Czy sztuczna inteligencja może zidentyfikować piękno?

Rozwój sztucznej inteligencji w dziedzinie sztuki rodzi pytanie, czy algorytmy mogą zrozumieć piękno. Co pomyślałby o tym Kant?

Napisane i zweryfikowane przez filozof Matias Rizzuto.

Ostatnia aktualizacja: 01 lipca, 2023

W ostatnim czasie sztuczna inteligencja poczyniła znaczne postępy, które wyszły daleko poza drzwi laboratorium. Obecnie modele generatywne tworzą kompozycje artystyczne o wartości wystarczającej do tego, by zaistnieć na rynku, a nawet zostać przez specjalistów uznane za piękne. Zjawisko to otworzyło debatę na temat tego, czy produkcje wykorzystujące sztuczną inteligencję można postrzegać jako sztukę. Rzeczywiście, czy sztuczna inteligencja naprawdę potrafi prawidłowo zidentyfikować piękno?

Już od dawna filozofia próbuje zdefiniować piękno, a wielu znawców zastanawia się, jakie elementy się na nie składają. Ich poglądy są różne. W tym artykule przyjrzymy się narzędziom konceptualnym zaproponowanym przez filozofa Immanuela Kanta w celu odróżnienia sztuki mechanicznej od sztuki pięknej.

Kantowskie wyobrażenia o pięknie a sztuczna inteligencja

Często, kiedy rozważasz dzieło sztuki, kwiat lub krajobraz i oceniasz je estetycznie, określasz je jako piękne. Jednak dla Kanta piękno nie stanowiło części przedmiotu, ale było uczuciem doświadczanym przez jednostkę. Zaproponował, że to, co postrzegamy jako piękne, generuje w nas swobodną grę między wyobraźnią a zrozumieniem. To sprawia, że kontemplując ją, odczuwamy przyjemność.

W przeciwieństwie do gustu, który może być całkowicie subiektywny, piękno twierdzi, że jest uniwersalne. Na przykład, kiedy próbujesz jakiegoś dania i mówisz, że Ci smakuje, nie uważasz, że wszyscy powinni czuć tak samo. Kant sugerował jednak, że kiedy oceniamy coś jako piękne, wszyscy powinniśmy w to wierzyć.

Kant uważał, że piękno jest subiektywnym uczuciem, które stara się być uniwersalne. Dlatego kiedy mówisz, że coś ci się podoba, nie oczekujesz, że wszyscy inni się z tym zgodzą. Z drugiej strony, kiedy mówisz, że coś jest piękne, sugerujesz, że Twój osąd jest uniwersalny.

Piękno i uczucie bezinteresownej przyjemności

Ponieważ piękno wynika z tego, co odczuwamy wewnątrz, nie zależy od naszego zainteresowania istnieniem przedmiotu. Pomyśl na przykład o botaniku obserwującym kwiat. Jego zainteresowanie polega na badaniu jego właściwości. Prawdopodobnie dojdzie do wniosku, że kwiat działa jako narząd rozrodczy rośliny. Nie mówi jednak nic o jego pięknie.

Z tego powodu Kant utrzymywał, że poczucie piękna zależy od relacji między istnieniem przedmiotu a skłonnością wytwarzaną w stanie umysłu jednostki. Nie oznacza to jego zainteresowania obiektem. Fakt, że jego osądy są bezinteresowne, oznacza, że nie ma osobistych uwarunkowań wpływających na jego kryteria.

Wyobraź sobie, że jesteś jurorem w konkursie plastycznym, w którym jeden z uczestników jest Twoim krewnym. Aby Twoja ocena była bezstronna, nie powinieneś brać pod uwagę wykonanej przez niego pracy ze względu na łączące Was relacje. Oczywiście chcesz, żeby odniósł sukces i wygrał konkurs, a jego praca stała się sławna, ale te zainteresowania nie mają nic wspólnego z Twoim osądem estetycznym. W obliczu piękna również musisz być całkowicie bezinteresowny.

Piękno sztuki i natury

Według Kanta piękne rzeczy możemy znaleźć zarówno w przyrodzie, jak i w twórczości artystycznej. Piękno kwiatów i krajobrazów stanowi piękno przyrody. Nie spełnia ono jednak obiektywnej funkcji. Co więcej, Kant twierdził, że nie możemy zakładać ostateczności w pięknie, musimy uważać je za nieskończone.

Kant uważał, że piękno w sztuce musi spełniać te same wymagania, co w naturze. Artysta nie powinien dążyć do zadowolenia publiczności ani dostosowywać się do żadnych zasad. Dodał nawet, że każdy, kto spełnia to kryterium, jest geniuszem. Jednostki takie to ludzie, którzy nadają sztuce reguły. Udaje im się wyrazić siebie w taki sam sposób, w jaki robi to natura. Sztuka mechaniczna z kolei koncentruje się na technice i powtórzeniach oraz poszukiwaniu zasad i wzorców.

Piękno i sztuczna inteligencja

W ostatnich latach byliśmy świadkami pojawienia się modeli sztucznej inteligencji, które tworzą wszelkiego rodzaju estetyczne materiały. Często są one nie do odróżnienia od tych stworzonych przez ludzi. Przykładowo sztuczna inteligencja może komponować zupełnie nowe utwory muzyczne wzorowane na stylach Bacha czy The Beatles, a także obrazy w stylu znanych malarzy.

Jednak sztuczna inteligencja nie może wprowadzać innowacji do stylu, który tworzy. Może komponować jak Bach lub malować jak Picasso, ale jak dotąd nie może tworzyć nowych stylów. To, co może osiągnąć, to zidentyfikowanie wzorców, które sprawiają, że praca wywołuje w nas określony stan umysłu. Ale czy możemy zakwalifikować te prace jako piękne? Jak możemy powiązać te prace z kantowską relacją między sztuczną inteligencją a pięknem?

Co pomyślałby Kant o pięknie stworzonym przez sztuczną inteligencję?

Chociaż nadal nie wiemy, jaka będzie przyszłość sztucznej inteligencji, w tej chwili jest ona zdolna jedynie do stosowania lub uczenia się reguł. Rzeczywiście, chociaż może rozpoznawać uczucia lub naśladować pewne emocje, nie ma stanów psychicznych, które można by sklasyfikować jako uczucia. Punkt widzenia maszyny da się opisać za pomocą praw. Jest więc czysto obiektywny.

Jeśli przyjmiemy Kantowską teorię piękna, trudno stwierdzić, że model sztucznej inteligencji mógłby rozpoznać piękno. Nie jest ono obiektywną właściwością. To raczej subiektywne odczucie, które zakłada naszą zdolność do doświadczania czegoś jako pięknego poprzez odczuwanie bezinteresownej przyjemności. Nie może więc istnieć żadna reguła definiująca piękno. Dlatego sztuczna inteligencja nie może mieć doświadczenia estetycznego ani go oceniać.

Nic nie stoi na przeszkodzie, abyśmy w przyszłości dostarczali modelom sztucznej inteligencji fizyczne wsparcie, które przypomina nasze sposoby odczuwania. Niektórzy uważają, że symulacja równowagi homeostatycznej podobnej do naszej może służyć jako podstawa do tworzenia proto-uczuć w maszynach. Daleko nam jednak do potwierdzenia takiej możliwości.

Inne teorie na temat piękna

Istnieją inne podejścia do piękna, które pasują do idei, że model algorytmiczny może je zrozumieć. Na przykład filozof David Hume twierdził, że nasza wiedza o pięknie wynika z zestawu reguł wywodzących się z doświadczenia. Pozwala to stwierdzić, że sztuczna inteligencja może mieć pewną wiedzę o pięknie, przynajmniej w sensie empirycznym.

Porównywanie przedmiotów uznawanych przez człowieka za piękne i rozpoznanie leżących u ich podstaw wzorców dało początek powstaniu dzieł godnych podziwu. Jednak ta forma piękna jest daleka od idei Kanta.