Aspazja z Miletu: biografia pięknej hetery

Aspazja z Miletu była nauczycielką retoryki i logistką, wydaje się, że była jedyną kobietą w klasycznej Grecji, która wyróżniała się w sferze publicznej. Bycie wolną i niezależną kobietą, niestosowne u ateńskiej żony, oznaczało również bycie atakowanym, wyśmiewanym i oczernianym.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Marián Carrero Puerto.

Ostatnia aktualizacja: 27 grudnia, 2022

Aspazja z Miletu była Greczynką, która mieszkała w V wieku p.n.e. Imię Aspazja oznacza „piękne powitanie”. Urodziła się w Milecie, podobnie jak niektórzy z pierwszych greckich filozofów, takich jak Tales, Anaksymander i Anaksymenes. Po 20 latach opuściła swoje rodzinne miasto i przeprowadziła się do Aten.

Wiadomo, że była piękną i inteligentną kobietą. Uważa się, że to jej ojciec wprowadził ją do prostytucji. Ale w przeciwieństwie do pornai (prostytutek przeznaczonych dla zwykłych ludzi nieposiadających bogactw) Aspazja z Miletu miała olbrzymie wykształcenie intelektualne.

Dlatego też stała się jedną z heter czyli starożytnych kurtyzan (kobiety o wysokiej kulturze, powszechnie szanowane za swoją mądrość).

Dane dotyczące życia Aspazji nie są do końca pewne. Jej imię pojawia się jednak w pracach takich autorów jak Platon czy Arystofanes. Aspazja miała silny wpływ na życie polityczne i kulturalne Aten, szczególnie ze względu na swoje relacje z Peryklesem.

Imię Aspazja pojawia się nie tylko w starożytnych tekstach. Można je także spotkać w dziełach współczesnych, zwłaszcza jako inspiracja dla niektórych romantycznych autorów XIX wieku.

Trudno jednak prześledzić dokładnie jej biografię, ponieważ większość rzeczy, które znamy, oparte są jedynie na przypuszczeniach. Mimo to zapraszamy do bliższego poznania pozycji tej kobiety ze starożytnej Grecji.

Jakie życie wiodła Aspazja z Miletu?

Kiedy Aspazja przeprowadziła się do Aten, zaczęła prowadzić dom publiczny, który odwiedzali mężczyźni z najważniejszych kręgów miasta. Wśród odwiedzających byli: Sokrates, Anaksagoras i gubernator Perykles. O tym ostatnim mówi się, że zakochał się w Aspazji i uczynił ją swoją kochanką, porzucając dla niej swoją prawowitą żonę.

Fakt ten spowodował, że wielu ówczesnych komików naznaczyło parę w swoich utworach. W konsekwencji Aspazja z Miletu padła ofiarą ośmieszenia. Poeta Hemipo zmusił ją nawet do stawienia się przed sądem pod podwójnymi zarzutami: bezbożność i rozpusta. Ale Perykles pomógł jej, by nie została potępiona, uzyskując przebaczenie od sędziów.

Ze związku Aspazji i Peryklesa narodził się Perykles II. Mówi się, że Aspazja, oprócz tego, że była jego matką, była również nauczycielką. Kiedy została wdową, poślubiła Lizyklesa i mówi się, że z tego małżeństwa narodził się Poristes.

Będąc kobietą w Grecji

Kilku współczesnych jej autorów zacytowało ją w swoich tekstach. Byli też tacy, którzy oceniali ją według jej zawodu. Inni z kolei pamiętali ją za jej piękno, inteligencję i jej umiejętności w sztuce słowa. Aspazja Miletu zajmowała w starożytności bardzo ważną pozycję, ale w jakich warunkach osiągnęła to uznanie?

Pierwszą rzeczą, na którą należy uwzględnić w odpowiedzi, jest życie Greków. Prawda jest taka, że ​​kobiety napotykały wiele przeszkód i musiały pokonywać liczne ograniczenia i zakazy w polis – greckich miastach.

Kobiety nie miały praw obywatelskich, ich zadania ograniczały się tylko do zajmowania się domem i wychowania dzieci. Praktycznie wykluczono je z życia publicznego, Opuszczały domy tylko na duże imprezy. Możliwe, że w Milecie sytuacja była nieco inna i kobiety cieszyły się większą swobodą niż w Atenach.

Bycie kobietą oznaczało bycie częścią kogoś, własnością jakiegoś mężczyzny. Im większą odwagą wykazywał się mężczyzna, tym więcej kobiet miał prawo posiadać. Oznacza to, że były one postrzegane jako rodzaj „nagrody” lub uznania dla mężczyzny.

Jaka była Aspazja z Miletu

Oprócz bycia kobietą Aspazja musiała żyć pod inną etykietką: była cudzoziemką. Dla Ateńczyków cudzoziemcy nie mogli, podobnie jak kobiety, uczestniczyć w decyzjach miasta. Nasza bohaterka spełnia obydwa te warunki. Dotyczyły jej dwie formy odmienności w społeczeństwie opartym na dominacji mężczyzn.

Jednak w przypadku Aspazji, dzięki swojemu statusowi obcokrajowca, zdobyła pewną przewagę. Posiadła bowiem wykształcenie inne niż Ateńczycy, a jednocześnie dorastała w większej swobodzie i kulturze.

Aspazja z Miletu, mimo że była kobietą i obcokrajowcem, nie skupiała się na przydzielonych jej społecznie zadaniach. Rozwinęła się raczej w niektórych zadaniach przydzielonych mężczyznom.

Historyk Eva Cantarella zwraca uwagę, że w Grecji mężczyźni mogą mieć w tamtej epoce trzy typy kobiet. Jedną jako żonę (dla potomstwa), inną jako konkubinę (dla stosunków seksualnych) i jeszcze inną jako heterę (dla czerpania przyjemności).

W ten sposób Aspazja z Miletu nosiła jeszcze jedną etykietkę: hetera. Ale pomimo tego, co mogłoby się wydawać, ta etykietka nie należała do negatywnych. Hetery bowiem były jedynymi naprawdę wolnymi kobietami.

Mogły wychodzić, brać udział w bankietach obok mężczyzn, a nawet „przyjmować w domu”, jeśli miały szczęście bycia utrzymywaną przez jakiegoś człowieka o dużej władzy. Zajmowały więc wyjątkową pozycję wśród kobiet w Atenach, która bardzo wyraźnie różniła się od pozycji legalnych żon mężczyzn.

Jeśli chodzi o wykształcenie, hetery znacznie przewyższały zamężne kobiety, więc politycy i filozofowie uważali je za rozmówców na dobrym poziomie. Aspazja z Miletu miała wyjątkową pozycję wśród kurtyzan, ponieważ cieszyła się zaufaniem wielu intelektualistów i ważnych mężczyzn.

Ta praca kosztowała ją jednak wiele krytyki, ale dzięki temu przebywała w towarzystwie najważniejszych mężów tamtych czasów. Na przykład Sokrates korzystał z jej usług i zalecał, aby jego uczniowie z nią studiowali.

Wielka mówczyni

Hetery miały dogłębne przygotowanie w dziedzinie retoryki i sztuki przemawiania. I Aspazja nie była w tej dziedzinie wyjątkiem. Mówi się, że Sokrates był zafascynowany jej inteligencją. Jej postać była w stanie zwrócić uwagę Platona na zdolności kobiet, które wykształcono poza wąskimi granicami, które przewidywało dla nich ateńskie prawo.

Właśnie dzięki tej umiejętności zyskała uznanie i podbiła serce gubernatora Peryklesa, który odczuwał wobec niej nie tylko erotyczne pożądanie, ale także miłość. Mówi się, że opuścił swoją prawowitą żonę i uczynił Aspazję swoją nielegalną żoną lub konkubiną, ze względu na jej status cudzoziemca.

Komicy tamtych czasów, jak na przykład Arystofanes, krytykowali zjadliwie fakt, że to Aspazja pisała przemówienia Peryklesa i że miała wpływ na politykę męża. Na przykład w bitwie między Miletem a Samos, to jońskie miasto zyskało przewagę.

Po śmierci Peryklesa, Aspazja wzięła sobie nowego kochanka, Lizyklesa, który zajmował się handlem bydłem. Był to mężczyzna z ludu, który dzięki niej odegrał w pewnym momencie ważną rolę polityczną w Atenach. Aspazja wykazała w ten sposób swoje zdolności w stosunkach politycznych i swój wpływ na zdobycie władzy przy pomocy słowa.

Co wiemy o jej przemówieniach?

Badanie roli kobiet w starożytnej Grecji napotyka przeszkodę wynikającą z braku pisemnych dowodów ich pracy. Dlatego musimy prześledzić historię ich życia, prawie zawsze zanurzoną w świadectwach związanych z innymi myślicielami, choć czasem o wątpliwej wiarygodności.

Zwróćmy uwagę na jeden przykład mowy retorycznej Aspazji z Miletu. Pyta w niej Jenofonte i Filezję, czy wolałyby mężów swoich sąsiadek, gdyby okazali się lepsi od ich partnera. Kiedy żadna z nich nie odpowiada, Aspazja ciągnie dalej swój wywód: „jeśli oboje chcą mieć najlepszego męża i najlepszą żonę, oboje pragną też być odpowiednio najlepszym mężem i najlepszą żoną”.

W tym przykładzie widać wyraźnie przyjemność ze sprawiania radości słowem. Ta retoryczna kompozycja nie jest bowiem argumentem, który wyraża logiczną prawdę. Jest raczej przemową, która przyjemnie wpada w ucho i jednocześnie zachęca do wysiłku we wspólnym życiu małżeńskim.

Podobnie rzecz wygląda z mową pogrzebową Peryklesa, która została przedstawiona ludziom bliskim poległym w bitwie. W mowie tej Aspazja miesza w umysłach słuchaczy łącząc rzeczywiste cnoty z rzeczami prawdziwymi pozbawionymi cnót.

Postać feministyczna

Aspazja z Miletu była jedną z najbardziej charakterystycznych postaci V wieku p.n.e. Wyróżniała się tym, że jej cechy nie pasowały do ​​tradycyjnej roli kobiet, którą w Atenach utożsamiano z „dobrą” i „uczciwą” żoną.

Jedyną rolą kobiety było w tamtym czasie pozostawanie w cieniu męża i nie zwracanie niczyjej uwagi. Jej wizerunek wyraźnie kontrastował więc z obrazem większości ateńskich kobiet z drugiej połowy V wieku p.n.e..

Aspazja była wiodącą postacią kulturalnej sfery demokracji w Atenach. Odegrała też fundamentalną rolę w narodzinach emancypacji kobiet. Jej lekcje, których udzielała młodym ateńskim kobietom, doprowadziły do przyszłej interwencji tych kobiet w życie publiczne miasta.

Przyczyniły się do tego również jej przemówienia, w których dyskretnie podkreśla znaczenie godności kobiet.

To pozwala nam po raz pierwszy dostrzec kobiecy element w historii. Dzięki Aspazji z Miletu możemy na nowo zinterpretować historię Aten z epoki Peryklesa, pokazując, że jest w niej miejsce dla kobiet.