Søren Kierkegaard – skrócona biografia ojca egzystencjalizmu

Podobno Søren Kierkegaard kochał Reginę Olsen do końca swoich dni. Musiał jednak poświęcić swoje życie studiowaniu filozofii i religii chrześcijańskiej. Ten duński teolog i filozof wybrał życie z dala od swojej ukochanej, ale dzięki temu mógł pozostawić po sobie niezwykłe dziedzictwo naukowe.

Prace Kierkegaarda dotyczą głównie wiary. Twierdzi on, że w trudnych chwilach właśnie wiara pozwala odzyskać równowagę. Jego perspektywa była reakcją na idealizm Hegla. Co ciekawe, Kierkegaard wyróżniał się krytycznym stosunkiem do instytucji religijnych. Twierdził bowiem, że są one przepełnione hipokryzją.

Dualizm, który ukształtował całe życie Kierkegaarda jest wyraźnie zarysowany w jego książkach. Wystarczy sięgnąć po “Bojaźń i drżenie”, “Dzienniki uwodziciela”, czy też “Okruchy filozoficzne”, aby przekonać się, że targały nim sprzeczne potrzeby. Z jednej strony czuł miłość i tęsknotę za ukochaną kobietą, a z drugiej głęboko pragnął poświęcić się teologii.

Choć duński kościół promował ideę racjonalnego Boga, który za dobro wynagradza, a za zło karze, to Kierkegaard skupiał się bardziej na kwestii strachu niż na poświęceniu życia Bogu. Na bazie jego filozofii powstały początki dwudziestowiecznego egzystencjalizmu. Kierkegaard mówił dużo o podporządkowaniu się człowieka i zainspirował innych wielkich myślicieli, takich jak Jean-Paul Sartre, Fryderyk Nietzsche i Albert Camus.

“Lepiej jest zatracić się w pasji niż stracić pasję.”

-Søren Kierkegaard-

Søren Kierkegaard – biografia

Kierkegaard urodził się w 1813 r. w Kopenhadze. Pochodził z zamożnej rodziny. Jego ojciec, Michael Pedersen Kierkegaard, był człowiekiem niezwykle religijnym i konserwatywnym. Kiedy jego służąca, Anne Sorensdatter Lund, zaszła z nim w ciążę, poślubił ją, a kilka miesięcy później na świat przyszedł ich syn Søren.

Bycie dzieckiem z nieprawego łoża stało się dla późniejszego filozofa psychicznym obciążeniem, ponieważ czuł się jak owoc grzechu.

Młody Søren chodził do School of Civic Virtue, a potem studiował teologię na Uniwersytecie w Kopenhadze. Interesowała go wówczas jednak głównie filozofia i literatura. Jednym z przełomowych momentów jego młodości było poznanie piętnastoletniej wówczas Reginy Olsen. Kiedy ukończył studia, poprosił ją o rękę.

Niestety, jego ojciec tuż przed swoją śmiercią zmusił Sørena by przyrzekł, że zostanie pastorem i poświęci swoje życie Bogu i nauce. Søren nie mógł odmówić ojcu, więc zerwał zaręczyny z Reginą i przeniósł się do Berlina. Kilka pierwszych lat, jakie tam spędził były najbardziej produktywnym czasem w jego życiu.

Miłość, poczucie winy i cierpienie

W 1843, Kierkegaard opublikował sześć książek. Jedną z nich była “Bojaźń i drżenie”, w której szczegółowo omawia kwestię, która miała mu już towarzyszyć przez resztę życia. Chodzi oczywiście o jego miłość do Reginy oraz związane z tym poczucie winy i ból.

W tym samym roku Kierkegaard wrócił do Kopenhagi i dowiedział się, że Regina wyszła za mąż za Frederika Schlegela. Ślub ten odebrał Sørenowi nadzieję na odbudowanie romantycznej relacji z Reginą.

Jedne z najciekawszych dzieł Kierkegaarda to “Okruchy filozoficzne”, “Pojęcie lęku” i “Stadia na drodze życia”, w których mówi o przemyśleniach i doświadczeniach człowieka stającego w obliczu przeciwności.

Søren Kierkegaard i jego brat Peter z czasem stracili całą rodzinę. Ich ojciec często przypominał im, że są rodem przeklętym i że od zawsze wisiało nad nimi widmo grzechu. Twierdził też, że wszyscy umrą młodo. Słowa te rzeczywiście się wypełniły i Søren zmarł w wieku zaledwie 42 lat.

Po dziś dzień nie wiadomo jaka dokładnie była przyczyna jego śmierci. Cierpiał na jakiś rodzaj niepełnosprawności i borykał się z wieloma problemami zdrowotnymi. Czując zbliżającą się śmierć, Kierkegaard spisał testament, w którym umieścił swoją ukochaną Reginę.

Søren Kierkegaard i jego dziedzictwo

William James często przytaczał słowa Kierkegaarda: “Życie można zrozumieć tylko patrząc wstecz, jednak trzeba je przeżyć patrząc naprzód.” Kierkegaard uczył ludzi, że w życiu kluczowa jest umiejętność podejmowania właściwych wyborów. Za każdym razem, kiedy podejmujemy decyzję, kształtujemy swoje życie i definiujemy kim jesteśmy, a z czego rezygnujemy.

Filozof ten poruszał również kwestię niepokoju i cierpienia. Chciał, byśmy zrozumieli, że są to nieodzowne elementy naszej egzystencji. Podkreślał też, że jedyną drogą do uśmierzenia bólu jest wiara.

Pseudonimy i egzystencjalizm

Søren Kierkegaard opublikował większość swoich dzieł pod pseudonimami, takimi jak Victor Eremita, Johannes de Silentio, Anti-Climacus, Hilarius Bookbinder, oczy też Vigilius Haufniensis. Robił to w konkretnym celu – chciał podkreślić odmienne sposoby myślenia.

Dzięki tej strategii osiągnął coś, co nazywał “pośrednią komunikacją”. Dzięki pseudonimom mógł się zagłębiać w różnorodne punkty widzenia. W swoich pracach starał się dawać wskazówki, jakimi można się kierować na drodze życia, a w tym celu określił trzy sfery egzystencji:

• Sfera estetyczna, czyli życie oparte na przyjemności, hedonizmie i nihilizmie.
• Sfera etyczna, która pozwala człowiekowi wziąć za siebie odpowiedzialność. Osoby żyjące w tej sferze potrafią odróżnić dobro od zła i podejmować na tej podstawie wybory.
• Sfera religijna, określana przez Kierkegaarda jako sfera najwyższa, to ta, w której człowiek wchodzi w bliska relacje z Bogiem. To z kolei pozwala mu na osiągnięcie najbardziej szlachetnych celów.

Filozof sprzeczności i lęku

Albert Camus mówił, że Kierkegaard był filozofem ironii. Z jednej strony, Kierkegaard bronił wiary ponad wszystko, jednak przez całe życie krytykował duński kościół. Mimo że zerwał zaręczyny z kobietą, która była miłością jego życia, to nigdy nie przestał jej kochać i twierdził, że na zawsze pozostała jego muzą. Oprócz tego często podkreślał potrzebę rozwoju duchowo-religijnego, ale sam tkwił w sferze estetyczno-etycznej.

Jednym z tematów, który w późniejszych czasach stał się inspiracją dla takich pisarzy, jak Kafka, Unamuno czy Wittgensteina, był niepokój. Kierkegaard mówił o niepokoju jako o uczuciu, które nigdy nas nie opuszcza. Twierdził on, że niepokój pomaga nam zauważyć różne możliwości w życiu.

Dzięki niemu widzimy, że możemy w danej chwili skoczyć w przepaść albo zrobić krok wstecz i poszukać innych możliwości. Zawsze możemy poszukać alternatywnej drogi zamiast cierpieć, jednak cierpienie pomaga nam się rozwijać.