Iluzoryczny efekt prawdy: jak powtarzane kłamstwo staje się prawdą

Zwrot „kłamstwo powiedziane tysiąc razy staje się prawdą”, przypisywane Josephowi Goebbelsowi, ministrowi propagandy Hitlera, opisuje skuteczny łańcuch wydarzeń. Wynika to z procesu psychologicznego znanego jako iluzoryczny efekt prawdy lub efekt powtórzenia.

Aldous Huxley w swojej książce Nowy wspaniały świat również odniósł się do tego zjawiska. W jego powieści jednym z mechanizmów wykorzystywanych przez władzę do wpływania na społeczeństwo było zmuszanie ludzi do słuchania pewnego oświadczenia 62 400 razy podczas snu.

Co więcej, wszyscy wiemy, że iluzoryczny efekt prawdy jest jednym z najczęściej wykorzystywanych w reklamie w celu zdobycia wpływu na konsumentów. Jest tak, ponieważ powtarzanie czegoś sprawia, że mózg zapoznaje się z pewnymi stwierdzeniami i przyswaja je tak, jakby były prawdziwe. Zobaczmy, jak to działa.

„Niezawodnym sposobem na przekonanie ludzi do kłamstwa jest powtarzanie go, ponieważ dobra znajomość czegoś jest trudna do odróżnienia od prawdy”.

-Daniel Kahneman-

Iluzoryczny efekt prawdy

Iluzoryczny efekt prawdy jest mechanizmem psychologicznym, przez który ludzie mają tendencję do nadawania subiektywnej wartości temu, co często jest im powtarzane. To twierdzenie, w które wierzymy, ponieważ nie mamy tendencji do porównywania z dowodami lub faktami tego, w co wierzy większa grupa ludzi. Tak więc wielokrotne słuchanie danej informacji sprawia, że uważany, że jest ona potwierdzona przez wielu ludzi.

Nasz system poznawczy jest paradoksalny. Mamy tendencję do nadawania charakteru prawdy pewnym twierdzeniom, przyjmując za punkt odniesienia dane, które mogą nie mieć nic wspólnego z naszą znajomością faktów na poparcie danego twierdzenia.

Czasami pewne oświadczenie potwierdza nasze własne przekonania. Innym razem jest to „prawda”, w którą wierzy wielu ludzi, a tym samym jest według nas wiarygodna. Niektóre twierdzenia, nawet jeśli okazują się być naciągane, mogą zostać zaakceptowane jako prawdziwe na podstawie wielokrotnego powtarzania ich.

Jednym z najbardziej interesujących aspektów jest to, że ludzie zaczynają wierzyć w nieprawdopodobne dane, nie tylko dotyczące tematów, o których niewiele wiedzą, ale także tych, które już znają.

Odkrywcze badanie

Badania prowadzone przez Katolicki Uniwersytet w Louvain (Belgia) dotyczyły różnych aspektów zjawiska iluzorycznego efektu prawdy. Zwerbowano 200 ochotników, którzy następnie usłyszeli kilka fałszywych informacji.

W pierwszej fazie uczestnicy zostali poinformowani o serii twierdzeń, które w świetle rozsądku były niedorzeczne. Na przykład, że Ziemia jest kwadratowa lub że palenie jest dobre dla płuc. W badaniu wykorzystano od ośmiu do 16 tego typu stwierdzeń. Uczestników poproszono o ocenę, na ile wiarygodne było każde stwierdzenie. Następnie przedstawiano je ponownie w innej kolejności i tak dalej, zakończono 5 pełnych cykli.

W drugiej fazie ponownie przekazano uczestnikom 16 stwierdzeń. Osiem z nich było już wykorzystywanych w poprzedniej fazie, a pozostałe były nowe. Ochotnicy musieli ocenić je od w skali 1 do 50, gdzie 1 to „zdecydowanie fałszywe”, a 50 „zdecydowanie prawdziwe”. Następnie oceniano, czy powtórzenia wywołały jakąkolwiek zmianę w percepcji uczestników.

Wyniki wskazują, że 53 procent osób postrzega powtarzające się twierdzenia jako coraz mniej fałszywe. Z drugiej strony 28% badanych odpowiedziało inaczej: im bardziej byli narażeni na powtarzanie absurdalnych „prawd”, tym bardziej byli świadomi ich fałszywości. Stąd też wiemy, że iluzoryczny efekt prawdy nie zawsze działa.

Pułapki na mózg

Iluzoryczny efekt prawdy nie działa sam w sobie. Odpowiedź kryje się w pułapce, która znajduje się w naszym mózgu. Prawda jest taka, że organ ten nie jest szczególnie pracowity. Wręcz przeciwnie: mózg jest nieco leniwy i oszczędza energię, kiedy tylko może.

Powtarzanie oznacza zatem większą „płynność przetwarzania”, co ułatwia przetwarzanie informacji. Efekt jest podobny do tego, gdy czytamy złożony tekst. Za każdym razem udaje nam się trochę lepiej zrozumieć czytane informacje. Ta funkcja podsyca ideę, że dane z badania są prawdziwe. Kiedy coś „rezonuje z nami”, nasze mózgi są mniej krytyczne. Innymi słowy, zmniejszamy naszą czujność i akceptujemy dane bez dokładnego ich badania, ponieważ oszczędza nam to pracę.

Niektórzy ludzie są bardziej skłonni, by nie oceniać otrzymywanych informacji. Biorąc to pod uwagę, wraz z tendencją mózgu do mniejszej pracy, pojawiają się idealne okoliczności, w których ludzie zaczynają wierzyć, że każde kłamstwo może być prawdą, jeśli powtarza się je wystarczająco dużo razy. Tak działa iluzoryczny efekt prawdy.