Ile znasz rodzajów fobii? Prawdopodobnie, jeśli się nad tym zastanowić, okaże się, że istnieją setki rodzajów fobii. Niektóre jednak występują częściej niż inne. Lęk przed psami, przed ciemnością, lęk wysokości… Są to fobie, które dobrze znamy, a może nawet sami ich kiedyś doświadczyliśmy. Istnieje jednak znacznie mniej znany i upośledzający rodzaj fobii: fobie żywieniowe.
Fobie żywieniowe to bardzo pojemna rodzina fobii. Obejmuje zarówno strach przed próbowaniem nowych potraw jak i strach przed połykaniem żywności. Ale również strach przed jedzeniem określonych rodzajów żywności z obawy przed zatruciem i inne lęki.
Pożywienie jest podstawową potrzebą, więc jeśli ktoś ma problem z jej przyjmowaniem, może mieć poważne konsekwencje.
Jakie fobie żywieniowe zidentyfikowano i opisano? Czy wiążą się one z innymi zaburzeniami odżywiania, takimi jak jadłowstręt psychiczny? Jakie przynoszą konsekwencje? W tym artykule odpowiadamy na te i inne pytania.
Po pierwsze, czym są fobie?
Fobie to reakcje irracjonalnego strachu na nieszkodliwe bodźce lub bodźce, które nie są tak nieszkodliwe, ale są pod kontrolą. Na przykład, kiedy dana osoba ma niezbędne zasoby, aby sobie z tym poradzić.
Reakcje fobiczne mają charakter nieprzystosowawczy i mogą zakłócać codzienne życie ludzi, wymagając opieki i leczenia. Tym bardziej, gdy fobia wpływa na podstawową potrzebę fizjologiczną, taką jak jedzenie.
Fobie zwykle pojawiają się poczynając od dzieciństwa lub okresu dojrzewania i najczęściej są wynikiem nauki. Co to znaczy? Bezpośrednie doświadczenie z bodźcem fobicznym i uczenie się zastępcze (poprzez obserwację innych ludzi) to główne formy nabywania fobii.
Na przykład zakrztuszenie się orzeszkiem ziemnym może wystarczyć, aby nabrać fobii przed jedzeniem orzeszków ziemnych.
Z drugiej strony istnieje też bardzo ciekawy efekt, efekt Garcii, który wiąże się ze strachem przed zatruciem pokarmowym. Ten efekt wyjaśnia, dlaczego systematycznie odrzucamy pokarmy (lub smaki podobne do tych pokarmów), które w pewnym momencie sprawiły, że poczuliśmy się źle.
Kiedy doznamy zatrucia pokarmowego lub jakiś pokarm sprawił, że źle się poczuliśmy (nawet nieznacznie), powstaje uwarunkowana niechęć tego do smaku. Wynika ona z połączenia określonego smaku z nieprzyjemnym doznaniem.
Istnieje wiele różnych rodzajów fobii, ale w tym artykule skupimy się na wyżej wspomnianych fobiach żywieniowych. Na czym one polegają i jakie są ich rodzaje?
Zagłębiamy się w sprawę: fobie żywieniowe
Fobie żywieniowe to rodzina fobii związanych z różnymi aspektami związanymi z jedzeniem. Mogą się wyrażać przez obawę przed próbowaniem nowych potraw, strach przed ich połknięciem, strach przed zatruciem, strach przed zjedzeniem określonej grupy pokarmów… Podobnie jak większość fobii, fobie żywieniowe zwykle nabywa się w wyniku nauki.
Główną konsekwencją jest aktywne unikanie bodźca fobicznego. Może to z kolei prowadzić do przesadnego ograniczenia spożycia, a następnie nawet do niedożywienia i poważnej niedowagi.
Neofobia żywieniowa: strach przed nieznaną lub nową żywnością
Neofobia to lęk przed nowymi potrawami i odmowa ich spróbowania. Dosłownie oznacza „strach przed próbowaniem nieznanego jedzenia”. Neofobia to bardzo powszechne zjawisko w dzieciństwie, zwłaszcza w wieku około 2-3 lat, które zwykle ustępuje po ukończeniu 5 lat. Chociaż w niektórych przypadkach może trwać nawet do dorosłości.
Istnieje ewolucyjne wytłumaczenie tego zjawiska. Neofobię można bowiem uznać za mechanizm obronny. W znacznie wcześniejszych epokach, kiedy ludzie zbierali własne pożywienie, nie odrzucanie nowej żywności groziło zatruciem lub śmiercią.
Dlatego nie nazywajmy 2-3-letnie dzieci, które odrzucają jedzenie, „niejadkami”. Dostosowują się one bowiem do nowych smaków i tekstur, które stopniowo i z czasem będą tolerować (z nielicznymi wyjątkami).
Istnieje genetyczna predyspozycja do tego typu fobii. Szacuje się, że 78% przypadków neofobii pokarmowej jest dziedzicznych. Ponadto uczenie się odgrywa tu fundamentalną rolę. Dzieci w dużej mierze uczą się obserwując wzorce (rodzice, starsze rodzeństwo).
Dlatego należy się spodziewać, że jeśli w domu obserwują, jak ich wzorce odmawiają posmakowania jedzenia, powtórzą to zachowanie, uznając je za słuszne.
Fagofobia: strach przed połykaniem jedzenia
Fagofobia polega na fobii przed połykaniem pokarmu wywołanej irracjonalnym strachem przed uduszeniem się lub zadławieniem podczas połykania. W przeciwieństwie do neofobii może wystąpić w każdym wieku i zwykle wiąże się z epizodem zadławienia.
To całkiem logiczne zachowanie. Jeśli byliśmy bowiem o krok od zadławienia się pewnym pokarmem, odrzucamy go, ponieważ nie chcemy ponownie przechodzić przez to samo. Problem polega na tym, że ten strach można uogólnić na inne pokarmy i znacznie ograniczyć zakres produktów, które spożywa dana osoba. Ostatecznie może doprowadzić do fobii połykania wszelkiego rodzaju pożywienia, nawet płynów.
Kiedy fobia polega na lęku przed połykaniem pożywienia stałego, możesz zacząć jeść płynne lub pokruszone pokarmy. Potem stopniowo przechodzisz na pokarmy łatwe do rozdrobnienia i nadające się do żucia. A w końcu zaczynasz spożywać pokarmy stałe od lżejszej do solidniejszej konsystencji.
W przypadku, gdy fobia wiąże się z płynami, można zacząć od zagęszczaczy i środków żelujących, które zmieniają teksturę płynów. W ten sposób możesz utrzymać nawilżenie organizmu. Stopniowo można zmniejszać udział zagęszczacza.
Cybofobia: strach przed zatruciem lub reakcjami alergicznymi
Cybofobia jest bardziej związana z ogólnym bezpieczeństwem żywności niż z lękiem przed jedzeniem określonego rodzaju żywności. Polega na strachu przed możliwym zatruciem pokarmowym lub reakcją alergiczną.
To prowadzi do dokładnego sprawdzania stanu żywności przed jej spożyciem, a także weryfikowania daty przydatności do spożycia.
Ta fobia jest ściśle związana z efektem Garcii, o którym wspominaliśmy wcześniej. Zwykle ściśle wiąże się z zatruciem pokarmowym lub reakcją alergiczną po spożyciu określonego rodzaju pokarmu.
Jednak, chociaż fobia początkowo może ograniczać się do określonego pożywienia, strach może się uogólnić na różne pokarmy z tej samej rodziny.
Inne fobie żywieniowe
Mykofobia to strach przed spożyciem grzybów ze względu na możliwość zatrucia. Ciekawostką w tej fobii jest to, że nie ogranicza się ona jedynie do spożycia grzybów. Może być bardziej uogólniona i powodować niechęć i strach przed prostym faktem zobaczenia lub dotknięcia grzybów.
Z drugiej strony lakanofobia jest definiowana jako strach przed warzywami. Ten strach może być związany z jednym konkretnym warzywem lub całą rodziną warzyw.
Tego typu fobie są ściśle związane z traumatycznymi sytuacjami doświadczanymi w dzieciństwie, związanymi z przymusowym spożywaniem tych pokarmów. Na przykład zmuszanie do jedzenia pomimo wymiotów lub przymuszanie do zjedzenia szpinaku z poprzedniego obiadu na śniadanie.
Może się również wiązać ze znalezieniem jakiegoś owada lub robaka w warzywach.
Fobie żywieniowe a zaburzenia odżywiania
Jak widzieliśmy, fobie żywieniowe, chociaż zaczynają być kojarzone z określonym pokarmem, mogą się uogólniać na inne produkty. Może to ograniczyć nie tylko różnorodność spożywanych pokarmów ale również wpłynąć na ogólną jakość diety. W konsekwencji fobie żywieniowe mogą więc prowadzić do przesadnej utraty wagi.
Taka niedowaga jest powszechna w przypadku niektórych zaburzeń odżywiania, takich jak jadłowstręt psychiczny. W tym przypadku utrata masy ciała wynika z celowego zmniejszenia ilości i różnorodności spożywanych pokarmów w celu kontrolowania wagi.
I tu jest główna różnica. W fobiach żywieniowych strach koncentruje się bowiem na aspektach ściśle związanych z samym pożywieniem, takich jak rodzaj produktu, rodzina do której należy lub ich stan świeżości.
Natomiast w przypadku jadłowstrętu psychicznego strach koncentruje się na patologicznym lęku przed przybraniem na wadze.
Dlatego tak ważne jest, aby dobrze zbadać rzeczywistą przyczynę niedowagi. Należy określić, jaki rodzaj lęku doprowadził do utraty wagi, ponieważ różne zaburzenia wymagają innego podejścia terapeutycznego.
Na zakończenie kilka uwag na temat tego, jak leczyć fobie żywieniowe
Pomoc terapeutyczna w jadłowstręcie psychicznym skupia się w pierwszej kolejności na rehabilitacji żywieniowej mającej na celu zapewnienie biologicznej stabilności człowieka. Dopiero potem przechodzi się do pracy na poziomie poznawczym.
Pracuje się nad zniekształceniem obrazu ciała, przewartościowaniem przekonań dotyczących masy ciała itp.
W przypadku fobii żywieniowych, jeśli konsekwencje są poważne i jeśli wpływają na daną osobą przez długi czas, również może być konieczne przywrócenie wagi w pierwszej kolejności. Jednak leczenie samej fobii musi być bardziej ukierunkowane na rozwijanie progresywnego kontaktu z bodźcem fobicznym, aby spróbować zlikwidować fobię.