Faza REM - dlaczego jest najważniejszym etapem snu?

Faza REM zajmuje prawie połowę czasu, jakie małe dziecko poświęca na sen. Jednakże w miarę jak dorastamy, czas, w którym mózg znajduje się w fazie REM ulega drastycznemu ograniczeniu.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Valeria Sabater.

Ostatnia aktualizacja: 10 grudnia, 2021

Faza REM zaczyna się na 90 minut po tym, jak zapadamy w sen. Oddech przyspiesza, pojawiają się typowe dla tej fazy snu ruchy gałek ocznych i właśnie wtedy pojawiają się koszmary senne. Faza REM charakteryzuje się tym, że mózg wykazuje w niej taką aktywność, jakby nie był pogrążony w śnie. Dlaczego? Ponieważ przygotowuje się do wykonania najważniejszego zadania, które do niego należy…

Faza REM to odkrycie mające ponad pięćdziesiąt lat. Wiemy, że stanowi jeden z etapów snu, w który zapadamy. Należy wspomnieć, że faza charakteryzująca się szybkimi ruchami gałek ocznych, z angielskiego REM (rapid eye movement) nadal kryje w sobie wiele zagadek. Naukowcy są przekonani, że właśnie podczas fazy REM mózg porządkuje wspomnienia w pamięci długoterminowej. 

Wiadomo też, że to jest on niezwykle zaawansowany i na tym etapie odpoczynku dokonuje selekcji informacji. Wiele z nich zostaje usuniętych z pamięci ponieważ nie zostają uznane za istotne. Dzięki temu lepiej operuje wartościowymi danymi. Dzięki temu niezwykle zaawansowanemu procesowi ustala to kim jesteśmy, ułatwia naukę a także integruje doświadczenia. W ten sposób ustalają się również fundamenty naszego dojrzewania, a także ewolucji poznawczej, sensorycznej i emocjonalnej.

Eksperci jednak nie ustalili jak dotąd które konkretnie mechanizmy sprawiają, że mózg nagle przechodzi w fazę REM, tak bardzo pobudzoną, hiperaktywną i pełną możliwości. Badania takie jak to opublikowane w czasopiśmie Nature, a przeprowadzone przez neurologów Jona Lu i Davida Shermana wskazują na istnienie czegoś, co moglibyśmy nazwać przełącznikiem, który znajduje się w pniu mózgu.

Jest to zespół wyspecjalizowanych neuronów pozwalających nam pokonać pewien próg i przedostać się do świata, w którym sny wydają się być tak intensywne. To właśnie faza REM jest również tą, w której dochodzi do lunatyzmu, w której mózg porządkuje wszystkie informacje przyswojone danego dnia…

Faza REM i fundamenty snu

Kiedy Sherlock Holmes tłumaczył doktorowi Watsonowi, że najlepszym rozwiązaniem na pojawiające się problemy jest sen nie mylił się. Kiedy nasze ciało odpoczywa, regenerujemy zdrowie i energię. Dobrze przespana noc doskonale redukuje pokłady stresu, dzięki czemu na zaistniałe problemy można spojrzeć z nowej perspektywy, bardziej racjonalnej i optymistycznej.

Sen jest niezbywalną potrzebą biologiczną. Pozwalanie mózgowi na podróżowanie, pogłębianie oraz przejmowanie kontroli w fazie REM jest niezbędne dla wszystkich żyjących istot. Wiemy, że wszyscy posiadamy od czterech do dziewięciu cykli snu podzielonych na pięć faz. Ostatnia część wypełnia właśnie faza REM, czyli sen paradoksalny. Podczas jej trwania mózg może się skupić na niezbędnych procesach.

Wiadomo też, że u młodszych dzieci oraz u noworodków faza REM zajmuje większą część snu. Dzięki temu potrafią lepiej integrować doświadczenia na tym najistotniejszym etapie rozwoju. Po upływie szóstego roku życia etap ten skraca się i ustala się na poziomie identycznym jak u osób dorosłych.

Co ciekawe, jak tłumaczą naukowcy Una de Karni i BS Rubenstein w badaniu, którego wyniki opublikowano na łamach czasopisma Science, faza REM stanowi klucz do naszej percepcji i uwagi. Zależy od niej nasza umiejętność reagowania na bodźce, uczenia się z otoczenia, a także zdolność przetrwania w nim.

Jako ciekawostkę warto też dodać, że również wszystkie ssaki, a także ptaki zapadają w sen, w którym jedną z faz jest faza REM. W przeciwieństwie do nich, proces ten nie zachodzi u ryb, jaszczurek i żółwi.

Jak zachowuje się ciało i mózg?

Sen REM to sen paradoksalny. Nazwano go tak ze względu na szczególną charakterystykę dominujących w nim fal mózgowych. Są one doskonale zsynchronizowane i niezwykle szybkie. Generują niskie napięcie elektryczne.

Z drugiej strony warto wiedzieć, że strefą, która jak się uważa jest odpowiedzialna za regulowanie tej niezwykle inspirującej fazy snu jest pień mózgowy. Neuronu kory i wzgórza są na tym etapie intensywniej depolaryzowane. Pojawia się tu również inny rodzaj neuroprzekaźnika, zwany acetylocholiną.

Jak podczas wejścia w sen REM zachowuje się nasz organizm? Oto niektóre z zauważonych zmian:

• Przyspieszony oddech.
• Ruchy gałek ocznych.
• Głębokie zrelaksowanie mięśni.
• Podniecenie seksualne.
• Pojawienie się bardzo realnych marzeń sennych.

Żeby lepiej zrozumieć jak działa i pojawia się faza REM, przyjrzymy się poszczególnym etapom snu.

Etap 1

W tej pierwszej fazie snu może dojść do przebudzenia się, a także uczucie spadania. Mięśnie się rozluźniają, a w mózgu stopniowo przejmują dominację fale mózgowe alfa i teta.

Etap 2

Sen staje się nieco głębszy, obniża się częstotliwość uderzeń serca, a także zostaje obniżona temperatura ciała. To czas, w którym ciało przygotowuje się do wejścia w najważniejsze fazy snu.

Etapy 3 i 4

Na tym etapie sen staje się bardzo głęboki. Dominują już zdecydowanie fale mózgowe delta i mogą się pojawić różnego rodzaju zaburzenia senne, takie jak koszmary czy epizody lunatykowania.

Podczas etapu snu zwanego NON-REM ciało poddawane jest regeneracji. Elementy tkanek i martwe komórki zostają usunięte, a układ immunologiczny oczyszczony. W przypadku dzieci dodatkowo stymulowany jest rozwój mięśni i kości.

Po upływie jakichś 90-100 minut ostatecznie nasz mózg dociera do fazy REM. Fale mózgowe przybierają taką samą aktywność i intensywność, jakbyśmy byli obudzeni. Nasze sny są bardziej wyraziste i mylimy je z rzeczywistością. Ciało zupełnie rozluźnia mięśnie. Przeważają fale mózgowe teta, a mózg przystępuje do integrowania zebranych danych w pamięci długoterminowej.

Tak opisany przez nas cykl snu każdej nocy powtarza się kilka razy, od czterech do pięciu. W każdym kolejnym cyklu faza REM będzie też trwała dłużej niż w poprzednich. Począwszy od dziesięciu minut, aż do godziny. Inny wariant to do dwóch godzin, jeśli mamy poniżej 30 lat i do pół godziny, jeśli nasz wiek przekracza 65 lat.

Jak łatwo zauważyć, zadbanie o odpowiednią jakość naszego snu jest nieodzowne jeśli chcemy być pełni energii i odpowiednio regenerować nasze siły. Prawidłowe nawyki związane ze snem pozwalające osiągnąć fazę REM stanowią klucz w dbałości o przebieg naszych procesów poznawczych, pamięć, umiejętność skupienia uwagi, postrzegania, a także umiejętność efektywnego reagowania na bodźce odbierane przez nasz mózg każdego dnia.

Shakespeare powiedział pewnego razu, że człowiek, który nie zapewnia sobie snu, szybko się zestarzeje. My możemy jeszcze do tego dodać, że kto nie śpi, nie może śnić. Kto natomiast pozbawia się marzeń, nie żyje tak, jak zasługuje by żyć…