Uzależnienie z punktu widzenia neurobiologii – dowiedz się czegoś więcej!

Uzależnienie może przybierać różne formy, a jednym z najbardziej problematycznych jest uzależnienie od narkotyków. Jest to kompulsywne zachowanie prowadzące do poszukiwania i zażywania narkotyków, braku zdolności do kontrolowania spożycia tych środków i wpadania w negatywny stan w przypadku braku dostępu do danego środka.

Niektórzy eksperci definiują uzależnienie jako powtarzający się cykl składający się z trzech etapów: odurzenie, abstynencja/negatywne emocje oraz niecierpliwość/oczekiwanie. Ostatni etap pogłębia się z czasem i powoduje neuroplastyczne zmiany w ośrodku nagrody w mózgu. Obniża również odporność na stres i spowalnia funkcje wykonawcze, będące jednym z elementów procesów poznawczych.

Impulsywność osoby uzależnionej polega na gotowości do podjęcia natychmiastowych i nieplanowanych działań w ramach odpowiedzi na zewnętrzny bodziec, bez względu na negatywne konsekwencje dla niej i dla otoczenia. Kompulsywność natomiast polega na powtarzających się zachowaniach opartych na przekonaniu danej osoby, że “musi” ona coś zrobić mimo świadomości, że dane zachowanie jej nie służy.

Mózg reaguje inaczej na każde z tych zachowań. Dowiedzmy się zatem, jakie procesy neurobiologiczne stoją za uzależnieniem.

Uzależnienie – co się dzieje podczas odurzenia?

System nagrody

Narkotyki uzależniające aktywują ośrodek nagrody w mózgu. Inicjują serię procesów neurobiologicznych, które wywołują reakcję neuronów tworzących mezokortykalny szlak dopaminegriczny. Ta reakcja odpowiada za uczucie przyjemności podczas zażywania niemal każdego narkotyku.

Odurzenie narkotykami lub alkoholem prowadzi do produkcji dopaminy i peptydów opioidowych w prążkowiu brzusznym. To właśnie szybkie wydzielanie dużych ilości dopaminy niemal natychmiast prowadzi do uczucia euforii po zażyciu narkotyku.

Zachęta

Z przeprowadzonych na małpach badań wynika, że mózg początkowo bardzo aktywnie reaguje na pojawiającą się zachętę, czyli przyjęty środek odurzający. Z czasem jednak neurony przestają reagować w tak samo intensywny sposób, kiedy pojawia się znany im już stymulant ośrodka nagrody.

Zwiększa się natomiast ich aktywność, kiedy badany osobnik jest wystawiany na zewnętrzny bodziec związany z możliwą nagrodą. Wniosek jest taki, że dopamina prawdopodobnie jest ściśle powiązana z poszukiwaniem przez mózg nagrody.

Uzależnienie a etap oczekiwania

Naukowcy twierdzą, że to właśnie etap oczekiwania najczęściej prowadzi do powrotu do nałogu. Uzależnienie jest przecież powtarzającym się cyklem. U człowieka chęć zażycia narkotyku aktywuje wszystkie części kory przedczołowej.

Uzależnienie od kokainy lub nikotyny powiązane jest również z aktywnością kory wyspowej. Ten obszar mózgu pomaga integrować emocje z informacjami docierającymi z autonomicznego układu nerwowego. Co więcej, badanie aktywności kory wyspowej może pomóc przewidzieć prawdopodobieństwo powrotu do nałogu.

Specjaliści uważają również, że podczas etapu oczekiwania działają dwa przeciwne układy: aktywujący i dezaktywujący.

Układ aktywujący i dezaktywujący

Układ aktywujący podnosi działalność jądra podstawnego i prowadzić w ten sposób do chęci zażycia narkotyku. Szybciej pojawiająca się chęć zażycia kokainy wynika z lepszego połączenia środkowej kory przedczołowej z przednią częścią kory obręczy w jądrze podstawnym oraz kory wyspowej z prążkowiem grzbietowym.

Układ dezaktywujący z kolei może pomóc kontrolować ocenę bodźca wywołującego zachętę oraz możliwości i tłumienie reakcji na negatywne sygnały emocjonalne. Ten układ może zatem wyłączać układ aktywujący i cały system zapotrzebowania na kolejną dawkę narkotyku.

Trzy opisane powyżej cykle składają się na podstawową analizę neurobiologicznych procesów zachodzących u osób uzależnionych od środków odurzających, w tym narkotyków, alkoholu czy nikotyny. Głównymi obszarami powiązanymi z procesem uzależnienia są zatem jądro podstawne, ciało migdałowate i kora przedczołowa.