Czynniki ryzyka okołourazowego - co musisz wiedzieć

Istnieje wiele czynników, które decydują o tym, czy dana osoba rozwinie zespół stresu pourazowego. Dowiedz się o nich tutaj.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Gorka Jiménez Pajares.

Ostatnia aktualizacja: 16 kwietnia, 2023

Dlaczego w obliczu tego samego traumatycznego zdarzenia u niektórych osób rozwija się zespół stresu pourazowego, a u innych nie? Odpowiedź na to pytanie tkwi w zagadnieniu, jakim są czynniki ryzyka okołourazowego. Jest to zbiór okoliczności, które wystąpiły w momencie przeżycia traumy.

Traumatyczne wydarzenie sprzyja pojawieniu się zespołu stresu pourazowego (PTSD), ale tylko wtedy, gdy to, co się wydarzyło przytłacza jednostkę. W efekcie przekracza to „próg urazu” zdefiniowany przez Bellocha (2020), powodując poważne zakłócenia w dalszym normalnym funkcjonowaniu danej osoby. To nie sama trauma, lecz właśnie czynniki ryzyka okołourazowego decydują o tym, jak będzie wyglądać dalsze życie człowieka po takim wydarzeniu.

Czynniki ryzyka okołourazowego a PTSD

„Czuję, że jestem uwięziona w swoim umyśle, wciąż tak bardzo boję się tego, co mi zrobiono”, „Każdego dnia znów czuję się zgwałcona. To tak, jakby to się nigdy nie kończyło”, „Za każdym razem, gdy słyszę dźwięk kluczy, myślę, że ktoś wchodzi do domu i chce mnie zabić”, „Kiedy ktoś każe mi wejść do windy, jakiejkolwiek windy, zamieram ze strachu i przypominam sobie, jak mnie pobito”, „Kiedy przeżywam na nowo moje traumatyczne wspomnienie, słyszę te same dźwięki i czuję ten sam zapach”, „Nic nie czuję. To tak, jakbym nagle straciła zdolność do przeżywania jakichkolwiek emocji”.

Wszystkie poprzednie zdania są przykładami typowych objawów PTSD. Ten stan rozwija się, gdy zdarzenia są wyjątkowo niebezpieczne lub nawet zagrażają życiu jednostki. W rzeczywistości są tak okropne, że odciskają trwały ślad w systemie sensorycznym i poznawczym danej osoby. W konsekwencji nawet najmniejszy bodziec związany z traumatycznym wydarzeniem działa jak dolewanie benzyny do ognia. Sprawia, że ból jest odczuwany jeszcze intensywniej.

Osoby te wielokrotnie doświadczają swoich wspomnień w formie retrospekcji. W rzeczywistości pamiętają je tak, jakby miały miejsce w danym momencie. To powoduje u nich ogromny dyskomfort i czują się przerażone a często wręcz sparaliżowane. Nic dziwnego, że za wszelką cenę starają się ich unikać.

Z drugiej strony osoby takie stale monitorują środowisko. Są bardzo nerwowe i przy najmniejszym hałasie lub oznace niebezpieczeństwa nagle wpadają w panikę. Wszystko to może trwać nawet wiele tygodni (WHO, 2021) i ma negatywny wpływ na całe życie tych osób.

Czynniki ryzyka okołourazowego – taniec wśród chaosu

Czynniki ryzyka okołourazowego odnoszą się do zniszczeń w umyśle i wnętrzu człowieka, wywołanych przez traumatyczne wydarzenie. To obrażenia spowodowane przemocą. Następstwa emocjonalnego znęcania się. Niszczą wiarę jednostki i jej nadzieję na przyszłość.

Czynniki ryzyka okołourazowego to zbiór elementów, które wyjaśniają, dlaczego w obliczu tego samego traumatycznego wydarzenia niektóre osoby rozwijają PTSD, a inne nie. Zidentyfikowano kilka czynników predysponujących do rozwoju PTSD (Belloch, 2020):

• Jeśli osoba jest emocjonalnie krucha w momencie wystąpienia traumatycznego zdarzenia.
• Posiadanie historii nadużyć. Stres, który gromadzi się przez dłuższy czas i jest doświadczany w teraźniejszości, obniża próg traumy.
• Brak silnych więzi z rodziną i przyjaciółmi. Oznacza to, że gdy doświadcza się traumatycznego wydarzenia, brakuje pomocy.
• Problemy z przystosowaniem się do zmieniających się sytuacji. To sprawia, że ofiary czują się bezradne i towarzyszy im poczucie beznadziei.
• Częste traumatyczne wydarzenia, które trwają przez dłuższy czas.
• Rodzaj zdarzenia. Na przykład atakujący człowiek z większym prawdopodobieństwem wywoła zespół stresu pourazowego niż naturalne zjawisko, takie jak trzęsienie ziemi.
• Brak kontroli nad traumatycznym wydarzeniem.
• Większe nasilenie urazu.
• Bycie w wojsku i zabicie kogoś lub obserwowanie, jak druga osoba zabija lub torturuje innego człowieka.
• Reagowanie na traumę poprzez mechanizm obronny dysocjacji.

Wymagane są dalsze badania

Jak łatwo można zauważyć, czynniki ryzyka okołourazowego przybierają rozmaite formy. Nawiązują do tego, co dzieje się podczas traumatycznego wydarzenia i w dużej mierze wyjaśniają, dlaczego niektórzy ludzie rozwijają PTSD, a inni nie.

Oczywiście potrzebne są dalsze badania nad tym, jak zapobiegać rozwojowi PTSD poprzez interwencję w te zmienne. W końcu ich siła może decydować o tym, czy u danej osoby rozwinie się zespół stresu pourazowego.