Stwardnienie rozsiane (SM) to przewlekła choroba ośrodkowego układu nerwowego, która jest znana na całym świecie. Jest najczęstszą przyczyną zmian neurologicznych u młodych dorosłych i osób dorosłych w średnim wieku, szczególnie u kobiet.
Otoczka mielinowa składa się z białek i tłuszczów. Chroni i pokrywa włókna nerwowe ośrodkowego układu nerwowego. Co więcej, ułatwia przewodzenie impulsów elektrycznych między włóknami.
Stwardnienie rozsiane powoduje u ludzi pogorszenie osłonki mielinowej, które może pozostawiać blizny (stwardnienie). Naukowcy nazywają to również uszkodzonymi obszarami płytek demielinizacyjnych.
Osłonka mielinowa nie tylko chroni włókna nerwowe. Pomaga im też działać prawidłowo. Uszkodzenie otoczki mielinowej radykalnie zmniejsza zdolność nerwu do przewodzenia impulsów. Na szczęście, takie uszkodzenie często można odwrócić.
Stwardnienie rozsiane jest chorobą zapalną białej substancji ośrodkowego układo nerwowego. Charakteryzuje się wieloogniskowymi obszarami demielinizacji, utratą oligodendrocytów, astrogliozą i względnym uszkodzeniem aksonów.
Co powoduje stwardnienie rozsiane?
Do końca nie wiadomo co powoduje stwardnienie rozsiane. Ale mimo iż przyczyna nie jest jasna, wiemy, że choroba dotyczy kilku systemów. Wśród powodów są czynniki immunologiczne i dziedziczne, a także infekcje.
Dokładna rola infekcji wirusowej w pojawieniu się i postępie choroby jest nieznana. Mimo tego, przez naukowców zostało zbadanych kilka wirusów związanych ze stwardnieniem.
Według ich zdania, wirus Epsteina-Barra jest związany z demielinizacją (proces niszczenia osłonki mielinowej). Istnieją również dowody, że dzieci narażone na wirusa są bardziej podatne na tę chorobę.
Spośród wszystkich czynników środowiskowych wirusy są najczęściej badane przez naukowców. Uważają, że są one jednym z czynników wywołujących lub determinujących chorobę.
Podejrzewa się, że wirusy modyfikują oligodendrocyty w okresie niemowlęctwa. Warunkują ich późniejszą nieprawidłową odpowiedź immunologiczną. Następnie powoduje to zmiany poprawnym procesie mielinizacji.
Genetyczne predyspozycje do choroby są stosunkowo jasne. Badania dotyczące bliźniąt jednojajowych wykazują, iż ryzyko ich zachorowania na stwardnienie rozsiane wynosi 31%. Dla bliźniąt dwujajowych to znaczenie wynosi około 5%.
Jeśli w rodzinie jest osoba cierpiąca na stwardnienie rozsiane, ryzyko zakażenia chorobą wynosi od 2 do 5%, a w ogólnej populacji jedynie 0,1%.
Stwardnienie rozsiane i jego objawy
Pierwsze symptomy mogą być tak łagodne, że pacjent może nawet nie odczuć potrzeby wizyty do lekarza. Najczęstsze objawy początkowe to:
- osłabienie jednej lub kilku kończyn
- zaburzenie wzroku
- wahania nastroju i czucia
- podwójne widzenie
- zaburzenie koordynacji ruchów (ataksja)
Często występuje osłabienie kończyn. Wiele osób ze stwardnieniem rozsianym odczuwa zmęczenie podczas ćwiczeń fizycznych i mają problem z wchodzeniem po schodach. Pogarsza się również zręczność i traci się siła w mięśniach. Powyższe symptomy pojawiają się stopniowo.
Zmęczenie: najczęstszy objaw
Zmęczenie jest najczęstszym objawem stwardnienia rozsianego. Dotyczy 2/3 pacjentów. Połowa z nich opisuje to jako najgorszy symptom, ponieważ w istotnym stopniu wpływa na jakość życia.
To zjawisko jest związane z depresją i innymi czynnikami, które powodują zmęczenie. Niektóre z nich to zaburzenia motoryczne, układu limbicznego lub podwzgórza.
Zmęczenie znacząco obniża jakość życia osób ze stwardnieniem rozsianym. Dlatego tak ważne jest jego monitorowanie. Aczkolwiek radzenie sobie ze zmęczeniem jest bardzo trudne, ponieważ postrzeganie tego zjawiska jest kwestią bardzo subiektywną.
Utrata energii wpływa zarówno na zdolności motoryczne, jak i na poznawcze. Należy również nauczyć się odróżniać słabość od braku energii i trudności z koncentracją.
Z tego powodu lekarze muszą przeprowadzać diagnostykę różnicową zmęczenia spowodowanego stwardnieniem rozsianym w odniesieniu do innych warunków.
Depresja, zaburzenia motoryczne, problemy z tarczycą oraz skutki uboczne leków przeciwpadaczkowych lub immunosupresyjnych mogą mieć podobne cechy kliniczne.
Nawroty
Nawroty (zaostrzenie) są bardzo typowe dla stwardnienia rozsianego. Są to objawy zaburzenia neurologicznego, które trwa dłużej niż 24 godziny.
Takie rzuty choroby wywierają wpływ na różne części ośrodkowego układu nerwowego i są oddzielone od siebie okresem co najmniej jednego miesiąca. Z drugiej strony, gdy objawy te znikają, zaczynamy traktować ten proces jako remisję. Remisja oznacza poprawę lub zanikanie objawów na co najmniej 24 godziny.
Objawy dodatkowe
Następujące objawy, gdy występują, potwierdzają diagnozę stwardnienia rozsianego. Mianowicie:
- Objaw Lhermitte’a: pacjent czuje się, jakby ładunek elektryczny biegł mu po całym kręgosłupie. Czasami dociera nawet do dłoń lub stóp. To uczucie pojawia się, gdy pacjent zgina szyję do przodu.
- Wrażliwość na cieplo
- Zjawisko Uhthoffa: podwyższona temperatura ciała. Ten objaw mogą wywołać czynniki zewnętrzne (lato, gorący prysznic, palenie papierosów) lub czynniki wewnętrzne (gorączka, intensywne ćwiczenia, menstruacja).
- Paroksyzmy: zaburzenia ruchowe pojawiają się nagle i sporadycznie. Nie trwają długo, lecz mogą pojawiać się kilkukrotnie w trakcie dnia krótkimi seriami. Najczęstszym rodzajem paroksyzmów jest dystonia.
Rozwoju stwardnienia rozsianego nie da się przewidzieć. Jednak tendencja ta polega na zmniejszeniu zdolności fizycznych i pogarszających się zmianach psychicznych oraz poznawczych.
Leczenie stwardnienia rozsianego
Obecnie niestety nie ma lekarstwa na stwardnienie rozsiane. Nie ma również leczenia, które mogłoby pozytywnie wpłynąć na naturalny przebieg kliniczny tej choroby.
W dłuższej perspektywie celem jest zmniejszenie liczby zaostrzeń. Lekarze również pomagają swoim pacjentom złagodzić skutki choroby i postęp niepełnosprawności.
W tym celu stosują leki immunosupresyjne (azatiopryna, cyklofosfamid, metotreksat) i interferony (alfa).
W celu wyeliminowania nawrotów lekarze zalecają stosowanie wysokich dawek kortykoidów przez krótki okres czasu (3-5 dni). Prawidłowa identyfikacja zaostrzenia jest kluczem do postawienia diagnozy i znalezienia właściwego leczenia.
Symptomologią nawrotów to jedna lub kilka zmian chorobowych spowodowanych procesem zapalnym. Ten proces odbywa się w ośrodkowym układzie nerwowym. A kortykosteroidy są najlepszym lekiem w przypadku nawrotów, ponieważ oddziaływują na stan zapalny.
Leczenie objawów SM
Możemy podsumować leczenie objawowe w następujący sposób:
- Spastyczność: baklofen, diazepam, dantrolen sodowy.
- Zmęczenie: amantadyna, modafinil, metylofenidat.
- Ból: karbamazepina, fenytoina, gabapentyna, pregabalina.
- Hiperrefleksja pęcherza moczowego: oksybutynina, betanechol.
- Braki w procesach poznawczych: donepezil, interferon beta, memantyna.
Rehabilitacja
Rehabilitacja jest niezwykle ważna. Podstawowym jej celem jest zapobieganie niepełnosprawności u pacjenta. Albo przynajmniej zmniejszyć ją tak bardzo, jak to tylko jest możliwe.
Terapeuci uczą pacjentów nabywać nowe nawyki i maksymalizować możliwości zdrowych systemów. W ten sposób będą mogli zachować pewną niezależność.
Istotne jest również, aby dostosować lub modyfikować ich środowiska społeczne oraz zawodowe. Dodatkowo, niezbędne jest psychologiczne wsparcie pacjenta, rodziny lub opiekunów.
Eksperci zalecają interdyscyplinarne leczenie rehabilitacyjne dostosowane do indywidualnych potrzeb. Osoby cierpiące na stwardnienie rozsiane są w stanie poprawić jakość życia pod względem zdrowia i zdolności do wykonywania codziennych aktywności.
Wiele organizacji oferuje dla osób ze stwardnieniem rozsianym różnego rodzaju terapie, skoncentrowane na komleksowej rehabilitacji.
Bibliografia
- Charles M. Poser, Vesna V. Brinar, Kryteria rozpoznania stwardnienia rozsianego; FEDEM, Rev 14, 1–19.
- Harrison: Podstawy medycyny wewnętrznej, tom 2; Editorial Interamericana, 13 edycja.