Doświadczenie nie zawsze jest najlepszym nauczycielem

Doświadczenie jest nam potrzebne, ale nie jest odpowiedzią na każdy problem. Czasami większą przewagę ma pomysłowość nowicjusza lub osoby, która patrzy na rzeczywistość z otwartego, innowacyjnego i elastycznego umysłu.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Valeria Sabater.

Ostatnia aktualizacja: 24 lutego, 2023

Kiedy masz jakiś problem, zwykle zwracasz się do eksperta, kogoś, kto podobno wie więcej od Ciebie i jest bardziej doświadczony. Niemniej jednak doświadczenie nie zawsze jest najlepszym nauczycielem i często nie jest wolne od błędów. Z psychologii wiemy, że wiedza specjalistyczna lub kompetencje w dowolnej dziedzinie życia obejmują wiele wymiarów.

Jeśli chodzi o rozwiązywanie problemu, oczywiście doświadczenie jest do pewnego stopnia ważne. Jednak równie ważna jest elastyczność poznawcza. Oznacza to umiejętność dostosowywania się do zmieniających się sytuacji, a także myślenie przed działaniem, a nie robinie czegoś pod wpływem impulsu lub uprzedzeń. Nikt nie zostaje nauczycielem przez sam fakt posiadania wielu doświadczeń.

Doświadczenie pojawia się tylko wtedy, gdy zastanowisz się nad każdą wykonaną w danej dziedzinie czynnością i przeprowadzisz odpowiednią samoocenę. Czasami Twój umysł może zakładać, że wie wszystko z prostego faktu, że pracujesz w tej samej pracy przez wiele lat lub osiągnąłeś pewien wiek.

Nie masz większej wprawy tylko dlatego, że masz więcej zgromadzonej wiedzy. Jesteś sprawny w czymś, gdy skuteczniej reagujesz na trudności i wiesz, jak lepiej wykorzystać dostępne umiejętności.

Dlaczego doświadczenie nie zawsze jest najlepszym nauczycielem?

Dwa sektory, w których doświadczenie jest zarówno wartością, jak i zaletą, to zdrowie i siły bezpieczeństwa. Jest tak, ponieważ lekarze, policjanci i strażnicy często muszą dokonywać szybkich ocen w codziennym życiu. Obserwują, analizują i działają, stawiając diagnozę lub decydując, czy działać.

Arizona State University (USA) przeprowadził badanie z udziałem ekspertów medycyny sądowej, którzy identyfikowali odciski palców. Badania wykazały, że ci eksperci czasami popełniali błędy. Niewątpliwie jest to coś, co może okazać się szczególnie ważne w obliczu procesu.

Podobnie sytuacja wygląda w sektorze zdrowia. W innym badaniu przeprowadzonym przez Uniwersytet Tokijski (Japonia) wspomniano, że radiolodzy popełniają błędy, niezależnie od swojego doświadczenia. Ten dowód wzbudził ciekawość społeczności naukowej. Wydaje się, że chociaż prawdą jest, że z biegiem czasu nasza wydajność poprawia się, musimy również wziąć pod uwagę, że doświadczenie nie zawsze jest najlepszym nauczycielem. Zobaczmy dlaczego.

Efekt rozpowszechnienia, błąd poznawczy

Efekt rozpowszechnienia pokazuje, że doświadczenie może czasami być przeszkodą, a nie zaletą. Na przykład, gdy wykonujesz te same zadania w swojej codziennej rutynie, przyzwyczajasz się do tego, że pewne czynności zawsze dają te same rezultaty. Dlatego zakładasz, że pewne związki przyczynowo-skutkowe są niezmienne. To sprawia, że automatyzujesz swoją pracę.

Jednak w każdej sytuacji mogą dominować pewne niuanse, nieprzewidziane wydarzenia, a nawet chaos. Efekt rozpowszechnienia sprawia, że działasz bez zastanowienia, opierając się tylko na doświadczeniach z przeszłości. Twój umysł staje się bardziej sztywny, mniej dociekliwy, spostrzegawczy i ciekawy. Może to prowadzić do popełniania błędów.

Jak bezbłędni są prawdziwi eksperci?

Ani lider z najdłuższym stażem kierującym zespołami roboczymi, ani ekspert z największą liczbą stopni naukowych i doktoratów nie są wolni od popełniania błędów. Jednak gdy błedy te się zdarzają, coś łamie ich schematy myślowe. Zadają sobie pytanie, w jaki sposób mogło do tego dojść. Myśleli, że ich doświadczenie dało im odporność na porażkę i błędy. Jest jednak inaczej.

Mądrość zawsze idzie w parze z intelektualną pokorą. Należy do tego dołączyć szereg wymiarów psychologicznych, które dodają większej wartości i skuteczności zgromadzonemu doświadczeniu. Jak już wspomnieliśmy, doświadczenie jest zaletą, ale nie odpowiedzią na każde wyzwanie i okoliczność.

Przyjrzyjmy się teraz obszarom, które wszyscy powinniśmy rozwijać.

1. Autorefleksja i chęć spekulacji

Autorefleksja to zdolność do działania w bardziej przemyślany sposób i panowania nad impulsywnością lub automatycznymi zachowaniami. Cecha ta pomaga zrozumieć życie jako ciągły proces uczenia się, w którym powinieneś być otwarty na wszelką stymulację, bez przyjmowania jakichkolwiek okoliczności za pewnik.

Spekulowanie o rzeczach pozwala lepiej zarządzać informacjami, formułować hipotezy i dogłębnie je analizować.

2. Elastyczny umysł, najlepszy rodzaj kompetencji

Osoby o elastycznym podejściu lepiej radzą sobie ze zmianami i tolerują błędy. Są również zorientowane na ciągłe uczenie się i odkrywanie.

Jeśli wierzysz, że Twoje doświadczenie jest odpowiedzią na wszystko, oznacza to, że Twój umysł nie jest elastyczny. Nie jesteś w stanie dostrzec niuansów każdego wydarzenia i złożoności każdej okoliczności.

3. Unikaj szybkich osądów

Być może największym problemem, jaki daje Ci doświadczenie, jest to, że masz tendencję do dokonywania zbyt wielu pochopnych osądów. Prawdopodobnie nawet nie zdajesz sobie z tego sprawy, ale kiedy postrzegasz siebie jako eksperta w pewnych dziedzinach, Twoje myślenie staje się zautomatyzowane i stronnicze. Tak właśnie twierdzi psycholog i noblista Daniel Kahneman. Mówi, że szybkie myślenie prowadzi do osądów absolutnych, a nie względnych.

Musisz edukować swoje myślenie, spowalniając wyciąganie wniosków. Staraj się być bardziej spostrzegawczy, cierpliwy i ciekawy. Poszerz swoje perspektywy, zamiast zakładać, że wiesz wszystko. Pamiętaj, że życie zawsze może Cię zaskoczyć.