Dylemat Heinza Kohlberga: ocena rozumowania moralnego

Słyszałeś o dylemacie Heinza? Jest to refleksyjna propozycja, którą psycholog Lawrence Kohlberg wykorzystał do oceny naszego rozwoju etycznego i moralnego.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Valeria Sabater.

Ostatnia aktualizacja: 01 stycznia, 2023

Niektórzy twierdzą, że przechodzimy obecnie przez okres, w którym nasza etyka i moralność znajdują się w punkcie zwrotnym. Być może fakt, że jest to czas zdominowany przez tak wiele zmian, kryzysów i wyzwań, powoduje, że wiele z naszych kamieni węgielnych zaczyna zawodzić. Jedno jest pewne – kiedy coś idzie nie tak, nie zawsze jesteśmy w stanie zjednoczyć się dla wspólnego dobra. Dziś opowiemy, na czym polega dylemat Heinza.

W coraz bardziej spolaryzowanym społeczeństwie osiągnięcie porozumienia jest niezwykle trudne. Co więcej, świat pędzi coraz szybciej i naprawdę trudno nam jest zatrzymać się na chwilę, by zastanowić się, dokąd chcemy się udać. Wielu twierdzi, że nie jest to nowy dylemat i że ludzkość zawsze zachowywała się w ten sam sposób w podobnych okolicznościach.

Psycholog Lawrence Kohlberg (1927-1987), który specjalizował się w rozumowaniu moralnym, ostrzegał nas przed tym. Według jego badań tylko niewielki procent dorosłych postępuje we właściwy sposób, ponieważ jest to moralnie słuszne. Reszta robi to, co etyczne, tylko wtedy, gdy jest obserwowana lub naciskana przez osoby trzecie. Kiedy są sami, robią to, co przynosi im korzyść.

Fakt ten jest druzgocący, ponieważ wszyscy chcielibyśmy myśleć, że posiadamy podstawowe zasady uprzejmości, etyki, sprawiedliwości i poczucia moralności. Jednak najwyraźniej są to wymiary, które nie każdy z nas rozwija. Aby ocenić, czy ludzie osiągnęli swój szczyt rozwoju moralnego, Kohlberg postawił słynny moralny dylemat Heinza.

Dylemat Heinza i stany moralne

Jedną z kwestii, która zawsze interesowała psychologię i filozofię, jest to, w jaki sposób rozwijamy nasze poczucie etyki i moralności. Czy zawsze wynikają one z wpływów edukacyjnych lub rodzinnych? A może samo społeczeństwo odgrywa decydującą rolę w zrozumieniu, co jest dobre, a co złe? To trudne pytanie.

Jean Piaget był jedną z pierwszych postaci zajmujących się rozwojem moralnym. Podszedł do tego tematu z perspektywy poznawczej. Następnie Lawrence Kohlberg, młody psycholog z tytułem doktora filozofii z Uniwersytetu Harvarda, przejął pałeczkę. Poświęcił temu całą swoją karierę, aż niestety, w wyniku głębokiej depresji, odebrał sobie życie.

Jego spuścizna, zawarta w pracach takich jak The Philosophy of Moral Development i Essays on Moral Development (1981), jest nadal badana i recenzowana. Celem Kohlberga było nic innego jak stworzenie bardziej sprawiedliwego społeczeństwa poprzez edukację. W tym celu zaproponował podejście dydaktyczne oparte na moralności sokratejskiej.

Dialektyka i kwestionowanie były dla niego podstawowymi filarami kształtowania u dzieci bardziej krytycznej, refleksyjnej i otwartej wizji życia. Ponadto zasugerował skorzystanie z propozycji takich jak dylemat Heinza. Stworzył krótkie historie, które zachęcały do analizy, kwestionowania i obowiązku pozycjonowania się z perspektywy etycznej i moralnej.

Czy pan Heinz postąpił słusznie?

“Żona pana Heinza jest poważnie chora: ma niezwykle agresywnego raka. Jej życie wisi na włosku i jest tylko jedno lekarstwo, które może ją uratować

W pewnym momencie zrozpaczony pan Heinz musi podjąć decyzję. Lek kosztuje 2000 dolarów, więc jedyną opcją jest pożyczenie pieniędzy od przyjaciół i krewnych. Udaje mu się uzbierać tylko połowę potrzebnej kwoty, 1000 $.

Przygnębiony Heinz udaje się do laboratorium farmaceutycznego, które opracowało lek, który może uratować jego ukochaną żonę. Wyjaśnia im swoją sytuację i prosi, aby dla dobra ludzkości sprzedali specyfik taniej lub pozwolili mu zapłacić resztę pieniędzy później. Laboratorium mu jednak odmawia.

Jeden z pracowników mówi mężczyźnie, że udało mu się opracować tę formułę i że teraz jego celem jest wzbogacenie się. Pan Heinz odchodzi bez słowa, ale w głowie ma już plan. Wróci do laboratorium i ukradnie lek, który może uratować jego żonę”.

Uważasz, że pan Heinz zachował się odpowiednio? Jeśli tak, dlaczego spróbuj rozwinąć swoje rozumowanie.

Odpowiedzi i ocena dylematu

Lawrence Kohlberg uważał, że rozwój moralny jednostki rozpoczyna się od jej ewolucji poznawczej i doświadczeń społecznych, przez które przeszła. Wiemy, że dzieci robią wolniejsze postępy w zależności od ich rozwoju psychobiologicznego i sytuacji, na które są narażone. Jak jest jednak z dorosłymi?

Kohlberg uważał, że niewiele ponad 15 procent populacji osiąga ostatni poziom rozwoju moralnego, który określił jako etap postkonwencjonalny. Chociaż prawdą jest, że jego teoria była później krytykowana, według niego, aby osiągnąć ten wyższy stan, potrzebujemy dobrego abstrakcyjnego rozumowania, by osiągnąć solidne wartości.

Jak oceniasz słynny dylemat Heinza? Według Kohlberga istnieją trzy różne poziomy, z których można do niego podejść:

Poziom prekonwencjonalny

Ta faza rozwoju moralnego opiera się na dwóch etapach. W pierwszym występuje ślepe posłuszeństwo zasadom i strach przed karą. W drugim etapie dziecko koncentruje się na zaspokajaniu swoich indywidualnych potrzeb. Odpowiedzi, które pasują do dylematu Heinza w fazie przedkonwencjonalnej, mają wyraźnie dziecinny wzór:

• Pan Heinz nie powinien kraść leku. To coś złego, za co można iść do więzienia.
• Musi ukraść lek, bo jeśli jego żona umrze, Heinz zostanie sam.
• Nie powinien kraść leku, bo więzienie to okropne miejsce, w którym byłoby mu ciężko.

Konwencjonalny poziom

To poziom, na którym według Kohlberga znajduje się większość z nas. Na tym etapie rozwoju moralnego akceptujemy reguły społeczne w oparciu o to, czy wydają nam się one etyczne, logiczne i sprawiedliwe.

Jednak w fazie konwencjonalnej cenimy sobie zasady oparte na tym, jak zostaliśmy wykształceni i co przekazuje nam społeczeństwo. Brakuje nam pewnej krytycznej i niezależnej wizji.

Odpowiedzi, których byśmy udzielili, byłyby następujące:

• To, co zrobił, jest zrozumiałe i akceptowalne. Jego żona zostanie uratowana, ale on będzie musiał iść do więzienia, bo popełnił przestępstwo. W końcu ci, którzy łamią prawo, muszą zostać ukarani, inaczej obowiązywałoby prawo dżungli.
• To, co zrobił, jest zrozumiałe. Kocha swoją żonę i zrobiłby dla niej wszystko. Jest to zgodne z prawem.

Poziom postkonwencjonalny

Osiągnięcie tego szczytowego punktu rozwoju moralnego wymaga bardziej abstrakcyjnego, krytycznego podejścia, trzymania się własnych wartości, bez zewnętrznych czy kulturowych konwencji. Rozumiemy, że społeczeństwo musi mieć prawa, ale uważamy, że prawa te muszą być dostosowane do rzeczywistych potrzeb ludzi.

Oznacza to, że w wielu przypadkach wartości, których broni jednostka, nie zawsze pasują do sprawiedliwości i zasad moralnych ustanowionych w jej środowisku społecznym. Odpowiedzi na tym poziomie wyglądają następująco:

• Nie ma sensu przedkładać szacunku dla własności nad szacunek dla samego życia. Wszyscy powinniśmy być w stanie walczyć w obronie wartości nadrzędnej, która nie jest samolubna.
• Wszyscy mamy prawo do obrony życia poza tymi prawami, które stawiają na pierwszym miejscu prawo do korzyści ekonomicznych, takie jak prawo firm farmaceutycznych.

Podsumowując, nie możemy zaprzeczyć, że dylemat Heinza jest interesującym ćwiczeniem. Zmuszanie dzieci do myślenia i rzutowania się na sytuacje innych ludzi zmusza ich do dokonywania ocen etycznych i moralnych. Ponadto zachęca je to do rozwijania empatii i krytycznego myślenia. Warto mieć to na uwadze.