Neuronauka zemsty

Neuronauka zemsty wskazuje na to, że niektórzy ludzie lubią karać tych, którzy ich odrzucili.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Valeria Sabater.

Ostatnia aktualizacja: 21 października, 2022

Neuronauka zemsty wyjaśnia, dlaczego niektórzy ludzie po rozczarowaniu, odrzuceniu lub tym, co interpretują jako niesprawiedliwość, nie ruszają po prostu dalej. Karmią w sobie nienawiść, dopóki nie zaplanują sposobu na kontratak. W ten sposób zamiast kontrolować swój gniew, racjonalizować go lub stosować odpowiednie mechanizmy samoregulacji, pozwalają, by dyskomfort stał się chroniczny.

Mówienie o zemście może być skomplikowane –  trudno nie wchodzić w tej kwestii w aspekty etyczne, moralne, a nawet prawne. Sprawca musi ponieść konsekwencje swojego karalnego działania. Jednak w takim przypadku muszą interweniować władze prawne – niedopuszczalne jest stosowanie przemocy. W poniższym artykule skupimy się bardziej na neurologicznych i psychologicznych aspektach zemsty.

Pragnienie zemsty Teda Bundy’ego

Oto ciekawy przykład. Jeśli interesujesz się literaturą kryminalną, nazwisko Teda Bundy’ego mogło Ci się obić o uszy. Był on jednym z najgorszych seryjnych morderców w historii. Do dnia dzisiejszego dokładna liczba zamordowanych przez niego ofiar pozostaje tajemnicą. Po serii wywiadów oraz testów psychologicznych i neurologicznych eksperci odkryli coś więcej niż tylko osobowość psychopatyczną.

Bundy zabił wiele młodych kobiet podczas swojej wieloletniej żądzy zemsty. Czynnikiem wywołującym jego zachowanie był fakt, że jego emocjonalna partnerka porzuciła go. To odrzucenie podsyciło w nim nadmierną i niemal dziką wściekłość. Skłoniło go to do poszukiwania ofiar o takich samych cechach fizycznych jak kobieta, która go zostawiła.

Najwyraźniej zemsta jest agresywnym i brutalnym mechanizmem, który posiadają niektórzy ludzie. Do tej pory neuronaukowcy odkryli już mechanizmy i obszary mózgu, które regulują ten rodzaj popędu. Nie trzeba dodawać, że dane na ten temat są niezwykle interesujące i odkrywcze.

Neuronauka zemsty

– Jeśli nas skrzywdzisz, czy nie zemścimy się? powiedział Szekspir w jednej ze swoich sztuk. Każdy w pewnym momencie swojego życia doświadczył tego samego uczucia. Po doznaniu urazy prawie nieuniknione jest, aby nie pojawiła się w nas chęć, aby druga osoba cierpiała w ten sam sposób. Uczucie to jest neurologicznie i emocjonalnie normalne.

Większość z nas zastanowi się jednak nad sytuacją i odpowiednio pokieruje swoimi emocjami, powstrzyma wściekłość, a następnie ochłonie. Ten ostatni proces, który sprawia, że pragnienie zemsty odchodzi, zachodzi w korze mózgowej, a dokładniej w grzbietowo-bocznej korze przedczołowej, gdzie zachodzą procesy samokontroli.

Co jednak dzieje się w mózgu ludzi o mściwej osobowości?

Rana odrzucenia i niesprawiedliwości

Uniwersytet Genewski przeprowadził w 2018 roku interesujące badanie. Dzięki niemu neuronauka zemsty ma teraz bardzo solidne dowody na istnienie kilku bardzo uderzających aspektów.

• Mówiąc o tego rodzaju zachowaniu, często odwołujemy się do procesów gniewu i wściekłości. Ale co powoduje, że pojawiają się w nas te emocje? Wydaje się, że przyczyną większości aktów zemsty jest odrzucenie.
• Odrzucenie to uczucie udręki, gdy ktoś jest oddzielony od czegoś, co miało dla niego znaczenie. Może to być partner, praca, rodzina, przyjaciele lub coś, co osoba uważa za „sprawiedliwość”. Można odnieść wrażenie, że samo społeczeństwo ich zawodzi.

Skąd bierze się żądza zemsty?

Doktor Olga Klimecki-Lenz, badaczka ze Szwajcarskiego Centrum Nauk Afektywnych w Szwajcarii (CISA), zlokalizowała obszar mózgu, z którego pochodzą mściwe uczucia.

• Strukturą, która aktywuje gniew, jest ciało migdałowate.
• Dzięki serii testów można zobaczyć, jak ta mała struktura jest aktywowana, gdy dochodzi do konfrontacji, oszustwa lub bólu odrzucenia.
• Warto zauważyć, że pierwszą emocją, która się pojawia, jest strach.
• Poczucie bezpieczeństwa i zaufania znika, natomiast natychmiast pojawia się lęk. Potem dochodzi do tego gniew i zaczyna narastać chęć wymierzenia kary.
• Kara to system nagród. Innymi słowy, osoba może odczuwać „przyjemność” z zemsty i zastosowania tego samego cierpienia, przez które sama przeszła.
• Z drugiej strony, razem z ciałem migdałowatym działa wyższy zakręt skroniowy. Te dwa obszary potęgują potrzebę kształtowania aktu zemsty. Najciekawsza rzecz dzieje się jednak chwilę później.
• Kiedy te dwie struktury się aktywują, w grzbietowo-bocznej korze przedczołowej pojawia się znacząca aktywność, aby złagodzić intensywność emocjonalną i promować samokontrolę.

Ten ostatni aspekt niewątpliwie otwiera interesującą możliwość ograniczenia brutalnych zachowań poprzez stymulację magnetyczną. Jednak agresywne działania, takie jak seryjnego mordercy Teda Bundy’ego, zależą od wielu innych czynników, których neuronauka zemsty po prostu nie potrafi wyjaśnić.

Fascynacja psychologią zemsty

Z kulturowego, a nawet psychologicznego punktu widzenia, zemsta ma dość ciekawy wymiar. Dzieła, takie jak Hrabia Monte Christo Aleksandra Dumasa, pokazują, że zemsta najlepiej smakuje na zimno, a jej zrealizowanie może zająć lata. Niemniej jednak ważne jest, aby nie przeoczyć istotnego aspektu tego: osobom, które pragną zemsty, zawsze brakuje empatii. Jest to fakt, że naukowcy tacy jak Kevin M. Carlsmith, Timothy D. Wilson i Daniel T. Gilbert byli w stanie wykazać.

Co więcej, ci, którzy odczuwają ciągłą potrzebę zmuszania innych do płacenia za to, co uważają za „niesprawiedliwość”, postępują zgodnie z wzorcem narcyzmu, niepewności, problemów z zarządzaniem emocjami, niezdolności do wybaczania i braku empatii.

Podsumowując, warto zastanowić się nad bardzo prostą kwestią: każdy w pewnym momencie poczuł chęć zemsty. To decyzja, by zachować spokój i iść dalej przed siebie, czyni Cię dobrym człowiekiem.