Gordon Allport i jego teoria osobowości

Gordon Allport (1897 – 1967) był wpływowym, amerykańskim naukowcem, a stworzona przez niego teoria osobowości rzuciła nowe światło na sposób kategoryzowania cech ludzkiego charakteru. Allport wychował się w robotniczej rodzinie, w której kładziono nacisk na edukację i zdrowie. Dlatego właśnie zrodziło się w nim tak silne zainteresowanie tematem ludzkich impulsów, motywacji i osobowości. Na podstawie jego obserwacji powstała jego słynna teoria osobowości.

Po uzyskaniu dyplomu magistra na Uniwersytecie w Harvardzie, Gordon Allport wyjechał do Wiednia, gdzie poznał Sigmunda Freuda. Spotkanie to było punktem zwrotnym w jego karierze i zaowocowało znaczącym wkładem Allporta w amerykańską psychologię. Po rozmowie z Freudem Allport wrócił na do Harvardu, aby zrobić doktorat z psychologii.

Teoria osobowości Allporta mówi o tym, że pewne cechy osobowości są kształtowane przez nasze doświadczenia z dzieciństwa, nasze obecne otoczenie oraz powiązania pomiędzy tymi dwoma aspektami. W tamtych czasach psychologowie twierdzili, że osobowość człowieka zależy od przeszłych i obecnych wpływów. Allport mówił, że osobowość składa się z trzech typów cech: dominujących, centralnych i wtórnych.

Gordon Allport i Sigmund Freud

Allport opowiedział o swoim spotkaniu z Freudem w swojej autobiograficznej książce pt. Pattern and Growth in Personality. Aby rozluźnić się na początku rozmowy z Freudem, powiedział, że w pociągu do Wiednia spotkał dziecko, które bało się pobrudzić. Chłopiec nie chciał obok nikogo usiąść, mimo że jego mama mocno na to nalegała. Allport zgadywał, że dziecko mogło przejąć tę fobię od matki, która była niezwykle czystą i wyraźnie dominująca kobietą. Freud przyjrzał się Allportowi przez chwilę, po czym zapytał: “A czy tym chłopcem był pan?”

Gordon Allport zauważył, że Freud próbował powiązać ten zaobserwowany fragment interakcji z nieuświadomionym epizodem z dzieciństwa rozmówcy. Zrozumiał wtedy, że psychoanaliza to próba zgłębienia dalekiej przeszłości i nieuświadomionych elementów tkwiących w naszym umyśle, omijająca poniekąd wszystkie pozornie istotne, świadome i widoczne aspekty naszego doświadczenia.

Mimo że Allport nigdy nie twierdził, że nieuświadomione i dawno minione wydarzenia nie mają wpływu na obecne zachowania, to jego prace zawsze podkreślały tylko świadome i obecne działania oraz ich przyczyny.

Teoria osobowości według Allporta

W 1936 Allport odkrył, że słownik języka angielskiego zawiera ponad 4 tysiące słów opisujących różnorodne cechy osobowości. Stworzona przez niego teoria osobowości dzieli te cechy na trzy grupy:

Dominujące cechy osobowości

Przykładami znanych osób z historii, u których można zauważyć silne cechy dominujące są m.in. Abraham Lincoln, ze względu na swoją szczerość, Markiz de Sade i jego sadyzm, czy Joanna d’Arc i jej bohaterstwo. Osoby o bardzo wyraźnie zarysowanych cechach są znane właśnie z tych aspektów swojej osobowości. Dlatego też ich imiona często są przytaczane jako przykład danej cechy. Allport twierdził, że cechy dominujące występują dość rzadko i że tworzą się one na przestrzeni lat. Cechy dominujące kształtują daną osobę, jej sposób postrzegania siebie, jej emocje, stosunek do świata oraz ogólne zachowanie.

Centralne cechy osobowości

Cechy centralne to ogólne cechy, które tworzą podstawę osobowości. Nie są tak mocno zarysowane, jak cechy dominujące. Centralne cechy to główne, najczęściej uwidaczniające się cechy występujące u danej osoby. Są one istotne, ale nie są dominujące.

Teoria osobowości Allporta mówi o tym, że każda osoba posiada od 5 do 10 cech centralnych. Są one obecne u wszystkich, jednak w różnym zakresie. Są to cechy takie jak inteligencja, nieśmiałość czy szczerość. Cechy centralne są głównymi elementami determinującymi nasze zachowanie.

Wtórne cechy osobowości

Cechy wtórne, jakie opisuje teoria osobowości Allporta to te cechy, które wiążą się z naszymi preferencjami i reakcjami. Wynika z tego, że są one dużo bardziej powierzchowne i mniej istotne. Wtórne cechy uwidaczniają się jedynie w określonych sytuacjach lub w określonych warunkach.

Na przykład osoba, której cechą dominującą jest asertywność może wykazywać cechy uległości kiedy zatrzyma ją policja za przekroczenie prędkości. Jest to zatem jedynie cecha, która może, ale nie musi uwidocznić się w jakichś innych sytuacjach. Według Allporta, cechy wtórne trudno jest zauważyć, ponieważ wypływają one na wierzch tylko w wyniku stymulacji przez wąski wachlarz bodźców.

Badania Allporta nad cechami osobowości

Gordon Allport nie oparł swojej teorii bezpośrednio na badaniach empirycznych i właśnie to stanowi jej największą słabość. Tak naprawdę Allport nie poparł swojej teorii wieloma badaniami naukowymi. Jednak w swojej pierwszej publikacji dotyczącej teorii osobowości Allport przedstawił wyniki badań, jakie przeprowadził wraz z bratem, psychologiem Floydem Allportem, na 55 studentach uniwersytetu. Z badań wynikało, że u większości studentów można było wyróżnić wymienione powyżej trzy typy cech osobowości.

Listy od Jenny Gove Masterson

Innym ciekawym przedsięwzięciem naukowym Allporta była analiza serii listów napisanych przez Jenny Gove Masterson. Allport pozyskał 301 listów, które kobieta ta wysyłała do pewnego małżeństwa na przestrzeni 11 lat swojego życia. Gordon Allport poprosił 36 osób o scharakteryzowanie Jenny na podstawie treści listów.

Wniosek z tego badania był taki, że cechy osobowości nie funkcjonują całkowicie niezależnie od siebie. Co więcej, w danym momencie dwie równe cechy mogą motywować do dwóch różnych, sprzecznych zachowań. Kiedy ma to miejsce, silniejsza cecha przeważy nad słabszą.

Choć większość psychologów zgadza się, że osobowość ludzka składa się z określonego zestawu cech, nadal trwają spory co do ilości cech, jakie można znaleźć w jednym człowieku. Na przykład Raymond Cattell ograniczył liczbę cech osobowości z 4000 do 171, a potem do 16, łącząc pewne cechy w grupy oraz eliminując te cechy, które prawie nigdy nie występują lub są wyjątkowo trudne do zdefiniowania. Z kolei brytyjski psycholog Hans Eysenck stworzył model osobowości oparty na jedynie trzech cechach.

Na podsumowanie należy dodać, że teoria osobowości Allporta niestety spotyka się z częstą krytyką. Nie jest ona bowiem oparta na własnym doświadczeniu ani na badaniach, ale na danych statystycznych. Co więcej, Gordon Allport nie uwzględnił stanu danej osoby w danym momencie ani jej tymczasowego zachowania. Mimo wszystko jego teoria stanowi niewątpliwie pionierskie podejście do opisywania osobowości człowieka.