Opresja nie musi prowadzić do przemocy

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Francisco Pérez.

Ostatnia aktualizacja: 22 grudnia, 2022

Opresja to sytuacja, w której dana jednostka zostaje podporządkowana innej w wyniku zaburzenia równowagi sił, występowania niesprzyjających warunków lub stosowania gróźb bądź przemocy. Osoba lub grupa ludzi znajdująca się w opresji doświadcza ataków ze strony silniejszej jednostki lub grupy. Gdy ktoś jest w opresji, czuje się obrażany, upokarzany, dyskryminowany, a często również bezsilny i niesprawiedliwie traktowany przez prawo.

Pytanie brzmi czy opresja usprawiedliwia stosowanie przemocy. Niektórzy są przekonani, że opresja sama w sobie jest wręcz źródłem agresywnych zachowań. Założenie to bierze się z hipotez dotyczących deprywacji i relacji pomiędzy frustracja i agresją. Hipotezy te mówią o tym, że opresja, frustracja i upokorzenie to zmienne prowadzące do występowania przemocy.

Teoria frustracji – agresji

Jedną z pierwszych teorii stworzonych przez specjalistów szukających przyczyny występowania przemocy była teoria frustracji – agresji. Według jej założeń, agresja wynika z frustracji. W rzeczywistości jednak nie zawsze się to potwierdza.

Badania wykazały, że frustracja nie zawsze kończy się przemocą. Oznacza to, że nie każdy sfrustrowany człowiek ucieka się do agresji. Czasem ktoś sfrustrowany znajduje inne niż siłowe rozwiązanie swojego problemu. Z kolei agresja nie zawsze musi być poprzedzona frustracją.

W związku z tym nie można uważać frustracji za czynnik konieczny do wywołania agresji. Psychologowie i specjaliści nauk społecznych przeformułowali tę hipotezę mówiąc, że tylko awersyjna frustracja połączona z zagrożeniem może wywołać agresję. Oznacza to, że frustracja może najpierw wywołać złość czy nienawiść. Te emocje z kolei mogą przerodzić się w agresję, jeżeli dana jednostka znajdzie się w sytuacji zagrożenia.

Niestety, ta nowa koncepcja nie do końca znajduje odzwierciedlenie w rzeczywistości. Frustracja w obliczu zagrożenia może, owszem, prowadzić do przemocy, ale nie zawsze tak się dzieje.

Deprywacja relatywna

Jako że teoria frustracji – agresji nie znalazła zbyt szerokiego poparcia, pojawiła się na jej miejsce teoria deprywacji relatywnej. Mówi ona o tym, że frustracja wynika z relatywnej deprywacji, czyli zniekształconego postrzegania potrzeb. Jest to przekonanie, że ktoś pozbawia nas jakichś praw. Teoria deprywacji relatywnej mówi zatem, że ludzie nie są w stanie znieść nierówności, w jakiej przyszło im żyć.

Deprywacja relatywna może wywoływać przemoc, szczególnie wśród ludzi z określonej klasy społecznej albo grupy, w której odczuwalna jest silna opresja. Nie jest to jednak zasada sprawdzająca się w każdym przypadku. Mimo że bieda i nierówność na poziomie ekonomicznym mogą prowadzić do przemocy, nie będzie się to działo za każdym razem, kiedy pojawia się tego typu problem.

Odczuwalna opresja

Odczuwalna opresja sama w sobie nie jest wystarczającą przyczyną do zastosowania przemocy. Jest ona jednak zmienną poznawczo-emocjonalną, która stanowi potencjalne ryzyko. Opresja odczuwalna czasem tak naprawdę nie jest nawet rzeczywistą opresją. Samo przekonanie, że jakaś osoba albo grupa nam zagraża może sprawić, że będziemy przekonani iż znajdujemy się w opresji.

Jako że opresja odczuwalna to koncept zawierający w sobie poprzednie teorie, niesie ona ze sobą negatywne uczucia, takie jak frustracja, czy też odczucia takie jak deprywacja. Warto pamiętać, że opresja nie zawsze jest elementem składowym grupy, który prowadzi do przemocy. Jest ona jednak związana z takimi objawami, jak zaburzenia lękowe czy depresja. Co więcej, osoby, które czują, że znajdują się w opresji, są narażone na silny stres.