Co to jest myślenie symboliczne?

Co to jest myślenie symboliczne? Czy wiesz dokładnie, czym jest? Jak się przejawia? Myślenie symboliczne pozwala nam mówić o tym, co wydarzyło się w przeszłości, a także hipotezować, co może się wydarzyć w przyszłości. Innymi słowy, pozwala nam to wyjść z obecnej sytuacji, aby wywołać inną rzeczywistość, przeszłość lub przyszłość.

Ten rodzaj myślenia pozwala nam więc na wyjście poza to, co nasze zmysły uchwyciły w chwili obecnej, poprzez wspomnienia, opracowywanie hipotez, itp. W tym artykule poznamy bardziej szczegółowo charakterystykę tego typu myślenia oraz to, jak się ono przejawia.

Co to jest myślenie symboliczne?

Moglibyśmy zdefiniować myślenie symboliczne jako zdolność do myślenia o aktualnej sytuacji. Innymi słowy, jest to rodzaj myślenia, które pozwala nam pokazać w naszych umysłach rzeczywistość naszego otoczenia, zgodnie z naszym doświadczeniem życiowym.

Szwajcarski psycholog Jean Piaget (1896-1980) napisał wiele na temat myślenia symbolicznego, jako że poświęcił się definiowaniu i wyjaśnianiu różnych etapów rozwoju poznawczego dziecka. Według niego myślenie symboliczne “oznacza, że dziecko jest zdolne do posługiwania się znacznikami, odnosząc się do znaczeń”.

Jean Piaget

Myślenie przedoperacyjne Piageta

Według schematu Piageta myślenie symboliczne byłoby częścią myślenia przedoperacyjnego. Jest to szerszy koncept, wedle którego dziecko w trakcie swojego rozwoju przechodziłoby przez trzy etapy: 1) myślenie symboliczne, 2) egocentryzm (brak możliwości oddzielenia się od własnego punktu widzenia) i 3) przedkoncepcyjne myślenie prelogiczne.

Jak widzimy, symboliczne myślenie Piageta znajduje się w podokresie przedoperacyjnym, który trwa od dwóch do sześciu lat.

Jak manifestuje się myśl symboliczna

Według Piageta, na etapie formowania i utrwalania myślenia symbolicznego, w rozwoju dziecka pojawia się szereg przejawów, które umożliwiają ten proces. Są następujące:

• Odroczona imitacja.
• Symboliczna gra.
• Werbalne przywoływanie nieistniejących zdarzeń.
• Rysunki.
• Obrazy w umyśle.

Oznacza to, że podczas wszystkich tych procesów myśl symboliczna byłaby ukryta i stopniowo się umacniała.

“Wszystko, co możesz sobie wyobrazić, jest prawdziwe.”

-Pablo Picasso-

Jak symboliczne myślenie wyraża się w człowieku?

Jak wyrażana jest myśl symboliczna? Widzieliśmy już kilka przykładów we wczesnych etapach życia według Piageta (od dwóch do sześciu lat). Teraz przyjrzyjmy się temu nieco głębiej. Niektóre z najważniejszych przejawów tego typu myślenia (jednak nie wszystkie) są następujące.

Język

Język jest jednym z przejawów myśli symbolicznej, jako że opiera się na symbolice. Co to oznacza? Że słowne wskazówki, za pomocą których opisujemy rzeczywistość, nie są tym, na co wskazują, ale raczej ich przełożeniem na abstrakcyjne terminy.

Oznacza to, że używamy języka do przedstawiania rzeczywistości poprzez symbole, które w tym przypadku byłyby słowami. To samo dzieje się z myślą symboliczną; reprezentujemy coś z zewnątrz w umyśle, ale najpierw przechodzi to przez filtr, którym jest sam umysł.

Z drugiej strony, kiedy np. czytamy, uaktywnia się myślenie symboliczne, pozwalające nam wyobrazić sobie scenariusze i postacie poznane w tekście. Jest to kolejny sposób na przywołanie w naszym umyśle rzeczywistości z zewnątrz poprzez naszą wyobraźnię.

Co więcej, cały wszechświat uchwycony w powieściach lub wszelkiego rodzaju tekstach został wcześniej stworzony w czyimś umyśle. Do tego również odnosi się myślenie symboliczne.

Gra symboliczna

Jak widzieliśmy wcześniej, kolejnym przejawem myśli symbolicznej jest gra symboliczna. To ostatnie nabiera szczególnego znaczenia we wczesnych etapach życia, czyli w dzieciństwie, kiedy rozwój dziecka jest w pełnym rozkwicie. Dlatego też gra symboliczna jest bardzo ważna dla jego rozwoju, zwłaszcza dla pierwszych relacji społecznych i socjalizacji.

Za pomocą symbolicznej zabawy, opartej w dużej mierze na myśleniu symbolicznym, dzieci odgrywają zawody, postacie, zastosowania przedmiotów, role i tak dalej, wszystko poprzez samą tylko zabawę lub pomagając sobie różnymi przedmiotami. Ponadto nowe właściwości przypisywane są obiektom nieożywionym (np. udawanie, że banan jest telefonem).

Symboliczna zabawa jest możliwa, ponieważ dziecko posiada już pewne zasoby poznawcze, takie jak myślenie abstrakcyjne, analogiczne (porównanie dwóch obiektów poprzez posiadanie wspólnych cech) lub samo myślenie symboliczne.

Według Piageta symboliczna zabawa pojawia się około drugiego roku życia, czyli wtedy, gdy dziecko ma pojęcie o przedmiocie stałym (tzn. rozumie, że tylko dlatego, że przedmiot opuszcza jego pole widzenia, nie oznacza to, że znika).

Poza tym etapem, nasza rzeczywistość to w zasadzie nieustanna gra (i to przez całe życie!). A zabawa prawie zawsze wiąże się z nauką.

,,Zabawa jest najwyższą formą nauki”

-Albert Einstein-

Rysowanie i malowanie

Na rysunku zarówno dzieci jak i dorośli graficznie przedstawiają pewną rzeczywistość, lub wiele z nich. Co więcej, ta rzeczywistość często nie jest przed naszymi oczami w momencie rysowania.

Oznacza to, że kształtujemy to, co chcemy nałożyć na papier poprzez symbole (sam rysunek), i to dzięki myśleniu symbolicznemu, czyli tej zdolności do używania znaczników w odniesieniu do znaczeń.

W pewien sposób, zarówno rysunek, jak i malowanie pozwalają nam na przedstawienie nie tylko czegoś z zewnątrz, ale także pomysłów, które znajdują się w naszych umysłach. O to właśnie chodzi w symbolice.

Mówiąc o kulturze i społeczeństwie, w rysunkach odnajdujemy dużą część naszej wspólnej pamięci, a także pamięci naszych przodków (obrazy jaskiniowe, hieroglify…). To znaczy, w tych manifestacjach znajdujemy dużą część historii, która zaprowadziła nas tu, gdzie jesteśmy obecnie.

Co więcej, rysunki w kolorze pozwoliły wielu społeczeństwom na przekazanie pieczęci ich tożsamości, ich cech charakterystycznych i tego, jaką spuściznę mogły przekazać poza samym fizycznym przetrwaniem. Wyraźnym tego przykładem są flagi lub ich rysunki i ilustracje.