Niepełnosprawność intelektualna: definicja i typy

Niepełnosprawność intelektualna: definicja i typy
Sara Clemente

Napisane i zweryfikowane przez psycholog i dziennikarz Sara Clemente.

Ostatnia aktualizacja: 27 grudnia, 2022

Niepełnosprawność intelektualna – charakteryzuje osoby, które mają mniej rozwinięte zasoby poznawcze niż to, co jest normalne dla ich wieku. Utrudnia to uczenie się i wymaga większego wysiłku, aby komunikować się w określonych kontekstach i próbować przekazać konkretne wiadomości. Ten typ niepełnosprawności jest zwykle identyfikowany przed ukończeniem 18 lat i dotyka 1% światowej populacji.

Ale ważne jest, aby pamiętać, że niepełnosprawność intelektualna nie jest chorobą psychiczną, ale raczej zaburzeniem rozwojowym. Wszystkie osoby z tego rodzaju niepełnosprawnością są w istocie podobne do nas: mają własne marzenia, zainteresowania, upodobania i preferencje. Nie wolno nam stygmatyzować tego zaburzenia. Czy jest lepszy sposób na uniknięcie stygmatów niż dowiedzieć się więcej na temat tego czym jest niepełnosprawność intelektualna?

Funkcjonowanie intelektualne i zachowania adaptacyjne

Istnieją różne stopnie niepełnosprawności intelektualnej, a każda z nich napotyka na własne trudności. Stwarzają problemy z rozumowaniem, planowaniem, rozwiązywaniem problemów, abstrakcyjnym myśleniem i uczeniem się – wszystko z powodu powolnego i niekompletnego nabywania umiejętności kognitywnych.

Zdolności adaptacyjne takich osób również mogą być bardzo ograniczone, zarówno w kwestiach koncepcyjnych, jak i społecznych oraz praktycznych. Tak więc ich zdolność do wyrażania się językowo lub umiejętności czytania i pisania są słabo rozwinięte, tak samo jak poczucie odpowiedzialności i poczucie własnej wartości.

W codziennych czynnościach, takich jak pielęgnacja, higiena osobista i przygotowywanie żywności, poziom autonomii zależy od stopnia zaawansowania niepełnosprawności.

Wpływ na zdrowie i interakcje społeczne

Niepełnosprawności intelektualnej mogą towarzyszyć pewne zmiany w zdrowiu fizycznym i psychicznym jednostki. Te z kolei mogą wpływać na inne aspekty dobrego samopoczucia.

Niektóre zespoły, które mogą towarzyszyć niepełnosprawności intelektualnej to: zespół Retta, zespół Draveta, zespół Pradera-Williego, zespół Downa, zespół Aspergera i zespół łamliwego chromosomu X (Martin-Bell). W tych przypadkach jest również bardziej prawdopodobne wystąpienie chorób takich jak otyłość, cukrzyca, HIV, choroby weneryczne.

Dodatkowo może to wpływać na komunikację, interakcje i udział w kontaktach społecznych. Ograniczenia intelektualne i adaptacyjne tych osób uniemożliwiają im normalne uczestnictwo w życiu społeczności. Wpływa na wszystkie ich środowiska: dom, szkołę, pracę i czas wolny. W taki sposób niepełnosprawność intelektualna wpływa na całe życie osoby.

Chłopiec przy oknie.

Rola IQ

Iloraz IQ sam w sobie nie wystarcza do zdiagnozowania niepełnosprawności intelektualnej. Oprócz ilościowego definiowania inteligencji z IQ konieczne jest dokonanie głębszej oceny funkcjonowania intelektualnego danej osoby.

IQ to związek między wiekiem psychicznym osoby a wiekiem chronologicznym. Pierwszy wiek odpowiada rozwojowi intelektualnemu: jak radzą sobie intelektualnie w porównaniu ze średnim poziomem. Wiek chronologiczny jest określany przez biologię.

Przyjęło się, że iloraz inteligencji poniżej 70 wskazuje na niepełnosprawność intelektualną. Jeśli wskaźnik wynosi powyżej 130 oznacza to drugą skrajność: wyjątkową inteligencję. IQ również klasyfikuje stopień niepełnosprawności intelektualnej.

Niepełnosprawność intelektualna i jej typy

Zgodnie z DSM 5 istnieją łagodne, umiarkowane, poważne i głębokie rodzaje niepełnosprawności intelektualnej.

Łagodny (IQ od 50-55 do 70)

85% osób z niepełnosprawnością intelektualną ma łagodną niepełnosprawność.

  • Zdolności umysłowe: łagodnie obniżone abstrakcyjne myślenie, zdolności funkcjonalne, elastyczność poznawcza i pamięć krótkotrwała.
  • Dziedzina społeczna: niedojrzałe interakcje społeczne, co naraża te osoby na manipulację.
  • Dziedzina praktyczna: wymagająca nadzoru, wskazówek i pomocy przy wykonywaniu codziennych zadań życiowych. Ta pomoc jest bardzo ważna, szczególnie w sytuacjach stresowych.
  • Dzieci z tym typem nie różnią się od dzieci bez niepełnosprawności, dopóki nie staną się starsze.

Umiarkowany (IQ od 35-40 do 50-55)

10% to umiarkowane upośledzenia.

  • Zdolności umysłowe: wymagający ciągłej pomocy w wypełnianiu codziennych czynności. Czasami konieczne jest nawet to, aby inni przejęli część ich obowiązków. Dzięki umiarkowanemu nadzorowi mogą uczyć się umiejętności związanych z opieką nad samymi sobą. Mogą wykonywać niewykwalifikowane lub nie wymagające zbytnich umiejętności prace, ale zawsze pod nadzorem.
  • Dziedzina społeczna: kiedy komunikują się słownie, ich język jest mniej bogaty i złożony niż osób bez niepełnosprawności. Oznacza to, że nie potrafią poprawnie interpretować pewnych subtelności społecznych i mają problemy z nawiązaniem nowych relacji.
  • Dziedzina praktyczna: dzięki wsparciu i ciągłemu instruowaniu mogą rozwijać pewne umiejętności i zdolności.
Ojciec z niepełnosprawną córką.

Ciężki (IQ od 20-25 do 35-40)

3-4% osób z niepełnosprawnością intelektualną ma poważną niepełnosprawność.

  • Zdolności umysłowe: bardzo ograniczone zwłaszcza w przypadku koncepcji numerycznych. Potrzebują stałego wsparcia w wielu obszarach.
  • Dziedzina społeczna: ich język mówiony jest bardzo podstawowy, zdania są gramatycznie proste, mają także ograniczone słownictwo. Komunikują się bardzo prosto i koncentrują się na teraźniejszości
  • Dziedzina praktyczna: wymagający stałego nadzoru we wszystkich codziennych zadaniach.

Głęboki (IQ na poziomie 20-25)

Chociaż stanowią mniejszość (1% -2%), większość z nich jest związana z rozpoznaną chorobą neurologiczną

  • Zdolności umysłowe: wyraźnie ograniczone. Myślą tylko o fizycznym świecie i procesach nie symbolicznych. Dzięki instrukcjom mogą zdobyć pewne umiejętności, takie jak wskazywanie na coś. Powiązane z tym problemy ruchowe i sensoryczne często uniemożliwiają funkcjonalne wykorzystanie obiektów
  • Dziedzina społeczna: wątpliwe rozumienie komunikacji werbalnej i niewerbalnej. Wyrażają się w bardzo prosty, w większości w niewerbalny sposób
  • Praktyczna domena: są całkowicie zależni we wszystkich dziedzinach. Tylko jeśli nie mają zaburzeń motorycznych lub sensorycznych, mogą uczestniczyć w pewnych podstawowych działaniach.

Potrzebujemy wsparcia publicznego, jeśli chcemy stworzyć łatwiejsze i bardziej dostępne środowisko dla osób z niepełnosprawnością intelektualną. W przeciwnym razie te ograniczenia środowiskowe tylko zwiększą trudności, z którymi już się borykają.

W każdym razie nigdy nie powinniśmy zapominać, że najpierw liczy się człowiek, a dopiero potem jego niepełnosprawność intelektualna… Osoba z niepełnosprawnością intelektualną ma uczucia, marzenia i swój wkład w funkcjonowanie świata, podobnie jak my.


Ten tekst jest oferowany wyłącznie w celach informacyjnych i nie zastępuje konsultacji z profesjonalistą. W przypadku wątpliwości skonsultuj się ze swoim specjalistą.