Stereotypy i uprzedzenia - czym się różnią?

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Adriana Díez.

Ostatnia aktualizacja: 27 grudnia, 2022

Zanim będziemy mówić o różnicach, należy najpierw zdefiniować te dwa słowa. Stereotypy to przekonania, które mamy o cechach pewnej grupy. Słowo uprzedzenie natomiast nawiązuje do ich negatywnej oceny.

Ta pierwsza konstrukcja myślowa jest bardziej związana z poznawczymi procesami mózgu, podczas gdy druga bardziej dotyczy jego części emocjonalnej.

Stereotypy wynikają z posiadania ogólnej wiedzy o grupie ludzi, a uprzedzenia pojawiają się, gdy przypisujemy pewne ogólne jej cechy każdemu członkowi. Mając jakiekolwiek uprzedzenia, wyciągamy wnioski, które ułatwiają akceptację lub odrzucenie danej grupy.

Stereotypy zmniejszają zużycie naszej energii mentalnej. To dlatego, że tworzenie grup i przypisywanie im podobnych cech ułatwia nam “poznanie” i “zrozumienie” tych osób.

Stereotypy oszczędzają energię i niekoniecznie muszą być czymś negatywnym. Powinniśmy pamiętać, że są to uogólnienia i nawiązują do cech ogólnych, które w żaden sposób nie przedstawiają pełnego obrazu pewnej grupy lub jednostki.

Przykładem stereotypu może być przekonanie, że wszyscy południowcy są zabawni. Możemy również wierzyć, że ludzie na północy Stanów są bardziej liberalni albo że każdy Teksańczyk mówi z akcentem.

Są to olbrzymie grupy ludzi, którym przypisaliśmy określone cechy. Problem pojawia się wtedy, gdy zaczynamy myśleć, że stereotypy są zawsze prawdziwe.

Stereotypy kontra uprzedzenia

Z drugiej strony, uprzedzenia przemawiają do nas i są częścią negatywnej postawy. Tak jak powiedzieliśmy, że stereotypy są normalną reakcją społeczną, tak uprzedzenia pociągają za sobą negatywne skojarzenia.

Kontynuując nasz wcześniejszy przykład przekonania, że wszyscy Teksańczycy mówią z akcentem, negatywnym uprzedzeniem byłoby myślenie, że są niewyedukowani i nie potrafią mówić po angielsku we właściwy sposób.

Cała idea zaczyna się od stereotypu. W naszym mózgu przypisujemy pewnej grupie pewien stereotyp i nadajemy mu negatywne znaczenie. Stwarza to uprzedzenia wobec tej grupy.

Jeśli posuniemy się o krok dalej, otrzymamy dyskryminację. Dyskryminacja uwzględnia zarówno stereotyp, jak i uprzedzenie.

Jaką rolę odgrywają stereotypy?

Psychologowie społeczni od dawna zajmują się badaniem stereotypów, ich powstawaniem i różnicami, które istnieją między uprzedzeniem a dyskryminacją. Oto funkcje poznawcze, które spełniają stereotypy:

• Systematyzowanie i upraszczanie rzeczywistości. Wyodrębnianie wielkich grup, które możemy klasyfikować, pomaga nam uprościć świat psychicznie. W ten sposób staje się on bardziej przewidywalny i łatwiejszy do zrozumienia.
• Obrona wartości ludzi. Grupy pozwalają nam na przypisywanie ludziom ogólnych cech. Dzięki temu łatwiej nam jest ich “zrozumieć” i porównywać siebie.
• Utrzymanie kontroli społecznej. Łatwiej jest kontrolować grupę niż mnóstwo osób osobno.

Czy można ograniczyć stereotypy i uprzedzenia?

Jeśli zrozumiemy, że stereotypy pojawiają się jako funkcja poznawcza, ułatwiając w ten sposób grupowanie i zrozumienie społeczne, możemy wyciągnąć z nich korzyści. Co się jednak dzieje, gdy zaczynają one nas ograniczać?

Cóż, takie coś się dzieje, kiedy stereotypy nie pozwalają nam odkryć, że nie zawsze są one prawdziwe. Jeżeli bliżej przyjrzymy się grupom i ich członkom, zobaczymy wiele różnic.

Stereotypy nie istnieją po to, by nas ograniczać. Raczej to my musimy je ograniczyć i traktować je ostrożniej. Mimo iż pomagają mózgowi się zorganizować, nie zawsze się potwierdzają.

Jak widać, są one punktem wyjścia dla uprzedzeń. Jeśli ograniczymy stereotypy, możemy również ograniczyć wszelkie uprzedzenia.

Zmiana stereotypu lub uprzedzenia jest możliwa tylko wtedy, gdy przyjrzymy się grupom i postaramy się spojrzeć na nie bez stosowania filtrów oraz nie próbując znaleźć potwierdzenia dla poprzednich przekonań.

Zamiast tego powinniśmy spróbować je przetestować. Musimy postarać się skupić na ideach i sytuacjach, które są przeciwne do tego, co wcześniej sądziliśmy o tej grupie.