Teoria rangi społecznej Gilberta wyjaśniająca lęk społeczny

W konsekwencji naszej towarzyskiej natury czujemy potrzebę łączenia się z całym naszym wszechświatem i istotą tego wszechświata: innych ludźmi. Co więcej, sposób, w jaki zachowywali się nasi przodkowie tysiące lat temu, jest powiązany z tym, jak my zachowujemy się w XXI wieku. Teoria rangi społecznej Gilberta sugeruje wyjaśnienie tego, jak obecnie zachowujemy się jako społeczeństwo i jako jednostki.

Przez setki lat relacje, których doświadczaliśmy jako gatunek, dostarczały nam nieocenionych zasobów. Były to na przykład informacje, wiedza, umiejętności i wszystkie zdolności, niezbędne każdemu żywemu organizmowi do przetrwania.

Dziś temat ten wciąż nas fascynuje i zadziwia. Zmotywowani interakcją z innymi opracowaliśmy tak cenne instrumenty, jak język, alfabet, pismo, druk i komputery. Nic z tego prawdopodobnie nie istniałoby bez naszej towarzyskiej natury. Niektórzy ludzie doświadczają jednak poważnych trudności w swoich relacjach i w konsekwencji bardzo przez to cierpią.

Lęk społeczny

Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne (APA) definiuje lęk społeczny jako strach lub niepokój doświadczany, gdy dana osoba jest narażona na ewentualną analizę lub ocenianie ze strony innych. Ponadto osoba z lękiem społecznym boi się zachowywać w określony sposób lub okazywać objawy niepokoju, ponieważ wierzy, że przez to zostanie oceniona bardziej negatywnie.

Musimy umieć rozróżnić sytuacje wymagające rzeczywistej interakcji od sytuacji nieinteraktywnych:

• Sytuacje interaktywne. Takie, które wiążą się z kontaktem i wymianą informacji z innymi osobami. Przykładami może być rozpoczynanie i utrzymywanie rozmowy, pójście z kimś na randkę, pójście na imprezę lub odmowa zrobienia czegoś, czego nie chcesz robić.
• Sytuacje nieinteraktywne. Są to sytuacje, które mimo że nie wiążą się z rzeczywistą wymianą informacji z kimś, mają miejsce w kontekście społecznym. Przykładami mogą być przemawianie przed publicznością, jedzenie lub picie w miejscach publicznych, korzystanie z publicznej toalety lub wchodzenie do pomieszczenia, w którym są inni ludzie.

Fobia społeczna wykracza poza nieśmiałość. Powoduje pogorszenie codziennego funkcjonowania jednostki, do tego stopnia, że może to zagrażać podstawowej potrzebie danej osoby – potrzebie kontaktu z innymi ludźmi. W niektórych przypadkach sytuacja staje się tak dysfunkcyjna, że osoby cierpiące na lęk społeczny odcinają wszelkie więzi ze światem zewnętrznym i izolują się.

Teoria rangi społecznej

Dla Gilberta i Trowera lęk społeczny ma swoje wyjaśnienie. Twierdzili oni, że jest biologicznie zaprogramowany i ma swoje przełożenie na aktywację systemów mózgowych tak prymitywnych, jak system oceny/reagowania. Jako gatunek opracowaliśmy te systemy tysiące lat temu, aby radzić sobie z zagrożeniami w naszej grupie referencyjnej. Jesteśmy produktem naszej własnej ewolucji. Znajduje to odzwierciedlenie w różnych „warstwach”, z których składa się mózg :

• Mamy gadzi mózg, który odgrywa fundamentalną rolę w zachowaniach konkurencyjnych, takich jak zdobywanie i obrona terytorium. Innymi słowy, zachowujemy się w groźny sposób, gdy widzimy coś, co chce nas skrzywdzić.
• Jako gatunek rozwinęliśmy później mózg paleossaka. Jest to układ limbiczny, który dał nam możliwość doświadczania uczuć i przekazywania ich naszemu otoczeniu. To dzięki układowi limbicznemu odczuwamy strach lub przyjemność.
• Wreszcie opracowaliśmy mózg neossaka. To był krok, który odróżniał nas od wszystkich innych żywych istot wokół nas. Dzięki tej ewolucji staliśmy się dominującym gatunkiem na planecie. Pozwoliła nam ona po raz pierwszy nadać znaczenie rzeczom, które nam się przytrafiły.

Aby wyjaśnić lęk społeczny, Gilbert wykorzystał powyższe elementy i postulował dwa wielkie systemy: obronny i bezpieczeństwa.

Uległość: kiedy aktywowany jest system obronny

Gatunek ludzki jest zaprogramowany do życia w grupach. Co więcej, rozwinęliśmy również hierarchie, które porządkują i jednoczą grupy, w których żyjemy. Hierarchia władzy obraca się zazwyczaj wokół dominującego członka (członków). Badacz, Michael Chance, nazwał to trybem agonistycznym.

„Tryb agonistyczny to sposób funkcjonowania, który pozwala podległym członkom grupy rozpoznawać i przewidywać zagrożenia (np. w ten sposób zwiększyć szanse na przeżycie).”

-Belloch-

Teoria rangi społecznej mówi, że jesteśmy genetycznie zaprogramowani, by bać się twarzy wyrażających krytykę lub odrzucenie. Nie jesteśmy w tej kwestii jedyni, ponieważ nasi krewni z rodziny naczelnych interpretują kontakt wzrokowy jako zagrożenie. Jeśli nie chcą wchodzić w spór o rolę lidera, odpierają to jako znak uległości.

W dużej mierze ten rodzaj lęku jest zapośredniczony przez relacje władzy w grupie. Ludzie z fobią społeczną zostają przejęci przez najstarszą ewolucyjnie część mózgu: mózg paleossaczy. Czują taki poziom strachu, że automatycznie aktywują swoje systemy obronne.

Współpraca: tryb hedoniczny

Tryb hedoniczny motywuje nas do współpracy bez konieczności aktywowania zachowań uległych. Odpowiada za nasze zachowanie, gdy wspólnie pracujemy nad osiągnięciem celu. Tryb ten pomagał nam, kiedy tysiące lat temu wspólnie polowaliśmy. Jest on pomocny również wtedy, gdy, na przykład, naukowcy wspólnie bronią nas wszystkich przed nowym wirusem.

W trybie hedonicznym widoczne są również sygnały, które nie są groźne; oznaczają spokój, bezpieczeństwo i wyciszenie. Są to pozdrowienia, pocałunki, uściski i inne formy ludzkiego zachowania oparte na współpracy. Tryb hedoniczny jest jeszcze bardziej widoczny, jeśli chodzi o zachowania grzecznościowe (powitanie, pożegnanie, przeprosiny).

„Tryb hedoniczny jest osiągnięciem ewolucyjnym, które umożliwiło członkom tego samego gatunku współpracę w bliskiej odległości od siebie, bez wywoływania bolesnych zachowań”.

-Belloch-

Tryb hedoniczny zmienił całe nasze podejście do wspólnego życia. Inni członkowie grupy przestali być oznaką zagrożenia, a stali się źródłem bezpieczeństwa. Osoby z fobią społeczną mają problemy właśnie na tej płaszczyźnie. Zmagają się z identyfikacją i rozpoznawaniem wskazówek bezpieczeństwa. Lęk społeczny jest wynikiem obecności niebezpieczeństwa i braku bezpieczeństwa.

Tak więc, zgodnie z teorią rangi społecznej Gilberta, osoby z lękiem społecznym byłyby predysponowane do używania mentalności agonistycznej. Ponadto napotykają trudności w konstruowaniu i wdrażaniu hedonicznych form interakcji społecznych.