Systematyczne odczulanie czy ekspozycja?

Dlatego mogą być to szczególnie przydatne techniki w leczeniu zaburzeń lękowych (działają szczególnie dobrze w przypadku fobii), zaburzeń nastroju lub obsesyjno-kompulsyjnych.

Ponieważ lęk jest emocją towarzysząca praktycznie każdemu zaburzeniu psychicznemu są to dwie bardzo wartościowe techniki. Ograniczenia, które przedstawia jedna z tych technik mogą zostać pokryte przez drugą. Takie jak problem porzucenia lub odmowa narażenia się poprzez narażenie z zapobieganiem reakcji.

Dlatego uważa się systematyczne odczulanie i ekspozycję jako ważne techniki eliminowania strachu przez sam strach.

Czym jest systematyczne odczulanie, a czym ekspozycja?

Systematyczne odczulanie i ekspozycja mają na celu powstrzymanie danej osoby przed odczuwaniem strachu przed bodźcem. Czy to wystąpienia publiczne, węże czy oczekiwania na przyszłość, bodziec ten ma przestać być źródłem strachu dla danej osoby.

Systematyczne odczulanie ma na celu powiązanie bodźców, które wcześniej wywoływały reakcję lękową i reakcji osoby, które są niezgodne z tym lękiem. Dlatego stara się doprowadzić do przeciwdziałania niszcząc związek między bodźcami.

Ekspozycja lub profilaktyka reakcji ma na celu zapobieganie unikaniu lub ucieczce przed bodźcem wywołującym fobię lub lęk. Tak aby zniknęły zachowania, które zawsze działają jak zachowania mające na celu zapewnić poczucie bezpieczeństwa. W ten sposób przestają karmić lęk, który się wtedy pojawia, dzięki temu ostatecznie strach znika.

Czym się od siebie różnią oba te pojęcia?

Powszechnie uważa się, że dużą różnicą między systematycznym odczulaniem a ekspozycją jest sposób ich stosowania. Z pewnością istnieją ważne różnice.

Na przykład, w systematycznym odczulaniu, jak powiedzieliśmy wcześniej, szukamy sposobu przeciwdziałania, w tym technik relaksacyjnych. Jeśli dana osoba odczuwa niepokój, gdy pojawia się dany bodziec dąży się do tego, aby zatrzymała się i zrelaksowała. A następnie ponownie skonfrontowała się z nim.

Czy jednak procesy związane z technikami nie są takie same? Czy systematyczne odczulanie to ekspozycja z użyciem technik relaksacyjnych?

Prawda jest taka, że to, co odróżnia obie techniki to proces uczenia się. W przypadku systematycznego odczulania zachodzi proces przeciwdziałania, a w przypadku ekspozycji proces wygaszania.

Model Van Egerena przynosi rozwiązanie

Van Egeren (1970) przedstawia cztery kluczowe zjawiska w dwóch wymiarach: osłabianie wzajemne oraz krótko- lub długoterminowe.

We wszystkich czterech sposobach poziomy lęku zmniejszają się w obliczu bodźca lękowego, ale procesy uczenia się związane z wszystkimi czterema są różne. W rzeczywistości w przypadku dwóch istnieją procesy uczenia się (długoterminowe), podczas gdy w dwóch pozostałych zachodzą procesy psychofizjologiczne (krótkoterminowe).

Wzajemne hamowanie odnosi się do zastosowania elementu niezgodnego z odczuwaniem lęku. Na przykład technika relaksacyjna lub kontrolowane oddychanie. Pojawia się w systematycznym odczulanie, ale nie w ekspozycji.

Van Egeren argumentował, że bodźce mogą przestać być lękowe lub powiązane z fobią dzięki następującym procesom:

• Przyzwyczajenie: gdy nie pojawia się wzajemne zahamowanie, to znaczy, gdy strategia relaksacji nie jest wdrażana może się zdarzyć, że w krótkim okresie osoba przyzwyczai się do bodźca lękowego. Nie oznacza to, że jeśli ten bodziec pojawi się ponownie reakcja lękowa nie nastąpi. Przyzwyczajenie ma miejsce w krótkim okresie, dlatego jest to proces psychofizjologiczny, a nie proces uczenia się.
• Wzajemne hamowanie: podobnie w krótkim okresie można zastosować wzajemne hamowanie w celu obniżenia poziomu lęku. Jednak, podobnie jak przyzwyczajenie nie oznacza, że gdy ten bodziec zostanie ponownie zaprezentowany osoba nie będzie ponownie odczuwać niepokoju.
• Wygaszanie: wygaszanie występuje w dłuższym okresie i gdy nie występuje wzajemne zahamowanie. W takim przypadku dana osoba jest narażona na bodziec lękowy bez możliwości zachowania bezpieczeństwa lub wzajemnych zachowań hamujących. Oto proces uczenia się w ramach ekspozycji: ekspozycja aż do wygaszenia.
• Przeciwdziałanie: ma również długoterminowe skutki, a jeśli działa to na dłuższą metę. Jest to proces uczenia się systematycznego odczulania, jak już wspomniano.

Systematyczne odczulanie a wygaszanie pawłowskie

Niektóre osoby z kolei próbują odróżnić systematyczne odczulanie i ekspozycję argumentując, że ten pierwszy to sposób pawłowski (od nazwiska Pawłowa), a drugi operacyjny.

Mówiąc, że jest to technika pawłowska, mamy na myśli, że systematyczne odczulanie zajmuje się bodźcami warunkowymi. Przykładem ekspozycji może być samochód, a uwarunkowana reakcja jest niepokojem w razie możliwego wypadku. W tym przypadku nie ma ani wzmocnień, ani kar, które utrzymują to zachowanie.

Ekspozycja może jednak przejąć bodźce pawłowskie, a nie tylko operacyjne. Jest to przydatne dla specjalistów, ponieważ w ekspozycji stara się unikać jakichkolwiek zachowań ze strony osoby, które wzmacniają lęk.

Na przykład, gdy osoba z fobią autobusową unika tej metody transportu wzmacnia lęk generowany przez autobus. Ogólnie w ekspozycji postuluje się, aby osoba ta nie uciekała przed ani nie unikała autobusu. Dąży się do tego, aby wsiadła do autobusu i nie wzmacniała zachowań negatywnych.

Którą technikę wybrać?

Ekspozycja jest stosowana w różnych zaburzeniach lękowych. Obecnie jest to preferowana interwencja behawioralna w leczeniu obsesji i kompulsji w przypadku zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych. Stosowano ją także w przypadku określonych fobii, takich jak agorafobia lub fobia społeczna.

Z drugiej strony, systematyczne odczulanie jest wyraźnie zalecane w leczeniu fobii lub zaburzeń, w których lęk jest ważnym elementem, takich jak zaburzenia odżywiania, zaburzenia seksualne, bezsenność, alkoholizm… Zaleca się również w przypadku obniżenia poziomu strachu oraz napięcia odczuwanych przez niektórych chorych na astmę w obliczu kryzysu.

Systematyczne odczulanie jest również przydatne, gdy ekspozycja in vivo jest problematyczna: pacjent, któremu poziom lęku uniemożliwia wykonanie ekspozycji (w takim przypadku odpowiednie mogą być techniki relaksacyjne) lub ekspozycje, które są trudne do zastosowania, jak w przypadku lęku przed lataniem.

Z drugiej strony niektórzy autorzy rozumieją, że systematyczne odczulanie stanowi również proces wymierania, a nie przeciwdziałania. Sugerują, że każda technika, która powoduje, że badani narażają się na bodźce lękowa w przypadku braku awersyjnych konsekwencji byłaby równie skuteczna jak systematyczne odczulanie w eliminowaniu reakcji strachu.