Zaburzenia pozorowane, czyli udawanie chorego

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Francisco Pérez.

Ostatnia aktualizacja: 27 grudnia, 2022

Zaburzenia pozorowane to problem diagnozowany u osób, które pozorują własną chorobę. Tacy ludzie nie tylko potrafią wymyślić fizyczne lub psychiczne objawy swoich kłopotów zdrowotnych, ale nawet je wywoływać.

W większości przypadków lekarz niemal na pierwszy rzut oka jest w stanie stwierdzić, że pacjent udaje. Niestety, czasem nie można mieć w tej kwestii stuprocentowej pewności. Ludzie cierpiący na zaburzenia pozorowane lubią wcielać się w rolę pacjenta. Nie mają jednak na celu uzyskania jakichkolwiek korzyści. Dlatego też różnią się od osób, które swoje choroby po prostu symulują.

Jeśli ktoś symuluje, wywołuje objawy w sposób celowy i zazwyczaj wychodzi to na jaw gdy tylko lekarz pozna okoliczności np. doznanego urazu. Zdarza się, że ktoś symuluje chorobę, aby uniknąć konieczności stawienia się w pracy lub w sądzie. Czasem też chory przebywający w szpitalu psychiatrycznym symuluje pogorszenie stanu zdrowia, aby uniknąć przeniesienia do zakładu o innym charakterze.

Osoby symulujące chorobę mają zatem zewnętrzną motywację dla swoich działań, natomiast osoby cierpiące na zaburzenia pozorowane czują wewnętrzną potrzebę bycia pacjentem. Dlatego też zaburzenia tego typu są klasyfikowane jako pewien stopień choroby psychicznej.

Zaburzenia pozorowane – charakterystyka problemu

Diagnostyczny i statystyczny podręcznik zaburzeń psychicznych (DMS-4) określa kilka głównych objawów, jakie występują u osób cierpiących na zaburzenia pozorowane:

A. Udawanie lub celowe wywoływanie fizycznych lub psychicznych objawów choroby.

B. Chory chce się wcielić w rolę pacjenta.

C. Brak zewnętrznych przyczyn mogących wywołać dane zachowanie (np. przyczyn charakterystycznych dla symulowania choroby, takich jak zysk finansowy, możliwość uniknięcia obowiązków prawnych, poprawa samopoczucia itp.).

Wspomniany podręcznik DSM-4 mówi również o trzech grupach zaburzeń pozorowanych:

• Zaburzenia pozorowane z przewagą objawów psychicznych. Większość objawów u chorego to symptomy psychiczne.
• Zaburzenia pozorowane z przewagą objawów fizycznych. U chorego można zauważyć głownie objawy fizyczne.
• Zaburzenia pozorowane z objawami fizycznymi i psychicznymi. Żaden typ objawów nie jest dominujący.

Jak już wspomnieliśmy, główną cechą charakterystyczną zaburzeń pozorowanych jest wywoływanie u siebie fizycznych lub psychicznych objawów choroby albo ich udawanie. Pacjent może zmyślać objawy i np. mówić, że boli go brzuch, nawet jeśli takiego bólu w ogóle nie odczuwa.

Dodatkowo, niektóre osoby fałszują swoje objawy np. wystawiając skórę na działanie środków, które mogą wywołać silne podrażnienia. Czasem chory wykorzystuje również zdiagnozowane u niego w przeszłości choroby i udaje ich nawrót lub zaostrzenie.

Cechy osób cierpiących na zaburzenia pozorowane

Osoby cierpiące na zaburzenia pozorowane zazwyczaj opowiadają o swojej chorobie w dramatyczny sposób. Kiedy jednak ktoś zapyta ich o szczegóły, zaczynają się gubić we własnej opowieści. Choć często dają się ponieść fantazji tylko po to, aby zwrócić na siebie uwagę osoby słuchającej, to wszystko jest jednym, wielkim kłamstwem na temat objawów choroby i jej przebiegu.

Wiele osób z zaburzeniami pozorowanymi zna mnóstwo terminów medycznych. Wiedzą też dokładnie jak funkcjonują szpitale. Narzekają na silny ból i domagają się środków przeciwbólowych. Kiedy lekarz stwierdza, że są zdrowi, zaczynają wymyślać kolejne objawy.

Często zdarza się, że osoba z zaburzeniami pozorowanymi odbywa cały szereg wizyt u lekarza, a nawet i zabiegów. Osoby z ich bliskiego otoczenia wiedzą, że maja do czynienia z kimś, kto zmyśla objawy swojej choroby. Dlatego też kiedy chory przebywa w szpitalu, raczej mało kto go odwiedza. Co więcej, osoba hospitalizowana potrafi uciec z placówki szpitalnej kiedy wyjdzie na jaw jej kłamstwo.

Psychologiczne zaburzenia pozorowane

Jak sama nazwa wskazuje, ta kategoria zaburzeń pozorowanych dotyczy chorych, u których większość zmyślonych objawów jest związana ze zdrowiem psychicznym. Osoba cierpiąca na psychologiczne zaburzenia pozorowane udaje, że jest chora psychicznie lub że ma zaburzenia, które pozwolą jej wejść w rolę pacjenta.

Lekarz zazwyczaj jest w stanie zdiagnozować zaburzenia pozorowane dzięki obserwacji chorego i porównaniu jego objawów z klasycznymi symptomami zgłaszanej choroby. Dodatkowo, przebieg choroby odbiega od klasycznych przypadków:

• Objawy często nasilają się, kiedy chory wie, że ktoś na niego patrzy.
• Pacjent twierdzi, że ma depresję i mówi o myślach samobójczych spowodowanych śmiercią bliskiej osoby (jego rodzina nie potwierdza takich informacji).
• Chory zgłasza takie objawy, jak halucynacje, delirium, symptomy zespołu stresu pourazowego albo zaburzenia dysocjacyjne.
• Większość osób cierpiących na zaburzenia pozorowane to osoby bardzo negatywne.
• Chorzy niechętnie poddają się badaniom medycznym.

Objawy fizycznych zaburzeń pozorowanych

Osoby, które cierpią na zaburzenia pozorowane z przewagą objawów fizycznych, udają lub wywołują u siebie cały szereg takich objawów, jak:

• ropnie
• wolno gojące się rany
• ból
• hipoglikemia
• anemia
• krwawienie
• wysypka
• objawy neurologiczne
• wymioty
• rozwolnienie
• gorączka
• choroby autoimmunologiczne
• zaburzenia tkanki łącznej

Najpoważniejszą odmianą tych zaburzeń jest tzw. zespół Münchhausena. Osoby cierpiące na tę chorobę są częstymi bywalcami szpitali. Są patologicznymi kłamcami i zgłaszają się do lekarza co rusz z inna chorobą. Wachlarz występujących u nich objawów zależy jedynie od ich wiedzy medycznej i fantazji.

Zaburzenia pozorowane z objawami psychicznymi i fizycznymi

Do tej kategorii zalicza się osoby, które prezentują – a dokładniej wymyślają – zarówno psychiczne, jak i fizyczne objawy. W związku z tym żaden typ objawów nie jest jednak typem dominującym. W tym przypadku najbardziej poważną odmianą choroby również jest wspomniany powyżej zespół Münchhausena.

Niemal u każdego pacjenta cierpiącego na zaburzenia pozorowane rejestruje się nawracające przypadki występowania choroby.

Bardzo rzadko jest mowa o epizodach jednorazowych. Zazwyczaj pierwszy przypadek rejestruje się u chorego we wczesnej młodości i nierzadko jest on połączony z hospitalizacją z powodu niewyjaśnionych zaburzeń na poziomie fizycznym lub psychicznym. Dla osób z przewlekłą formą choroby pobyt w szpitalu staje się wręcz codziennością.