Mentalizacja: obniżona zdolność w zaburzeniu osobowości typu borderline

W przypadku zaburzenia osobowości typu borderline dochodzi do obniżenia zdolności mentalizacji. Jakie może mieć to skutki?

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Elena Sanz.

Ostatnia aktualizacja: 13 kwietnia, 2023

W codziennym życiu sposób, w jaki się zachowujesz, opiera się na zachowaniach innych. To, co inni ludzie mówią i robią oraz jak na to reagujesz, jest kluczem do Twoich interakcji. Jednak, aby Twój świat osobisty i społeczny odpowiednio funkcjonował, konieczne jest spojrzenie jeszcze dalej i zrozumienie, że całe Twoje zachowanie jest funkcją Twoich wcześniejszych stanów psychicznych (Twoich myśli i emocji). Zdolność ta to mentalizacja. Kiedy zawodzi, w Twojej codzienności mogą pojawić się poważne trudności.

Mentalizacja pozwala zrozumieć, że działania innych odpowiadają ich własnym procesom wewnętrznym i określić, jakie treści mentalne na nich wpływają. Na przykład, jeśli Twój partner jest emocjonalnie zdystansowany, rozumiesz, że może być zestresowany pracą. Lub, jeśli stracisz panowanie nad sobą, zdasz sobie sprawę, że opanował Cię niepokój, ponieważ przytłoczyła Cię pewna sytuacja.

Posiadanie tych informacji jest kluczowe. Bez tego byłbyś zdany na łaskę swoich emocji i impulsów, których mógłbyś nie zrozumieć i których nie byłbyś w stanie kontrolować. Spowodowałoby to intensywny dyskomfort i głęboko wpłynęłoby na Twoje relacje. To właśnie dzieje się w przypadku zaburzenia osobowości typu borderline (BPD).

Mentalizacja

Mentalizacja to funkcja, dzięki której zastanawiasz się nad swoimi stanami wewnętrznymi (myślami, emocjami, pragnieniami, potrzebami) i stanami innych oraz nad tym, jak wpływają one na Twoje zachowanie.

Nie urodziłeś się z tą zdolnością, ale rozwinąłeś ją poprzez socjalizację i więź z Twoimi pierwszymi postaciami odniesienia, dorosłymi, którzy Cię wychowali.

Kiedy opiekunowie są w stanie połączyć się z niemowlęciem, opiekować się nim, odzwierciedlać jego emocje i właściwie reagować na jego potrzeby, proces ten przebiega gładko. Z drugiej strony, jeśli opiekun jest emocjonalnie zdystansowany od dziecka i nie reaguje konsekwentnie na jego interakcje lub nie wykonuje swojej funkcji regulacyjnej, dziecko również nie nauczy się regulować i odnosić się do swoich emocji.

Znaczenie przywiązania

W tym drugim przypadku niemowlę rozwinie niepewne przywiązanie. Co więcej, nie nabędzie zdolności do mentalizacji. Powoduje to szereg konsekwencji:

• Tego typu osoby mogą doświadczać somatyzacji. Są to emocje, które nie zostały odpowiednio zidentyfikowane, wyrażone i uregulowane. Objawiają się one w postaci objawów cielesnych.
• Nie są w stanie rozpoznać, nazwać, zrozumieć ani zarządzać swoimi emocjami. Co więcej, nie są świadomi emocji, których doświadczają i nie wiedzą, jak połączyć się ze swoimi potrzebami. W związku z tym bardzo trudno jest im podejmować decyzje i mogą stale czuć pustkę.
• Trudno im zrozumieć stany wewnętrzne innych ludzi. W efekcie nie rozwijają odpowiedniej empatii. Z tego powodu często źle rozumieją działania innych. Mogą także myśleć, że są one spowodowane czymś, co zrobili.
• Nie czują się właścicielami własnych myśli i uczuć. Nie mają żadnej kontroli w tym zakresie. Zamiast tego czują się przytłoczeni i porwani przez wewnętrzne procesy i tym samym działają impulsywnie.
• Ich stany mentalne są zazwyczaj subiektywnymi reprezentacjami świata i nie do końca odpowiadają rzeczywistości. Dlatego wpływ niepokojących lub samokrytycznych myśli jest znacznie większy.

Mentalizacja i zaburzenie osobowości typu borderline

Zaburzenie osobowości typu borderline (BPD) jest złożonym i poważnym stanem psychicznym. Charakteryzuje się głównie trudnościami w regulowaniu emocji i kontrolowaniu impulsów, a także niestabilnością w relacjach społecznych i obrazie siebie.

Badania wykazały, że wśród chorych nawracające zachowania samobójcze występują w 69-80 procentach przypadków, a odczuwany dyskomfort jest intensywny. Z tego powodu niezbędne jest odpowiednie zrozumienie tego zaburzenia i szereg dostępnych skutecznych podejść terapeutycznych.

Według psychologów, Petera Fonagy’ego i Anthony’ego Batemana, za głównymi objawami BPD leży brak zdolności do mentalizowania. Sugerują, że cierpiący nie mieli opiekunów, którzy byliby wrażliwi i zdolni do samoregulacji i uczenia swoich dzieci, aby robiły to samo. Dlatego osoby chore w dzieciństwie nie rozwinęły tej zdolności w prawidłowy sposób.

Rola przywiązania

Aby ustanowić bezpieczne przywiązanie i zachęcić najmłodszych do nauki mentalizacji, dorosły opiekun musi być w stanie odzwierciedlać emocje wyrażane przez dziecko. Muszą to robić w sposób wyraźny i konsekwentny, aby maluch mógł to zintegrować. W przeciwnym razie nie będzie w stanie opracować w swoim umyśle reprezentacji tych emocji. Nie będzie w stanie ustalić związku między swoimi stanami psychicznymi a rzeczywistością, którą widzi wokół siebie.

W konsekwencji dziecko będzie miało trudności z identyfikacją i łączeniem się ze swoimi stanami psychicznymi, a także z ich rozumieniem i radzeniem sobie z nimi. Nie będzie też w stanie odpowiednio zinterpretować innych emocji. Z tego powodu będzie ulegać swoim emocjom i impulsom. W konsekwencji pojawi się u niego duży dyskomfort psychiczny i trudności w relacjach międzyludzkich.

Jednak tego typu osoby nie są całkowicie niezdolne do mentalizacji we wszystkich sytuacjach. Problem ten występuje głównie u osób o dużej aktywacji emocjonalnej oraz w kontekście intensywnych relacji emocjonalnych. Zaobserwowano, że w takich momentach następuje hiperaktywacja przywiązania. To częściowo tłumi zdolność do mentalizacji.

Terapia oparta na mentalizacji

W świetle tych ustaleń opracowano strategię interwencji ukierunkowaną na zmniejszenie deficytu tej zdolności. Terapia opiera się na mentalizacji. Promuje zdolność do rozumienia emocji. Uczy panowania nad impulsami i regulacji emocji oraz doskonali umiejętności społeczne.

Istnieje wiele zaburzeń psychicznych, w których mentalizacja do pewnego stopnia zawodzi. Niemniej jednak to właśnie w przypadku zaburzenia osobowości typu borderline ta interwencja okazała się najbardziej konieczna i skuteczna.