Ukryte rytuały w zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnym

Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD) może obejmować ukryte rytuały lub przebiega bez nich, skupiając się jedynie na jawnych kompulsjach. Zaburzenie to odzwierciedla się w szerokim spektrum zaburzeń lękowych charakteryzujących się obecnością uporczywych i natrętnych myśli – zwanych obsesjami.

Ponadto obejmuje również powtarzające się czynności, rytuały lub kompulsje. Ich celem jest unikanie lub redukowanie lęku, który pociągają za sobą te myśli (Welch, Lu, Rodriguiz, Trotta i in., 2007).

Chociaż poniżej wyjaśnimy to szerzej, zwykle te powtarzające się lub rytualne czynności przejawiają się w zachowaniach, które wykonuje osoba. Istnieje jednak pewien rodzaj przymusu, który jest trudniejszy do zauważenia dla osoby obserwującej.

Otóż istnieją pewne ukryte rytuały, które nie są realizowane poprzez zachowanie, ale w sposób poznawczy. Dziś porozmawiamy właśnie o zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnym z ukrytymi rytuałami. I jak, zobaczymy, interwencja w tych przypadkach sprawia nieco większe trudności.

Jakie obsesje i ukryte rytuały istnieją w zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnym?

Istnieje wielka różnorodność w rodzajach obsesji i kompulsji, którym ulegają osoby z tym zaburzeniem. Jest to również jedno z najbardziej zakamuflowanych zaburzeń psychicznych. Istnieje na przykład kategoria diagnostyczna związana z zespołem zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych.

To spektrum obejmuje jednocześnie trichotillomanię, zespół Tourette’a i zaburzenie dysmorficzne ciała (Nardone i Portelli, 2015).

Najczęstsze obsesje można podzielić na pięć dużych grup, a mianowicie:

• Obsesje na punkcie obawy przed skażeniem. Osoba myśli, że może zarazić się chorobą, jeśli się wystarczająco nie oczyści. Przeżywa fobię w miejscach, w którym mogą znajdować się wirusy, bakterie… W konsekwencji wprowadza unikanie i przymus nadmiernego czyszczenia.
• Obsesje na punkcie potrzeby porządku lub symetrii. Kompulsje przejawiają się w praktykach związanych są z porządkowaniem, liczeniem, powtarzaniem…
• Obsesje seksualne. Ten rodzaj obsesji często prowadzi do kompulsji – wiele z nich jest ukrytych, co zobaczymy później.
• Obsesje na temat wyrządzania szkody. Osoba może na przykład myśleć, że przejechała kogoś samochodem. To prowadzi ją do powtórzenia całej drogi, aby to sprawdzić (rytuał). Tu chodzi również o kompulsje sprawdzania.
• Obsesje religijne. Przymus obsesji religijnych wiąże się również z kontrolowaniem i sprawdzaniem.

Na bazie tych obsesji mogą powstawać najczęstsze rytuały lub kompulsje. Są one bezpośrednio związane z opisanymi powyżej obsesjami i dlatego generują rytuały czyszczenia, porządku, powtarzania, zbierania, sprawdzania i przymusów mentalnych.

Autorzy tacy jak Nardone i Portelli (2015) opisują trzy rodzaje rytuałów kompulsywnych: zapobiegawcze, przebłagalne i naprawcze. W ramach tych trzech kategorii można sklasyfikować wymienione wcześniej kompulsje.

Dlaczego zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne wykazujące ukryte rytuały jest tak inne?

Niektóre obsesje z tych opisanych powyżej, są źródłem szeregu rytuałów. Celem tych przymusowych nawyków jest właśnie wyeliminowanie obsesji, aby zakończyć niepokój, który wywołują.

W tym samym schemacie zaburzenia rytuały lub kompulsje, które wykonuje dana osoba, mogą się przejawiać w zachowaniach. Oznacza to, że działania są jawne.

Jeśli zaczniemy niedyskretnie spoglądać przez okno, moglibyśmy obserwować, jak nasz sąsiad liczy coś od końca, lub piętnaście razy sprawdza, czy drzwi wejściowe są zamknięte. Albo jak spaceruje przez pięć godzin przed snem bo musi obejść w przeciwnym kierunku to co przeszedł.

Rytuał jako zachowanie bezpieczeństwa

Rytuał wykonywany przez osobę z OCD można rozumieć jako zachowanie szukające bezpieczeństwa. W chwili, gdy zaczyna odczuwać lęk, udrękę lub niepokój, rozpoczyna się rytuał, skutecznie obniżając poziom lęku.

Dlatego właśnie i dlatego, że działa tu mechanizm lęku-unikania-lęku, stosowane leczenie wiąże się z przełamaniem tego łańcucha rytuałów. Osoba musi się skonfrontować osoby ze swoimi myślami – lub z ich treścią – bez stosowania tych zachowań szukających bezpieczeństwa.

To znaczy, musi poczuć tę udrękę, nie pozwalając jej na wymuszenie “bezpiecznego zachowania”. Celem terapii jest doprowadzenie do stanu, w którym lęk osiągnie najwyższy szczyt, a następnie naturalnie opadnie.

Problem pojawia się jednak, gdy mamy do czynienia z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym z ukrytymi rytuałami. W takim przypadku mamy jedynie kompulsje poznawcze. Jak bowiem możemy powstrzymać wykonanie rytuału, gdy tego rytuału nie widzimy?

Przykład tajnego rytuału: przymus weryfikacji

Oczywiście ludzie z OCD, zarówno w OCD z ukrytymi, jak i jawnymi rytuałami, starają się powstrzymywać przed wykonaniem tych wiecznych kontroli i weryfikacji. Jednak prawda jest taka, że ostatecznie w końcu zwykle je wykonują – tylko w inny sposób. I nawet jeśli to zakrawa na paradoks, prawdopodobne jest, że obsesje przestają się odtwarzać.

Kompulsje lub rytuały, które są zwykle bardziej ukryte, to przymusy sprawdzania, jak zobaczymy w następującym przykładzie:

Ayaka i seksualne zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne

Tak jest w przypadku kobiety o imieniu Ayaki, która cierpi na seksualne OCD. Zaburzenie to wyraża się u niej poprzez ukryte rytuały sprawdzania. Ayaka pochodzi z rodziny o bardzo wyraźnych wartościach religijnych i moralnych i dlatego myśl, że może być lesbijką wywołuje w niej lęk.

Ayaka cierpi na seksualne zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne na tle homoseksualizmu. Nie oznacza to, że Ayaka jeszcze nie odkryła swojej seksualności ani że pociągają ją kobiety i nie wie, co z tym zrobić. Chociaż mogłoby się to zdarzyć, nie jest to wymóg obowiązkowy. Ludzie cierpiący na OCD na tle homoseksualizmu mogą być homoseksualistami lub nie.

W OCD seksualnych, a szczególnie w tym przypadku, rytuały są zwykle ukryte i polegają na sprawdzaniu. Oznacza to, że z jednej strony osoba taka nie przestaje stawiać wszelkich kroków, aby oddalić lęk, który w niej wzbudza homoseksualizm. Z drugiej strony jednocześnie wykonuje kompulsje poznawcze, próbując położyć kres temu lękowi.

Tym przymusem poznawczym może być na przykład sprawdzanie w umyśle przez trzy lub cztery godziny wszystkich kobiet, z którymi miała kontakt, aby się przekonać, czy przy którejś z nich nie nastąpiło podniecenie seksualne. Albo myślenie o erotycznych obrazach przedstawiających kobiety, aby sprawdzić, czy czuje podniecenie…

Jakie niebezpieczeństwo niosą ze sobą ukryte rytuały?

Dużym problemem związanym z tajnymi rytuałami jest to, że można je przeprowadzić w dowolnym momencie, bez żadnych fizycznych przeszkód. Ponadto, znajdują się daleko poza obszarem, który terapeuta może obserwować.

Każda osoba może myśleć, co chce i kiedy tylko chce, i osoba z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnymi z ukrytymi rytuałami TEŻ. Jeśli dana osoba ma zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne dowolnego typu, a jej rytuały są ukryte i polegają na sprawdzaniu, może spędzać większość czasu na sprawdzaniu mentalnym.

Może bez końca weryfikować, że nie jest homoseksualna lub że nie chce zabić syna... a wszystko to poprzez dyskurs mentalny i ukryte obrazy.

Myślenie, a zatem sprawdzanie, jest „wolne od ograniczeń”. I o ile mogą wystąpić problemy z wyjściem z domu o drugiej w nocy, aby cofnąć to, co przeszedłeś w ciągu dnia, aby coś potwierdzić, o tyle robienie tego w sposób czysto poznawczy jest dużo łatwiejsze. Dlatego ukryte rytuały mogą prowadzić do długich, niekończących się kontroli, które pochłaniają większość ich czasu.

Ze względu na mechanizm unikania, takie zaburzenie prawdopodobnie powoduje, że osoba musi poświęcać coraz więcej czasu na kontrole. Na początku robi to przez jedną godzinę dziennie, a następnie przez dwie aż dochodzi do siedmiu – aby tylko złagodzić ten lęk.

Przekłada się to na znacznie gorsze codzienne funkcjonowanie, które może zakłócać wykonywanie pracy, a także wpływać na relacje emocjonalne i społeczne.

Z drugiej strony ludzie w otoczeniu takiej osoby mogą nie wiedzieć, co się dzieje. Osoba, która kultywuje tego rodzaju ukryte rytuały może ich nie ujawniać e ze wstydu lub obawy przed sankcją. Dlatego otoczenie może tylko widzieć osobę bardzo rozproszoną lub zmęczoną psychicznie.

Wnioski: terapia OCD z ukrytymi rytuałami

Terapeuta też nie ma łatwo w takich przypadkach. Próba skonfrontowania osoby z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym z jej obsesjami pozbawionymi “bezpiecznych zachowań” lub rytuałów jest sama w sobie bardzo trudna. A jeszcze bardziej, jeśli rytuały są ukryte.

W takim przypadku terapeuta nie może być w 100 procentach pewien, że osoba z OCD akurat nie wykonuje swojego rytuału.

Jednak terapia nie jest niemożliwa. Nardone i Portelli (2002) proponują inny rodzaj terapii, odróżniający się od poznawczej terapii behawioralnej i konfrontacji. W tym przypadkach stosuje się krótką terapię strategiczną.

Przeprowadzone badania pokazują, że krótka terapia strategiczna osiąga pozytywne wyniki aż w 86%, spośród których 79% przypadków całkowicie wyleczono, a u 7% stwierdzono znaczącą poprawę OCD.