Anna Freud była niechcianą córką. Była najmłodszą z sześciorga dzieci i jedyną, która stała się oddanym i zdolnym do wyrzeczeń uczniem swojego ojca, Zygmunta Freuda. Była królikiem doświadczalnym w jego psychoanalizie, a także spadkobierczynią jego spuścizny. Znaczna część tego, co Anna Freud wniosła do dziedziny psychologii dziecięcej to pionierskie i naprawdę nieocenione odkrycia.
Nazwisko tej fascynującej kobiety na szczęście nie zginęło w mgle zapomnienia. Jej imię nie rozmyło się w pustce, do której inne postacie kobiet zostały zepchnięte przez wielkich ludzi z ich rodzin. Ada Lovelace to jedna z takich kobiet. Ta wybitna matematyczka i prekursorka języków programowania dla wielu stała się nikim więcej jak wybitną córką lorda Byrona.
„Zawsze szukałam siły i pewności siebie poza sobą, ale pochodzi ona z wewnątrz. Jest tam przez cały czas”.
-Anna Freud-
Anna Freud była wybitną córką wielkiego ojca psychoanalizy. Była dziewczyną, która przybyła na świat nieproszona, ale szybko udało jej się wyrzeźbić niszę wśród jej licznego rodzeństwa i członków rodziny, którzy ślepo idealizowali jej ojca. Anna była niesforna, niespokojna i szukała czegoś więcej niż ślepego podziwu dla ojca. Niestety był mężczyzną, który traktował ją bardziej jak swoją pacjentkę niż córkę.
W latach dwudziestych XX wieku jako członkini Wiedeńskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego nadała nowy kierunek swojemu życiu. U Zygmunta Freuda zdiagnozowano raka jamy ustnej i Anna była zdecydowana nie opuszczać ojca ani na chwilę. Jednak wtedy zaczęła także myśleć, że może skupić swoją karierę na innej dziedzinie. Zamiast kształcić się jako psychoanalityk, postanowiła stosować wobec dzieci podejście pedagogiczne opierające się na wytycznych psychoanalitycznych.
Historia, która zaczęła się w Wiedniu w 1925 roku była kontynuowana w Anglii i w kontekście II wojny światowej. To był kluczowy etap, od którego zaczęła się prawdziwa praca panny Freud. W pewnym sensie stało się to kontynuacją pracy zmarłego już Zygmunta Freuda, ale uwzględniało inne podejścia.
Anna Freud i psychologia ego
Anna Freud zawsze była rzeczową osobą. Nie lubiła za dużo teoretyzować. Dzięki temu w jej książkach znajdujemy mnóstwo ciekawych studiów przypadków w oparciu, o które Anna uzasadniała i rozwijała swoje koncepcje. To, czego najgoręcej szukała Anna Freud to psychoanaliza mająca zastosowanie terapeutyczne w życiu ludzi, a zwłaszcza dzieci.
- Przez całe życie bardziej troszczyła się o dynamikę umysłową niż o strukturę umysłową. Dlatego bardziej interesowało ją odczuwanie SIEBIE niż TO czy nieświadoma część umysłu, którą jej ojciec tak namiętnie kochał.
- Anna Freud jest dobrze znana z książki „Ego i mechanizmy obronne”. Wyjaśnia w niej, jak działa każda z tych dynamik. W rzeczywistości poświęciła nawet specjalną sekcję wykorzystaniu mechanizmów obronnych u dzieci i młodzieży.
- Przedstawiła ciekawą koncepcję, że większość z nas używa mechanizmów obronnych i nie ma w tym niczego patologicznego. Objawy możliwych nieprawidłowości, na których koncentrował się jej ojciec dla niej nie były tak istotne. Starała się połączyć swój teoretyczny pryzmat z bardziej praktyczną psychologią.
- Represje: odpowiedź na potrzebę powstrzymania myśli i emocji, które utrzymują niepokój.
- Projekcja: umiejętność i nawyk widzenia własnych wad u drugiej osoby.
- Przemieszczenie: przenoszenie negatywnych uczuć na osoby trzecie.
- Regresja: psychologiczne powracanie do młodszego wieku, z typowymi dla niego nawykami i wzorcami.
Brytyjska scena i psychologia dziecka
W 1941 roku Anna Freud otworzyła przedszkole i kilka domów dla dzieci na Wedderburn Road w Hampstead w Londynie. W tym czasie zapoznała się także z pracą Marii Montessori i została poruszona przez pełne traumatycznych wydarzeń historie małych dzieci na wojnie. Postanowiła więc, że nadszedł czas, aby zrobić krok naprzód i pracować na rzecz postępu w dziedzinie, która tak bardzo ją zainteresowała.
- Oparła rozwój swoich teorii na podejściu ojca. Jednakże nie kryła, że kiedy przychodzi czas na radzenie sobie z traumą, trzeba odłożyć na bok „to i superego”, a skupić się na „ja”.
- Ponadto, kiedy Anna rozpoczęła prowadzenie sesji psychoterapeutycznych, w miarę możliwości unikała przyjmowania postaci „ojcowskiej”, tak typowej dla psychoanalizy. Wiedziała, że dzieci potrzebują ciepłego, przyjaznego i spokojnego otoczenia, aby wygodnie się komunikować.
- Anna Freud jako pierwsza wykorzystała gry (terapię poprzez zabawę) jako mechanizm wchodzenia w emocjonalny świat dziecka. Wraz z grami zmieniła się jej rola jako terapeuty. Zamiast przedstawiać się jako odległą postać, skupiała się na nawiązaniu bliskiej relacji z dzieckiem i stosowaniu wspólnego języka.
Klasyczna kanapa u terapeuty została więc odsunięta na bok, aby zrobić miejsce dla prawdziwych salonów zabaw, o wiele bardziej odpowiednich dla dzieci i spontanicznej ekspresji.
Znaczenie relacji we wczesnym dzieciństwie
Przez całe życie Anna Freud broniła potrzeby dbania o wczesne relacje dziecka jako niezbędnego mechanizmu prawidłowego rozwoju. Jej praca z dziećmi, które zostały porzucone lub poważnie zaniedbane położyła fundament dla wielu dalszych badań.
„To, czego zawsze pragnęłam dla siebie jest o wiele bardziej prymitywne. To chyba nic więcej niż uczucie od ludzi, z którymi się kontaktuję i ich dobra opinia o mnie ”
-Anna Freud-
Inną jej pionierską inicjatywą było zalecenie, aby dzieci nie były hospitalizowane dłużej niż to konieczne. Również osierocone lub porzucone dzieci nie powinny pozostawać w sierocińcach przez zbyt długi czas. Dzieci potrzebują intymności rodziny i matki. Jakakolwiek odległość od relacji rodzinnych (lub zastępczych) powoduje stres, strach i ma wpływ na mózg dziecka i jego rozwój psychiczny.
Anna Freud pracowała nad tym, aby jej ośrodki tymczasowego zakwaterowania miały „jednostki rodzinne”. W ten sposób każde dziecko, które zostało porzucone lub przeżyło traumę, znalazło przyjaciół – rodzeństwo – i zastępczą matkę lub psychoterapeutę, który pomagał im poradzić sobie z traumą i powtarzającymi się koszmarami.
Z uwagi na jej silną wolę i ekscentryczność ojciec nazywał ją „czarnym demonem”. Anna nigdy nie zdradziła teoretycznego dziedzictwa Zygmunta – w rzeczywistości je ulepszyła. Dzięki Annie krawędzie pracy jej ojca zostały wygładzone. Zajmowała się luźnymi, beztroskimi końcami pozostawionymi przez niego i potraktowaną przez niego powierzchownie eksploracją edukacji dziecięcej.
Praktyka terapeutyczna Anny Freud była poświęcona wyłącznie dzieciom. Co więcej, jej życie koncentrowało się na zapewnieniu ochrony dzieciom, którym brakowało nawet podstawowej opieki. Stworzyła wiele żłobków, klinik i ośrodków szkoleniowych dla psychoterapeutów specjalizujących się w psychoanalizie dziecięcej.
Anna Freud zmarła w wieku 82 lat. Jej misja została spełniona. Stała się matką psychoanalizy i stróżem jej rozwoju.
Bibliografia:
Anna Freud (2004). Psicoanálisis del desarrollo del niño y del adolescente. Barcelona: Editorial Paidós Ibérica
Sigmund Freud & Anna Freud (2014). Sigmund y Anna Freud. Correspondencia 1904-1938. Colección Psicología Profunda. Argentina: Ediciones Paidós
Anna Freud (1980). El Yo y los mecanismos de defensa. Barcelona: Editorial Paidós Ibérica