Egzystencjalna pustka - co zrobić, kiedy życie wydaje się nie mieć sensu?

Egzystencjalna pustka to kryzys sensu życia. To stan, w którym brakuje nam połączenia ze światem zewnętrznym, przez co wydaje nam się, że życie jest trudne i bolesne.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Gema Sánchez Cuevas.

Ostatnia aktualizacja: 27 grudnia, 2022

Osoby, które ogarnia egzystencjalna pustka, dochodzą do wniosku, że życie nie ma sensu. Nie czują żadnego połączenia z ludźmi i otaczającym ich światem. Wydaje im się, że ich istnienie jest bezwartościowe i donikąd nie prowadzi. Tego typu myśli przytrafiają się zazwyczaj osobom mającym skłonności do głębokich refleksji na temat śmierci i wolności.

Niestety, egzystencjalna pustka dopada coraz więcej ludzi, głównie z powodu powierzchownych wartości, jakie są promowane we współczesnym świecie. W obecnym społeczeństwie liczy się głównie uzyskanie szybkiej satysfakcji, a nie jest to przecież element, który nadaje życiu głębszy sens. Zagubione osoby są rozdarte pomiędzy spełnianiem głębszych potrzeb duszy a tłumieniem bólu, jaki odczuwają z powodu wewnętrznej pustki.

Wiele osób ma trudności z odpowiedzią na pytanie o to, jaki jest cel ich życia i jaki sens ma ich egzystencja. Nic nie daje im spełnienia i nigdy nie czują satysfakcji. Tkwią przez to w psychologicznym stanie pustki i cierpienia.

Jeśli ten stan trwa długo, nierzadko prowadzi do głębokiej depresji lub zachowań autodestrukcyjnych.

Egzystencjalna pustka – zawieszenie w przepaści

Sens życia, jaki człowiek buduje w swoim sercu i umyśle może dość łatwo się rozpaść, jeśli nie udaje nam się osiągnąć zamierzonych celów. Duża rozbieżność pomiędzy oczekiwaniami a rzeczywistością często prowadzą do zawodu. Uczucie to pogłębia się w sytuacji, w której tracimy poczucie bezpieczeństwa i nie wiemy, jak z tego wybrnąć.

W takim stanie może ogarnąć człowieka egzystencjalna pustka, odczuwana jako bezsens istnienia i brak zdolności do nawiązania połączenia z ludźmi.

Psycholog Benjamin Wolman określił ten stan jako “nerwicę egzystencjalną” i zdefiniował ją jako:

Element społeczny

Niektórzy autorzy, jak m.in. psychoterapeuta Tony Antarella, wskazują, że utrata sensu życia wynika z nieustannych prób zadowolenia własnego ego. Są to bowiem samolubne działania, które nie pozwalają człowiekowi wejść na wyższy poziom. Inni autorzy sugerują, że egzystencjalna pustka to efekt przedkładania wartości indywidualnych nad wartości społeczne i błędne przekonanie, że przyjemność jest równoznaczna ze szczęściem.

Płynie z tego taki wniosek, że niektórzy zatracają się w dążeniu do swojego indywidualnego celu i zapominają o innych aspektach życia, które dają spełnienie. Są to m.in. solidarność, współistnienie i wzajemny szacunek.

Kiedy nie rozumiemy rzeczywistości wokół nas i sam środek do uzyskania szczęścia staje się celem, istnieje duże ryzyko, że popadniesz w egzystencjalną pustkę. Niektóre krótkoterminowe emocje mogą dać uczucie przyjemności, ale nie dadzą samorealizacji. Co więcej, jak w przypadku każdej przyjemności, mogą uzależniać i ograniczać.

Każdy człowiek ma potrzebę tworzenia i robienia ze swoim życiem czegoś, co ma cel. Dlatego też sens życia jest ściśle związany z przeznaczeniem i pragnieniami, jakie rodzą się w człowieku. Poprzez te pragnienia możemy rozwijać się na wielu poziomach. Dopiero wtedy zdajemy sobie sprawę, że w życiu nie chodzi o osiągnięcie celów materialnych, ale o coś dużo ważniejszego.

Noetyczny wymiar człowieka

Austriacki psychiatra Viktor Frankl wyróżnił trzy wymiary, na których funkcjonuje człowiek:

• Somatyczny, który obejmuje ciało i biologiczne aspekty człowieka.
• Psychiczny, który obejmuje rzeczywistość psychodynamiczną, albo połączenie świata psychologicznego i emocjonalnego.
• Duchowy lub noetyczny, który dotyczy duszy człowieka. Ten wymiar wykracza poza poprzednie dwa wymiary. Pozwala on na osiągnięcie zrównoważonego i zdrowego życia.

Jeżeli zatem ktoś czuje głęboką apatię, oznacza to istnienie konfliktu na poziomie duchowym. Dlatego właśnie tak trudno jest go zdefiniować i określić, gdzie znajduje się rana, którą należy zaleczyć. Taki zagubiony człowiek odczuwa cierpienie na poziomie somatycznym i psychicznym. Jako że nie wierzy w możliwość zmiany tej sytuacji, ogarnia go egzystencjalna pustka.

Wartości społeczne i indywidualne

Frankl podkreśla, że najprostszą drogą do znalezienia sensu życia jest podążanie drogą swoich wartości. Dodaje, że świadomość społeczna jest niezwykle pomocna w wyznaczaniu tych wartości. Dzieje się tak dlatego, że nawet jeśli określamy swoje wartości według indywidualnych potrzeb i pragnień, to stają się one częścią wartości uniwersalnych. Najczęściej łączą się też one z jakimś systemem kulturowym, religijnym lub filozoficznym.

W związku z powyższym, utrzymywanie więzi z innymi jest kluczowym elementem potrzebnym do zachowania poczucia sensu istnienia. Ważne jednak, by w takiej konfiguracji nie oczekiwać, że za twoje szczęście będzie odpowiedzialny ktoś z zewnątrz.

Francuski socjolog i filozof Drukheim jasno określa brak kontaktów społecznych i czym one skutkują:

Poznaj siebie zanim zaczniesz szukać sensu życia

Jeśli czujesz się zagubiony, nie szukaj kogoś, kto cię uratuje, ani nie obwiniaj nikogo za swoją sytuację. Postaraj się wziąć odpowiedzialność za swój stan i zajrzeć w głąb swojej duszy. Pamiętaj, że sens życia można odnaleźć na wiele sposobów i tak naprawdę każdy z nas może do tego dojść na swój sposób. Cel, jaki sobie obieramy może się zmienić, w zależności, od tego, jak ułoży się życie. Tak naprawdę liczy się poczucie sensu w ogólnym wymiarze, a nie tylko w danym momencie.

Frankl dodaje, że nie zamiast zgłębiać kwestię sensu życia, powinniśmy przede wszystkim zgłębić samych siebie. Odpowiedzialność za siebie to esencja naszego istnienia. Dlatego też poprzez odnalezienie samego siebie odnajdziesz sens życia.

Egzystencjalna pustka – zmień podejście, by się z niej wydostać

Nawet jeśli włożysz całe swoje serce i mnóstwo wysiłku w osiągnięcie celu, życie nie zawsze da ci to, czego oczekujesz. To normalne, że w trudnych chwilach czujesz się źle. Masz wtedy jednak do wyboru dwie drogi: zachowywać się jak ofiara albo zaakceptować, że nie możesz zmienić tego, co już się wydarzyło i że masz kontrolę tylko nad własnym podejściem do wydarzeń wokół ciebie.

To ty jesteś w pełni odpowiedzialny za swoje czyny, emocje, myśli i decyzje. Wybierz zatem mądrze to, za co chcesz czuć odpowiedzialność. Życie zmienia się każdego dnia i codziennie pozwala nam wybrać czy będziemy tkwić w tym samym punkcie, czy też poradzimy sobie z problemami w sposób godny świadomego człowieka, który potrafi wsłuchać się w głos swojej duszy.