W 1955 r. Albert Ellis opracował swoją terapię racjonalno-emotywną. Był on założycielem i do momentu przejścia na emeryturę prezesem Instytutu Alberta Ellisa zlokalizowanego w Nowym Jorku. Ten wspaniały naukowiec postrzegany był także jako jeden z najbardziej wpływowych psychoterapeutów wszech czasów, nawet bardziej od samego Sigmunda Freuda.
Albert Ellis uznał, że psychoanaliza jest nieskuteczna i zbyt mało filozoficzna. Niemal całkowicie odrzucił także standardową terapię behawioralną. Tak więc w latach 1953-1955 zaczął uzupełniać swój zestaw narzędzi terapeutycznych o filozofię i metodę redukowania silnych emocji. Tak właśnie narodziła się omawiana w tym artykule prawdziwa terapia racjonalno-emotywna.
Na początku terapia racjonalno-emotywna (oryg. Rational Emotive Behavior Therapy, REBT), której autorem był Albert Ellis była bardzo prosta. Być może dlatego nie zyskała sobie żadnego poklasku. Dopiero po latach zaczęto ją doceniać w należny jej sposób. Jest to metoda krótkiej terapii, która pomaga ludziom szybko i trwale zmieniać się, szczególnie na poziomie emocjonalnym.
Terapia racjonalno-emotywna wykazała już w trakcie pierwszych eksperymentów, że ludzie często (choć nie zawsze) mają skłonność do znaczącej poprawy swojego stanu w stosunkowo krótkim czasie (trwającym od 10 do 20 sesji).
“Są trzy rzeczy, które nas trzymają w miejscu. Muszę postępować dobrze i słusznie. Musisz dobrze mnie traktować. A świat dookoła nas musi być łatwy.”
-Albert Ellis-
Czym dokładnie jest terapia racjonalno-emotywna, której autorem jest Albert Ellis?
Wszyscy żyjemy w specyficznym otoczeniu, zarówno rozumianym od strony fizycznej, jak i społecznej. Spędzamy także wiele dni na dążeniu do naszego celu lub działając w dziedzinach takich jak:
- Pozostanie przy pełnym energii życiu, bycie aktywnym i spędzanie czasu na dobrej zabawie.
- Cieszenie się życiem, czy to samotnym, czy to z innymi osobami.
- Utrzymywanie bliskich relacji z konkretnymi ludźmi.
- Znajdowanie sensu w naszym życiu poprzez edukację i doświadczenie.
- Tworzenie i realizacja celów, które pokażą nam nasze powołanie.
- Korzystanie z wolnego czasu.
Model ABC opracowany przez Alberta Ellisa
Ale kiedy zaczniesz skupiać się na wymienionych powyżej zagadnieniach, możesz natrafić na pewien rodzaj wewnętrznej blokady. Może ona Cię powstrzymywać i sprawia, że czujesz się zablokowany lub tak, jakbyś poniósł porażkę. Albert Ellis nadaje takim sytuacjom symboliczną literę A.
Kiedy takie sytuacje się zdarzają, możesz przekształcić ich konsekwencje w coś zdrowego i pożytecznego. Ale możesz także uczynić je destrukcyjnymi lub niezdrowymi. Te konsekwencje zostają oznaczone poprzez literę C.
A czego zatem dotyczy litera B? Ma ona nadać konkretne “imię” lub znaczenie przekonaniom lub myślom. Albert Ellis uważa, że istnieją dwa rodzaje wierzeń oraz przekonań. Są to wierzenia racjonalne i irracjonalne.
Precyzując nieco ten schemat, należy stwierdzić, że (A) jest skrótem od zdarzenia o nazwie “aktywacja” (oryg. Activation). Oznacza ono niekorzystną sytuację lub powstanie określonego rodzaju problemu. B oznacza nasze “przekonania” (oryg. Belief) na temat tego, co się już stało, a C oznacza konsekwencje (oryg. Consequences), z jakimi wiąże się wpływ naszych myśli na nasze emocje i dalsze zachowanie.
Racjonalne oraz irracjonalne przekonania i wierzenia
Przekonania racjonalne (oznaczane jako RB, z języka angielskiego Rational Beliefs) pomagają w stawieniu czoła wszelkim nieprzyjemnym rzeczom i sytuacjom (A).
Są to zazwyczaj wybory, nadzieje lub pragnienia. Na przykład: “Mam nadzieję, że ta jedna straszna rzecz się nie wydarzy, ale jeśli tak, to będę sobie w stanie z nią poradzić i nadal prowadzić szczęśliwe życie”. Albo może być także inny rodzaj takiego przekonania: “Byłoby miło, gdyby Jurek mnie polubił, ale jeśli tak się nie stanie, nadal mogę mieć wspaniałe życie”.
“Uczymy ludzi tego, że sami siebie niepotrzebnie denerwują. Nie możemy zmienić przeszłości, więc możemy zmienić jedynie sposób, w jaki ludzie myślą, czują i zachowują się w czasie teraźniejszym.”
-Albert Ellis-
Irracjonalne przekonania (oznaczane jako IB, z języka angielskiego Irrational Beliefs) przyczyniają się do powstania uczuć i działań, które będą sabotować Twoją zdolność konfrontacji z jakimś konkretnym, nieprzyjemnym elementem z kategorii A. Są to zazwyczaj sztywne stwierdzenia takie jak: “Powinienem był, musiałbym, muszę” itd.
Trzy najbardziej podstawowe stwierdzenia, które powodują problemy psychologiczne to:
- “Bez wątpienia muszę odnosić sukces w większości moich działań i związków. Jeśli tak się nie dzieje, to znaczy, że jestem bezużyteczny i nie jestem wystarczająco wartościową osobą”.
- “Wszyscy inni muszą traktować mnie z szacunkiem, uczciwością, uprzejmością i otwartością. Jeśli tak nie jest, nie są oni tak dobrzy, jak im się wydaje. Zatem nie zasługują na szczęście w swoim życiu ani zainteresowanie z mojej strony”.
- “Moje warunki, w jakich żyję bez cienia wątpliwości muszą być wygodne, przyjemne i cenne. Jeśli tak nie jest, to wszystko inne także będzie okropne. Nie dam rady tego zmienić, a świat wokół mnie będzie trudny do zaakceptowania”.
Jak twierdzi Albert Ellis, w rezultacie tego typu przekonań ludzie cierpią bardziej niż jest to w rzeczywistości konieczne i nie reagują na określoną sytuację w najlepszy, najbardziej optymalny sposób. Albert Ellis stwierdził, że można sklasyfikować aż 11 podstawowych przekonań definiowanych jako irracjonalne. Jednak w teorii może być ich tyle samo, ile tylko istnieje ludzi na świecie.
3 główne założenia terapii racjonalno-emotywnej
Trzy główne założenia (choć jest sporo ich więcej) lub może raczej poglądy, jak je określił Albert Ellis, na których opiera się opracowana przez niego na początku lat 60-tych terapia racjonalno-emotywna są następujące:
Założenie nr 1
Aktywacja zdarzeń (A), które są postrzegane jako negatywne lub nieprzyjemne, odgrywa ważną rolę w uzyskaniu wyniku neurotycznego (C). Ale to nie znaczy automatycznie, że są to jedyne możliwe przyczynami neurotyzmu.
Główną przyczyną jest prawdopodobnie czynnik B, a więc sztywne, niezmienne przekonania, które ludzie żywią na temat A. B jest zatem głównym czynnikiem przede wszystkim dlatego, że gdy miesza się z A, to w efekcie może doprowadzić do C.
Założenie nr 2
Kiedy ludzie myślą, czują lub zachowują się neurotycznie (przy jednoczesnym wykorzystaniu defetystycznego podejścia do siebie i innych), widzimy, że rozwinęli u siebie te irracjonalne przekonania (IB) na podstawie nieprzyjemnych zdarzeń aktywujących (A) już w okresie dzieciństwa.
Ale wciąż jest szansa, że później ci sami ludzie nie będą się zachowywać w ten sam sposób. Kiedy te symptomy pojawiają się w czasie teraźniejszym, mogą odtwarzać, przywracać i przekształcać się także na podstawie tych właśnie irracjonalnych przekonań.
W ten sposób problemy tych osób nie ustępują, a mogą się nawet jeszcze pogarszać. Nie ma zatem powodu, aby przeszłe myśli, uczucia i zachowania ludzi odciskały swoje piętno w teraźniejszości. Ludzie stale, aktywnie modyfikują i odtwarzają swoje systemy wierzeń i przekonań i na tym należy się oprzeć podczas terapii.
Założenie nr 3
Ogólnie rzecz biorąc, ludziom łatwo jest zrozumieć, które irracjonalne przekonania (IB) idą w parze z ich neurotycznymi zachowaniami. Niemal zawsze można je zwalczać i zastępować poprzez bardziej funkcjonalne wierzenia i przekonania. Aby to zrobić, potrzeba odpowiedniej dozy konsekwencji i cierpliwości. To jedynie kwestia wysiłku i praktyki.
“Osoba dojrzała emocjonalnie powinna całkowicie zaakceptować fakt, że żyjemy w świecie prawdopodobieństwa i szansy. Oznacza to, że nie ma tutaj, ani też prawdopodobnie nigdy nie będzie, absolutnych i niezmiennych pewników. Powinniśmy zatem zdać sobie sprawę z tego, że wcale nie otacza nas tak straszny, probabilistyczny, niepewny świat.”
-Albert Ellis-
Wpływ i znaczenie terapii racjonalno-emotywnej
Na szerokim polu psychoterapii zorientowanej na zachowanie poznawcze, sugestie, jakie wysuwał Albert Ellis były szczególnie przydatne w przypadkach leczenia gniewu, lęku, frustracji, fobii społecznej, nieśmiałości i dysfunkcji seksualnych.
Terapia racjonalno-emotywna wpłynęła także na wiele innych terapii o charakterze poznawczym i behawioralnym. Niektóre z nich to między innymi racjonalna terapia behawioralna opracowana przez Maxie Clarence Maultsby’ego Juniora., terapia multimodalna Arnolda A. Lazarusa i terapia kognitywna Aarona T. Becka.