Opieka wspólna lub indywidualna: wpływ na dziecko

Rozwód wyzwala wiele emocji, często sprzecznych. W tym kontekście psychologia prawna zwraca szczególną uwagę na jedną z najbardziej wrażliwych stron: nieletnich. Kiedy związek się rozpada, pojawia się wiele pytań dotyczących dzieci: gdzie będą mieszkać? Jak często będą widywać się z rodzicami? W skrócie, opieka wspólna (naprzemienna) czy indywidualna?

Chociaż warunki nie sprzyjają, czasami problem ten jest czysto emocjonalny i może być rozwiązany przez psychologów. Czy pomimo dzielących rodziców różnic jest możliwa wspólna opieka nad dzieckiem, jeśli sytuacja na to pozwala? Jaki wpływ na dziecko ma opieka indywidualna? Która z tych dwóch opcji jest lepsza ze względu na dobro dziecka?

 W skrócie: opieka wspólna i indywidualna

Dla przykładu, w Hiszpanii ,,prawo rozwodowe” z 1981 roku, przyznawało indywidualną opiekę jednemu z rodziców w przypadku rozwodu. Innymi słowy, według Picón Advocats, opieka nad dzieckiem została przyznana jednemu z rodziców, a drugi miał prawo do odwiedzin.

Zmieniło się to w 2005 roku, kiedy to ujawniły się szkodliwe skutki indywidualnej opieki nad dziećmi z rozbitych małżeństw. Wprowadzono zatem pojęcie wspólnej opieki nad dzieckiem, gdzie opieka nad dzieckiem i staranie się o jego dobrobyt są obowiązkami obojga rodziców, a dziecko mogło mieszkać z każdym z nich w różnych okresach.

W 2009 roku tylko 9,7% spraw rozwodowych zakończyło się wspólną opieką. Według hiszpańskiego Urzędu Statystycznego, w 2018 r. już 33,8% rozwodów zakończyło się natomiast wspólną opieką nad dzieckiem.

Co mówi o tym literatura naukowa?

Tejeiro i Gómez (2011) opracowali analizę: ,,Rozwód, opieka i dobro dziecka: przegląd badań z zakresu psychologii”, a ich badania wykazały coś, czego środowisko naukowe zdawało się oczekiwać: opieka wspólna i indywidualna różnią się pod względem dobrobytu dziecka.

Obaj autorzy zwracają uwagę na to, co Bauserman (2002) stwierdził już po wyborze 33 badań o najlepszych cechach parametrycznych: dzieci objęte wspólną opieką były lepiej dostosowane społecznie niż dzieci objęte opieką indywidualną. Porównał on dzieci przebywające pod wspólną opieką do tych z pełnych rodzin.

Badania te zostały przedstawione na końcu artykułu. Niektóre z różnic między tymi rodzinami są następujące:

• Większe zaangażowanie rodziców sprawujących wspólną opiekę.
• Mniej depresji w przypadku opieki wspólnej.
• Więcej problemów z dostosowaniem emocjonalnym pod opieką indywidualną.
• Mniejsza rywalizacja między rodzeństwem i wyższa samoocena w opiece wspólnej.
• Większa skłonność do czucia się odrzuconym przez rodzica pod opieką indywidualną.
• Lepsza samoocena, samopoczucie i relacje z rodzicami pod wspólną opieką.

Inne badania poddane analizie obejmują jednak również wyniki, w których rodzaj opieki nie ma wpływu na zdrowie emocjonalne dzieci.

Skutki wspólnej opieki w rodzinie

Wspólna opieka wydaje się być korzystna nie tylko dla dzieci, ale także dla rodziców w separacji. Jest to pogląd Marína Rullána (2015), który uważa, że niski poziom niezgody i wysoki poziom komunikacji to wzorzec współpracy u rodziców. Dzięki temu oboje mają wyższy poziom zadowolenia niż rodzice, którzy go nie prezentują.

Konflikt między rodzicami ma być może najbardziej negatywny wpływ na dzieci. Dlatego ogólnie ich dobre samopoczucie zależy od tego, czy oboje rodzice potrafią się dogadać.

Chociaż uważa się, że wspólna opieka jest w najlepszym interesie dziecka, może ona również prowadzić do zwiększonego kontaktu między dwiema osobami, których relacja uległa pogorszeniu. Jednak Tejeiro i Gomez również obliczyli tę zmienną w swojej analizie, stwierdzając, że wspólna opieka zmniejszyła poziom konfliktu między rodzicami.

Inne wątpliwości, jakie może budzić wspólna opieka, to obowiązek spotykania byłego męża lub żony co pewien czas, co uniemożliwia wyleczenie otwartych ran. Badania jednak sugerują, że nie jest to nic innego jak strach bez powodu.

Poziom wyobcowania z rodziców, mierzony przez Pearsona i Thoennesa (1990), ma tendencję do wzrostu po dwóch latach, niezależnie od rodzaju opieki.

Co się stanie z tymi rodzinami 12 lat później?

Takie pytanie postawili Emery, Laumann, Waldron, Sbarra i Dillon (2001), gdy postanowili zobaczyć, co się dzieje w rodzinach tych rodziców, którzy wybrali opiekę wspólną lub indywidualną (w tej ostatniej konflikty między rodzicami były większe).

Wśród ich wniosków najbardziej uderzające było to, że rodzice dzieci żyjących pod indywidualną opieką prawie nie angażowali się wzajemnie w swoje życie.

Autorzy stwierdzili również, że rodzice sprawujący wspólną opiekę zazwyczaj dokonują większych zmian w swoim życiu, a zatem również w życiu dziecka, ale nie prowadzi to do większego konfliktu. Jest to raczej związane z takimi aspektami, jak elastyczność i współpraca.

Wpływ na “dostosowanie” dziecka

Bauserman, w swojej meta-analizie Child Adjustment in Joint-Custody Versus Sole-Custody Arrangements: A Meta-Analytic Review, mierzy poziom dostosowania dziecka w różnych rodzajach opieki. Obejmuje ono:

• Dostosowanie behawioralne: zaburzenia zachowania.
• Dostosowanie emocjonalne: depresja, lęk, problemy w miejscu kontroli, poczucie własnej wartości.
• Szacunek do samego siebie.
• Relacje rodzinne i rodzicielskie.
• Wyniki w nauce.

Wszystkie te kategorie zostały uznane za wyższe w przypadku dziecka będącego pod wspólną opieką. Udowadnia to, że ma ona lepszy wpływ na dziecko niż opieka indywidualna.

Wspólna, korzystna i skomplikowana opieka

Po skomplikowanym i czasami bardzo bolesnym procesie dla rodziny, być może wspólna opieka nie jest opcją, którą początkowo by preferowano. Być może rodzice nie wiedzą, jak radzić sobie ze wspólną opieką. Jednakże, pragną, aby życie ich dziecka było jak najbardziej normalne.

W związku z tą trudnością Marín Rullán wydaje się mieć jasność: istnieją cztery czynniki, których obecność może świadczyć o sukcesie lub porażce wspólnej opieki:

• Zaangażowanie i poświęcenie: poza postanowieniami sądu.
• Wsparcie dla drugiego rodzica: szacunek dla więzi między drugim rodzicem a dzieckiem, aktywne i oddzielne zaangażowanie obojga rodziców.
• Elastyczny podział obowiązków.
• Charakterystyka psychologiczna: zachowania kooperacyjne częściej wywodzą się od osób nie-narcystycznych, wykazujących empatię, silnych, pozytywnie nastawionych na innych.

Znając specyfikę obu rodzajów opieki oraz biorąc pod uwagę doświadczenia rodziców i dzieci, wiadomo już, że to nie wybór między indywidualną czy wspólną opieką jest problemem. Raczej, pytaniem jest: jak sprawić, aby rodzice nabyli niezbędne umiejętności do skutecznego prowadzenia wspólnej opieki?