykład filmy, artykuły, lektury i strony internetowe. Informacje te muszą być nadzorowane, zatwierdzane i wspierane przez specjalistów w dziedzinie zdrowia psychicznego.

Gdy działania te są przeprowadzane wielokrotnie w czasie i wspierane przez ekspertów, uważa się je za dobrze ugruntowane, skuteczne i bezpieczne. Dotyczy to całej populacji ogólnej.

Zapobieganie samobójstwom to zadanie każdego z nas. Istotnym czynnikiem w tym zakresie jest komunikacja. Z drugiej strony nieodpowiedni sposób komunikowania się może mieć szkodliwy wpływ. Na przykład może skłonić ludzi, którzy są zagubieni, do popełnienia samobójstwa.

Na szczęście występuje również efekt odwrotny. Jeśli odpowiednio mówi się o samobójstwie i podaje się przykłady tych, którzy przezwyciężyli naprawdę trudne momenty w swoim życiu, wiele osób zostanie uratowanych. W efekcie komunikacja – i efekt Papageno – mogą uratować życie.