Błędy językowe u dzieci w wieku 3-6 lat

Kiedy dzieci zaczynają mówić, popełniają liczne błędy językowe, które stanowią naturalny element procesu uczenia się. Niektórzy rodzice martwią się, kiedy słyszą, że ich dziecko nie mówi prawie wcale lub buduje zdania składające się z zaledwie trzech słów. Warto jednak pamiętać, że taka sytuacja wcale nie musi oznaczać problemów. Popełniane przez dziecko błędy językowe to najczęściej oznaka zachodzącego w jego umyśle rozwoju.

Rodzice czasem zapominają też o tym, że dorośli także popełniają liczne błędy językowe. Szczególnie często zdarzają im się tak zwane “przejęzyczenia”, kiedy chcemy powiedzieć jakieś słowo, ale wymawiamy inne. Dzieje się tak dlatego, że nasze myśli nie przybierają w umyśle gramatycznie poprawnej formy. Z tego powodu podczas wypowiadania zdań musimy na bieżąco dobierać słowa.

Przyjrzyjmy się zatem najczęstszym błędom językowym, jakie popełniają dzieci w wieku od 3 do 6 lat.

“Myślimy za pomocą słów. Myśli pojawiają się w naszych głowach w określonej formie gramatycznej, jako rzeczownik, czasownik i dopełnienie, a my nawet nie wiemy kiedy zdążyły one powstać.”

-Lashley, 1958-

Błędy semantyczne (słownikowe i znaczeniowe)

Na poziomie semantycznym, dzieci pomiędzy 2 i 3 rokiem życia czynią ogromne postępy na polu kategoryzacji i konceptualizacji. Zaczynają tworzyć i rozumieć bardzo dużą ilość znaczeń. Muszą się jednak w tym zakresie jeszcze dużo nauczyć. Szacuje się, że pomiędzy 2 i 6 rokiem życia dzieci uczą się średnio 5 słów dziennie. Jeśli pomnożymy to przez wszystkie dni w tym okresie życia, otrzymujemy naprawdę imponującą liczbę słów.

“Nauka to popełnianie błędów i uczenie się na nich.”

Kiedy dzieci zaczynają używać nowego słowa, nie znają jeszcze jego znaczenia. Poznają je z czasem, poprzez stopniowe ograniczanie zakresu semantycznego, w czym pomaga im metoda prób i błędów oraz interakcji ze środowiskiem. W ten sposób dzieci stopniowo precyzują znaczenie danego słowa. W procesie tym pojawiają się często błędy językowe, które można zaliczyć do dwóch głównych kategorii:

• Błędy znaczeniowe: Występują, kiedy dziecko mówi o określonym przedmiocie używając nazwy innej rzeczy. Na przykład wskazuje na misia i mówi “piłka” lub patrząc na psa mówi “auto”. Nie są to częste błędy i wynikają z braku wytworzonego powiązania pomiędzy danym przedmiotem a jego nazwą.
• Błędy zakresowe: Pojawiają się one częściej niż opisane powyżej błędy. W wyniku błędów zakresowych dziecko nie dopasowuje zakresu znaczenia do danego przedmiotu. Można wyróżnić tutaj dwie subkategorie błędów:
  • Rozszerzanie znaczenia: Są to bardzo częste błędy językowe u dzieci w wieku 3-6 lat. Mają one miejsce wówczas, gdy dziecko rozszerza znaczenie jakiegoś konceptu na inne rzeczy, miejsca czy osoby posiadające podobne cechy. Na przykład nazywa każda napotkaną kobietę “mamą”, albo każde czworonożne zwierzę “psem”.
  • Zawężanie znaczenia: Występuje, kiedy dziecko ogranicza użycie danego słowa do zawężonego obszaru przynależnego danemu słowu. Na przykład wówczas, gdy używa słowa “krzesła” tylko w odniesieniu do krzeseł znajdujących się w kuchni, ale już nie do tych używanych w innych pomieszczeniach.

Błędy fonologiczne (dźwiękowe)

Błędy fonologiczne powstają na poziomie fonemów, czyli najmniejszych jednostek językowych. Czasami te błędy językowe mają wpływ na całe słowo, a niekiedy jedynie na jedną sylabę albo fonem. Dzieci mające z tym kłopot nie potrafią prawidłowo wymówić nieakcentowanych sylab. Mogą “zjadać” niektóre głoski albo nie wymawiać końcowych głosek.

Błędy te dzielą się na kilka typów:

• Antycypacja, czyli używanie fonemów ze słowa następującego w słowie wcześniejszym (Ja go lubię > Ja gu lubię).
• Perseweracja, czyli powtarzanie struktur słowa lub frazy (domek z klocków > domek z klocek).
• Przestawianie fonemów (jutro > rutjo).

Niektóre dzieci dysponują ograniczoną ilością fonemów, ale posługują się nimi bardzo sprawnie. Bardziej odważne dzieci próbują wymawiać słowa wykraczające poza ich umiejętności. W każdym przypadku odbywa się to w sposób indywidualny.

“Nauka języka wymaga niezliczonych eksperymentów.”

-Ferdinand de Saussure-

Błędy morfosyntaktyczne

Morfologia i składnia to dwa główne składniki języka. Dzieci uczą się ich wykorzystując określone techniki przyswajania języka. Są bowiem jak papugi i powtarzają wszystko, co usłyszą, nawet jeśli nie powinny tego robić. Dzieci naśladują swoich rodziców i bliskie osoby, powtarzając często używane wyrażenia. Zapamiętują je jednak jako zbitki słów, a nie pojedyncze słowa.

Dlatego też, gdy próbują te wyrażenia odtworzyć na głos, robią to tylko w takim kontekście, w jakim się go nauczyły. Nie rozumieją jak i dlaczego zostały one stworzone. Na przykład, jeśli dziecko słyszy, jak jego mama mówi do męża: “Ale z ciebie przystojniak!”, to dziecko powtórzy te słowa tylko w identycznym kontekście. Nie będzie generalizować i rozszerzać tej formuły.

Dzieci jednak nie rozumieją, jak jest zbudowany język i nie znają zasad gramatyki. Nie wiedzą, że słowa są tworzone w oparciu o jakieś reguły. Dlatego też przyswajają każdą zasadę składni osobno. Z biegiem czasu zdają sobie sprawę, że język podlega jakimś zasadom i zaczynają się im podporządkowywać. Bardzo często dochodzi do tzw. hiperpoprawności, czyli nadmiernego stosowania zasad w swoich wypowiedziach, np: “poszedłam” zamiast “poszłam”.

Kiedy błędy językowe mogą być problemem?

Przyswajanie języka przebiega w różnym tempie u każdego dziecka i błędy językowe są normalnym elementem tego procesu. Zakłada się jednak, że pewne problemy powinny zostać wyeliminowane przed szóstym rokiem życia. Rodzice powinni zatem zwrócić szczególną uwagę na rozwój językowy dziecka, jeśli sześciolatek:

• Nie wymawia poprawnie większości głosek.
• Stosuje w wypowiedziach krótkie i bardzo ubogie zdania. Zdania składają się z trzech lub mniej słów (cecha właściwa mowie dzieci poniżej trzech lat).
• Często omija czasowniki, przyimki, przedimki i zaimki w zdaniach.
• Mówi głównie w sposób niezrozumiały lub trudny do zrozumienia.
• Stosuje nadmierną gestykulację w celu przekazania komunikatu.
• Ma ubogie słownictwo, które nie rozwija się.

Należy pamiętać, że błędy językowe u dzieci nie są objawami spowolnionego rozwoju ich umiejętności językowych. Wręcz przeciwnie, są oznaką postępu i dowodem na to, że dziecko stopniowo przyswaja zasady, jakimi rządzi się język.