John Stuart Mill: jakościowy hedonizm

Przyjemność jest istotnym czynnikiem dla naszego dobrego samopoczucia. Czy jednak wszystkie przyjemności są takie same? Czy każdy rodzaj w równym stopniu przyczynia się do naszego dobrego samopoczucia? John Stuart Mills zaproponował teorię, która ma nas prowadzić w poszukiwaniu szczęścia.

John Stuart Mill utrzymywał, że szczęście i dobre samopoczucie są możliwe dzięki maksymalizacji przyjemności. Jego myśli były bezpośrednią kontynuacją utylitaryzmu Jeremy’ego Benthama. Jednak Mill zaproponował nowe podejście, w którym jakość liczy się bardziej niż ilość.

Propozycja Milla miała na celu przezwyciężenie uprzedzeń, w które pierwotnie zaangażowany był utylitaryzm. Przyjmując bardziej wyrafinowane podejście do psychologii człowieka, Mill próbował ustanowić podstawy prawdziwego szczęścia.

John Stuart Mill: przyjemność i szczęście

Pytania o szczęście praktycznie zmuszają nas do ustalenia kryteriów definiujących elementy, które uważamy za wartościowe. W filozofii moralnej nazywa się to teorią wartości. Teorią wartości w utylitaryzmie jest hedonizm. Hedonizm utrzymuje, że szczęście można osiągnąć poprzez zwiększanie przyjemności i zmniejszanie bólu.

Słowo hedonizm pochodzi od starożytnego greckiego słowa hedoné. Pierwszą osobą, która rozwinęła teorię hedonistyczną, był Epikur. Miało to miejsce około 300 roku pne. Na początku XIX wieku Jeremy Bentham powrócił do tej koncepcji i odnowił jej teoretyczną siłę.

Bentham argumentował, że „Natura poddała ludzkość pod panowanie dwóch suwerennych panów: bólu i przyjemności. Tylko oni mogą wskazać, co należy robić, a także określić, co powinniśmy zrobić”. Z tego punktu widzenia wszystkie nasze decyzje opierają się na poszukiwaniu przyjemnych doświadczeń i ucieczce od bolesnych.

Różne cechy przyjemności

Bentham ustalił szereg kryteriów do pomiaru ilości przyjemności lub bólu, jakie mogą generować nasze działania. Są one następujące:

• Intensywność – silna lub słaba.
• Czas trwania – długi lub krótki.
• Pewność lub niepewność.
• Bliskość lub oddalenie.
• Płodność.
• Przejrzystość.
• Zakres.

Wszystkie te cechy odpowiadają na przyjemność i ból doświadczany przez jednostki – z wyjątkiem zakresu. Oznacza to liczbę osób, których dotyczy działanie. Z perspektywy Benthama o wartości przyjemności decyduje jej intensywność, czas trwania lub zdolność do podążania za innymi przyjemnościami lub nieprzyjemnościami.

Suma przyjemności i jej redukcja

Dla Benthama ważna była suma przyjemności. Wierzył, że im więcej przyjemności odczuwamy, tym jesteśmy szczęśliwsi. Jednak jeśli doznajemy dużo tego samego rodzaju przyjemności, jej intensywność będzie miała tendencję do zmniejszania się.

Jeśli kochasz czekoladę, z przyjemnością spróbujesz małego kawałka. Jeśli jednak nadal będziesz ją ciągle jeść, szczęście, które odczuwasz, będzie się zmniejszać. Gdy zjesz kilogram czekolady, zaczniesz czuć się nieswojo.

Dlatego przyjemność ma tendencję do zmniejszania się w miarę jej gromadzenia, ostatecznie generując negatywne uczucie. Zjawisko to znane jest jako malejąca użyteczność krańcowa. Jest to termin szeroko stosowany w ekonomii do wyjaśnienia malejących korzyści z nagromadzonych dóbr.

Jakość jest ważniejsza niż ilość

Wiele osób krytykowało poszukiwanie szczęścia poprzez przyjemność, ponieważ ich zdaniem sugeruje to poddanie się występkom i rozpuście. John Stuart Mill zaproponował nowe podejście znane jako jakościowy hedonizm. Twierdzi, że ilość przyjemności nie ma znaczenia, ale jakość już tak. Mill wyróżnił dwie klasy przyjemności: cielesną i umysłową.

Twierdził, że przyjemności umysłu są związane z przyjemnością z czynności intelektualnych. Jest to na przykład czytanie, muzyka i poezja. Uwzględniono także satysfakcję wynikającą z przyjaźni i cnotliwych działań. Dla Milla przyjemności umysłu przewyższały przyjemności ciała. W obliczu krytyki ze strony tych, którzy twierdzili, że hedoniści promują nieludzkie zachowania, Mill odpowiedział:

„Lepiej być niezadowolonym człowiekiem niż zadowoloną świnią; lepiej być niezadowolonym Sokratesem niż zadowolonym głupcem. A jeśli głupiec lub świnia są innego zdania, to dlatego, że znają tylko swoją stronę tego tematu. Druga strona równania zna obie strony. Innymi słowy, nie ma takiej ilości przyjemności cielesnej, która mogłaby równać się przyjemności intelektualnej. Nie ma takiej ilości czekolady, która dorównałaby przyjemności, jaką daje dobre dzieło sztuki lub dobry czas spędzony z przyjaciółmi.”

Edukacja w przyjemności jest niezbędna

John Stuart Mill zaproponował konieczność doświadczania przez jednostkę najróżniejszych przyjemności, aby móc właściwie ocenić, które z nich są najwyżej w jej osobistym rankingu. Twierdził jednak, że wielu ludzi traci intelektualne aspiracje i upodobania, ponieważ nie ma czasu ani możliwości, aby je kultywować i poświęcać się im.

W rezultacie Mill postrzegał edukację jako podstawowy motor rozwoju ludzkości jako całości. Wierzył, że tylko poprzez kultywowanie zdolności umysłowych istoty ludzkie mogą aspirować do realizacji najwyższych przyjemności. Z tego powodu był gorącym orędownikiem bezpłatnej edukacji. Właściwie można by powiedzieć, że jego próby demokratyzacji Oświecenia miały na celu udostępnienie tego rodzaju nauki wszystkim.

Duchowy wymiar człowieka

W efekcie Mill rozpoznał szerszy i bardziej wpływowy wymiar moralny niż Bentham. Zgodnie z jego wizją, jako cel mamy zdolność dążenia do duchowej doskonałości, która może dać nam więcej szczęścia niż jakakolwiek przyjemność cielesna. Mill wierzył, że jesteśmy w stanie wznieść się ponad stan zwierzęcy i reaktywne uwarunkowania naszych wspólnych pragnień. Oznacza to, że możemy ukierunkować się na wytwory intelektu i sztuki oraz kultywowanie cnót.

John Stuart Mill uważał, że cnotliwe sposoby działania, przyjaźń i kultywowanie sztuki dają nam większy spokój i ciszę oraz prowadzą nas do większego osobistego dobrobytu. Co o tym myślisz? Myślisz, że lepiej być zadowoloną świnią czy niezadowolonym Sokratesem?