Prozopagnozja jest rzadką chorobą, która obecnie dotyka 2,5% populacji. Dotyczy także znanych osób, takich jak aktor Brad Pitt, współzałożyciel firmy Apple Steve Wozniak i neurolog Oliver Sacks, który niedawno zmarł. Osoby z tym zaburzeniem nie są w stanie rozpoznać twarzy, w tym własnej. Czy wyobrażasz sobie, jak wyglądałoby Twoje życie, gdyby nie było w nim twarzy Twoich bliskich ani Twojej?
Wyobraź sobie, że jesteś z psem na spacerze i wpadasz na swojego najlepszego przyjaciela, ale nie mówisz „cześć”, bo nie wiesz, kto to jest. Pomyśl o chwili, kiedy kładziesz swoje dzieci spać, ale nie możesz rozpoznać ich twarzy. Albo o chodzeniu codziennie do biura, gdzie Twoi współpracownicy wydają się zupełnie obcy.
Prozopagnozja sprawia, że każdy dzień jest tak skomplikowany. W rzeczywistości ludzie z tym zaburzeniem często nie zdają sobie sprawy, że są chorzy.
Kim jesteś? Kim jestem?
Prozopagnozja nie tylko utrudnia rozpoznawanie twarzy członków rodziny, przyjaciół i znajomych. Może wpływać nawet na identyfikację ekspresji emocjonalnej i płci. Wszystkie twarze wyglądają tak samo, nie ma między nimi żadnych różnic.
Dlatego osoba z kręgu społecznego chorego na prozopagnozję może czuć się zraniona. Dzielili się tak wieloma doświadczeniami, a teraz on nawet jej nie rozpoznaje. Tak naprawdę aktor Brad Pitt przyznał to samo. Powiedział, że prozopagnozja spowodowała, że ludzie z jego bliskiego otoczenia uznali go za skoncentrowanego na sobie i aroganckiego.
W najcięższej formie prozopagnozja powoduje, że osoba nią dotknięta nie jest w stanie rozpoznać nawet swojego odbicia w lustrze czy na grupowej fotografii. Może to mieć bardzo negatywne konsekwencje. Nie tylko w relacjach interpersonalnych, ale także w miejscu pracy. Może wpływać na poczucie własnej wartości, a nawet powodować depresję.
Niektórzy uważają, że prozopagnozja to problem z pamięcią
Termin prozopagnozja pochodzi od greckiego prosopon (twarz) i agnosia (niewiedza). Ludzie cierpiący na to zaburzenie mają doskonały wzrok. Potrafią dobrze zapamiętać i rozpoznać większość obiektów. Dlatego, tak jak każdy zdrowy człowiek, wiedzą, kim są ich rodzice, znają ulubiony kolor ich dzieci, czy sympatie i niechęci ich partnera, pamiętają także, co jedli wczoraj lub jak dobrze śpiewa ich współlokator.
Chociaż obszary mózgu, które odpowiadają za przetwarzanie twarzy są w ciągłej interakcji z sieciami neuronowymi pamięci, to nie jest to problem z pamięcią samą w sobie. Jest to bardziej zaburzenie dotyczące twarzy w szczególności.
Dostrzeganie ogólnego modelu twarzy
Dzieci zanim nauczą się mówić lub gaworzyć, instynktownie zauważają twarze. Zanim osiągną wiek czterech miesięcy, przetwarzają twarze w jasno określony sposób. Wynika to z faktu, że twarze niosą niezwykle dużo informacji. Odzwierciedlają emocje, uczucia, tożsamość, płeć i pochodzenie etniczne.
Prozopagnozja powoduje, że jesteśmy w stanie zidentyfikować różne części twarzy (nos, oczy, usta itp.). Ale nie potrafimy zapamiętać ich dokładnej lokalizacji na twarzy. Nie umiemy też połączyć struktury twarzy w całość. Nie potrafimy przekształcić rysów twarzy w unikalny zestaw cech. Nie potrafimy także kojarzyć twarzy z tożsamością osoby.
Dzieje się tak, ponieważ twarze są przetwarzane całościowo, a nie w częściach. To znaczy, że nie da się zidentyfikować kogoś po oczach lub ustach. Z uwagi na to, że z twarzy można odczytać tak wiele informacji, jesteśmy w stanie jednocześnie zebrać je wszystkie i stworzyć uogólniony model twarzy.
Prozopagnozja nie przeszkadza w korzystaniu z kontekstu
Prozopagnozja najbardziej wyróżnia się niemożnością rozpoznania twarzy. Jednak w niektórych przypadkach osoby z tym zaburzeniem rozpoznają twarze bliskich im osób. Mogą to robić dopóki twarze wyróżniają się z tłumu z powodu jakiejś konkretnej cechy.
Korzystając z różnych wskazówek z kontekstu i strategii, łagodzą potencjalnie kłopotliwe sytuacje. Mogą wywnioskować, kogo mają przed sobą, zauważając pewne charakterystyczne cechy danej osoby. Może to być, na przykład kolor włosów, okulary lub sposób chodzenia. Wskazówką może być także odcień skóry, unikalne blizny, znamiona lub brzmienie głosu.
Im bardziej zauważalna cecha, tym szybciej i łatwiej zidentyfikować jej właściciela. Bardzo grube brwi, znacznie oddalone od siebie uszy, okulary w neonowo zielonym kolorze, silne perfumy itp. Wszystkie te cechy mogą pomóc osobie z prosopagnozją zidentyfikować osoby w jej otoczeniu.
Czy prozopagnozja jest wrodzona?
Prozopagnozja może pojawić się przy urodzeniu. Może być dziedziczna i przekazywana z pokolenia na pokolenie, choć nie jest to powszechne. W większości przypadków powstaje w wyniku uszkodzeń w obu półkulach mózgowych. Może to być spowodowane udarem lub nowotworem mózgu. Rzadziej jest to efekt urazu czaszkowo-mózgowego lub infekcji, takich jak zapalenie mózgu, które wpływa na ośrodkowy układ nerwowy.
Percepcja twarzy wymaga przeprowadzania procesów poznawczych w różnych obszarach i strukturach mózgu. Niemniej istnieje obszar mózgu, który jest odpowiedzialny za rozpoznawanie cech twarzy: obszar FFA (Fusiform Face Area). Znajduje się on w płacie skroniowym, w zakręcie wrzecionowatym.
Czy prozopagnozja jest uleczalna?
Nie ma skutecznej metody leczenia prozopagnozji. Niemniej jednak lekarze mogą uczyć swoich pacjentów, jak używać więcej wskazówek z kontekstu. Eksperci zalecają również, aby ludzie wokół osób chorych ułatwiali im funkcjonowanie na co dzień. Na przykład, wymawiając imiona wszystkich obecnych, unikając tłumów i imprez lub filmów ze zbyt dużą liczbą bohaterów.
Teraz wiesz trochę więcej o tej mało znanej chorobie, która sprawia, że ludzie nie rozpoznają twarzy swoich bliskich. Co o tym myślisz?