Układ limbiczny w leczeniu traumy

Stephen Porges twierdzi, że układ limbiczny jest „wielkim dyrygentem orkiestry emocji”. I ma rację. Punkt ten stanowi niezwykłą „autostradę”, na której czasami w wyniku traumy zderzają się takie emocje jak strach, smutek czy złość. Oznacza to, że „wypadki emocjonalne”, które zwykle mają miejsce po traumie, mogą potencjalnie zniszczyć ludzki umysł.

Traumę można zdefiniować jako „nagromadzenie niezwykle negatywnych wydarzeń, które powtarzające się w czasie sprawiają, że ofiara postrzega siebie jako bezbronną i rozwija myśli, emocje i zachowania, przy których może przetrwać, ale generują niezwykły ból”.

Jednak w przypadku definicji niektórych organizacji, takich jak Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, musi wystąpić „zdarzenie zagrażające życiu”, aby zdiagnozować zespół stresu pourazowego (PTSD). Rzeczywistość kliniczna sugeruje jednak, że mniej niezwykłe zdarzenia, ale częściej powtarzające się w czasie, mogą wywołać u ludzi to samo schorzenie. Mogłoby to być na przykład wykorzystywanie seksualne w dzieciństwie.

„Układ limbiczny to miejsce, w którym chemia mózgu miesza się z doświadczeniem emocjonalnym; miejsce, w którym powstają i zachowują się ślady naszych najważniejszych doświadczeń”.

-Bessel van der Kolk-

Układ limbiczny i jego związek z traumą

Jednym z podstawowych czynników w leczeniu traumy jest przywrócenie równowagi między dwoma określonymi obszarami mózgu. Są to regiony wyspecjalizowane w myśleniu „racjonalnym” (grzbietowo-boczna kora przedczołowa) i te wyspecjalizowane w „emocjonalnym” (zasadniczo ciało migdałowate).

Celem takiej metody jest osiągnięcie przez osoby z zespołem stresu pourazowego „postrzegania, że kontrolują swoje życie” (Van der Kolk, 2020). Fakt ten jest szczególnie istotny, ponieważ jednym ze skutków, jakie trauma wywiera na mózg, jest nadmierna aktywacja regionów wyspecjalizowanych w emocjach; w tym układu limbicznego.

W wyniku tej hiperaktywacji pacjenci reagują w sposób zdezorganizowany. Bodźce takie jak światło, zapach, dotyk czy komentarz mogą być dla nich bardzo intensywne. Wywołują stan „hiperczujności”, podobny do tego, którego doświadczamy, gdy czujemy zbliżające się niebezpieczeństwo.

Dzieje się tak, ponieważ podczas zdarzenia traumatycznego zakodowali oni takie bodźce jako niebezpieczne, mimo że obecnie zagrożenie to nie istnieje.

Van der Kolk twierdzi, że przezwyciężenie traumy wymaga „znalezienia dostępu do mózgu emocjonalnego”. Innymi słowy, poddanie terapii układu limbicznego.

Wiemy, że obwody nerwowe, które łączą się z grzbietowo-boczną korą przedczołową i ciałem migdałowatym, występują w niewielkich ilościach. Jednak łączą się z trzecią strukturą, przyśrodkową korą przedczołową. Ten region jest rdzeniem tego, co nazywamy „samowiedzą”. Celem interwencji w PTSD jest przywrócenie równowagi między tymi regionami, tak aby pacjent był w stanie samoregulacji.

„Układ limbiczny jest emocjonalnym centrum mózgu, miejscem, w którym rodzą się uczucia i impulsy”.

-Joseph Ledoux-

Leczenie uzdrawiające układ limbiczny

Istnieje wiele interwencji mających na celu uzdrowienie traumy. Dostępne dowody sugerują, że najlepsze interwencje dotyczą terapii poznawczej skoncentrowanej na traumie. Może to obejmować elementy ekspozycji, terapii przetwarzania poznawczego i EMDR (odczulanie i ponowne przetwarzanie ruchu gałek ocznych). Interwencje te osiągają najwyższy poziom dowodów (1++ lub 1+) i najwyższe stopnie rekomendacji (A) (Fonseca i in., 2020).

„Niezagojone urazy są jak bomby zegarowe, które czekają, by wybuchnąć”.

-Bessel van der Kolk-

Celem jest zmniejszenie nadmiernej aktywacji

Chociaż farmakologia może pomóc w osiągnięciu tego celu, wiemy, że leki są dalekie od wyleczenia traumy. Z drugiej strony wiadomo, że 80 na 100 włókien nerwu błędnego przekazuje informacje z różnych obszarów ciała do ośrodków percepcyjnych i wykonawczych mózgu.

Może to świadczyć o tym, że człowiek po traumie może „wytrenować swoje ciało” w celu zmniejszenia hiperaktywacji w mózgu.

Stwierdzono, że korzystne są zarówno interwencje oparte na jodze, jak i neurofeedbacku (Van der Kolk, 2020).

Ponadto szkolenie w zakresie technik oddychania jest kluczowym elementem w leczeniu stresu pourazowego. Gdy pacjenci stosują te praktyki, parametry takie jak częstość akcji serca ulegają normalizacji. W efekcie, normalizując puls poprzez ćwiczenia oddechowe (dobrowolnie i świadomie), „modulują” swój własny przywspółczulny układ nerwowy, który jest odpowiedzialny za aktywację.

„Nie ma czegoś takiego jak jedno traumatyczne wydarzenie. Trauma jest zawsze wynikiem serii bolesnych i rozdzierających serce doświadczeń, które kumulują się w czasie”.

-Judith Lewis Herman-

Zwiększ samoświadomość

W wyniku traumy u człowieka może rozwinąć się fobia emocji. Emocje, których doświadczają, mogą być tak awersyjne (z zauważalnymi objawami na poziomie ciała, jak tachykardia lub uczucie pustki), że pacjenci starają się ich unikać. Konsekwencją tego unikania są nasilające się emocje, które „uwięziły” ich w zaciekły i okrutny sposób.

Dlatego w tym kontekście niezbędne jest promowanie technik zwiększających ich świadomość swoich uczuć. W rezultacie prowadzi się wiele badań na ten temat. Zaobserwowano korzyści w protokołach leczenia opartych na uważności (takich jak MBCT i MBSR). Wśród korzystnych efektów warto podkreślić wkład uważności w „wygaszenie strachu” (Wagner i in., 2023).

Jak widać wachlarz interwencji mających na celu uzdrowienie układu limbicznego i przywrócenie mu równowagi z „racjonalnym mózgiem” jest szeroki. W tym artykule omówiliśmy pokrótce niektóre z nich, a także przedstawiliśmy bibliografię prestiżowych źródeł. Jednak wyleczenie traumy nie jest proste. Wielu badaczy i specjalistów w dziedzinie zdrowia psychicznego stara się codziennie pomagać swoim pacjentom. Rozumieją, że ci ludzie stają przed prawdziwym wyzwaniem.

„Ludzie po traumie często boją się czuć. Teraz autorem tych wydarzeń nie jest ich wróg (który, miejmy nadzieję, nie będzie już w pobliżu, aby ponownie ich skrzywdzić), ale ich własne fizyczne odczucia.”

-Bessel van der Kolk-