Relatywizm moralny: jak odróżnić dobro od zła

Moralność rozumiana jest jako zbiór norm, przekonań i zwyczajów, które kierują zachowaniem ludzi (Uniwersytet Stanforda, 2011). Moralność dyktuje, co jest dobre, a co złe. Innymi słowy, pozwala nam rozróżniać odpowiednie i niewłaściwe myśli i działania. Jednak to, co może wydawać się proste w teorii, przy głębszej analizie może nasuwać pewne pytania. Aby rozwiać te wątpliwości i sprzeczności, potrzebny jest relatywizm moralny.

Moralność nie jest ani obiektywna, ani uniwersalna. W rzeczywistości, nawet w obrębie tej samej kultury, znajdujemy różnice w moralności – choć mogą być one mniejsze niż te znalezione między odmiennymi kulturami. Jeśli porównamy moralność dwóch kultur, różnice stają się znacznie większe. Ponadto, w tym samym społeczeństwie, współistnienie różnych religii może stworzyć wiele różnic (Rachels i Rachels, 2011). Na tym właśnie między innymi polega relatywizm moralny.

Ściśle związane z moralnością jest pojęcie etyki. Etyka jest poszukiwaniem uniwersalnych zasad moralności (chociaż niektórzy autorzy, np. Gustavo Bueno uważają, że etyka i moralność są równoznaczne).

Osoby, które studiują etykę, analizują moralność w różnych kulturach, aby znaleźć wspólne cechy, uniwersalne zasady. Globalnie uznawane zachowania etyczne są oficjalnie zapisane w deklaracji praw człowieka.

Zachodnia moralność

Wiele lat temu Nietzsche (1896) potępił zachodnią celebrację tego, co nazwał „moralnością niewolników”. Nie znosił tej moralności, ponieważ wierzył, że najwyższe działania nie mogą być dziełem ludzkim, lecz tylko boskim, rzutowanym poza siebie. A moralność, od której odstąpił Nietzsche, jest uważana za wywodzącą się z judeochrześcijaństwa.

Mimo filozoficznej krytyki ta moralność wciąż żyje, choć staje się coraz bardziej liberalna. Biorąc pod uwagę kolonializm i jego dominację w świecie zachodnim, moralność judeochrześcijańska jest najbardziej rozpowszechniona. I ten fakt może czasami powodować problemy.

Idea, że ​​każda kultura ma własne pojęcie moralności, nazywa się relatywizmem kulturowym. Każda kultura ma kodeks dobrego postępowania, taki jak Koran czy hinduskie Wedy (Santos, 2002).

Relatywizm kulturalny

Ocenę innej moralności z punktu widzenia własnej moralności można uznać za praktykę totalitarną. Zwykle takie podejście tworzy negatywną ocenę pełną stereotypów. Dlatego prawie zawsze odrzucamy moralność, która nie pasuje do naszej. Możemy nawet kwestionować moralne zdolności każdego, kto wyznaje inny system wartości.

Aby zrozumieć, jak różne moralności wchodzą ze sobą w interakcje, przyjrzyjmy się wyjaśnieniu Wittgensteina (1989). Przedstawia on moralność za pomocą prostego schematu. Jego zrozumienie ułatwia następujące proste ćwiczenie: weź arkusz papieru i narysuj na nim kilka kółek. Każde koło reprezentuje inną moralność i istnieją trzy możliwości interakcji między tymi okręgami:

• Po pierwsze, dwa koła się nie nakładają.
• Po drugie, jedno koło znajduje się wewnątrz innego koła.
• Po trzecie, dwa koła zachodzą na siebie, ale nie na całej linii.

Dwa koła, które się nakładają, reprezentują dwa kody moralne, które mają ze sobą coś wspólnego. Mają różny stopień wspólności w zależności od tego, jak bardzo podobne są ich wartości. Ponadto istnieją większe koła, które reprezentują moralności, które zawierają więcej norm, i mniejsze, które odnoszą się do bardziej konkretnych sytuacji.

Relatywizm moralny

Istnieje jednak inny paradygmat, znany jako relatywizm moralny, który wnosi, że w żadnej kulturze nie istnieje żadna moralność. Zamiast tego, proponuje, aby każda osoba miała wyjątkową moralność (Lukes, 2011).

Teraz wyobraź sobie, że każde koło z poprzedniego ćwiczenia to moralność osoby, a nie kultury. Z tej perspektywy wszystkie moralności są akceptowane niezależnie od tego, z czyjej strony pochodzą, czy jakiej sytuacji dotyczą. Relatywizm moralny obejmuje trzy podejścia:

• Opisowy relatywizm moralny (Swoyer, 2003): to stanowisko utrzymuje, że istnieją spory dotyczące tego, które zachowania są słuszne, nawet jeśli konsekwencje każdego zachowania są takie same. Jednakże opisowy relatywizm moralny niekoniecznie obstaje za tolerowaniem każdego zachowania w świetle takiego sporu.
• Metaetyczny relatywizm moralny (Gowans, 2015): zgodnie z tą szkołą myślenia, prawda lub fałsz sądu nie są uniwersalnie jednakowe. Dlatego żaden osąd nie może być obiektywny. Sądy są względne z powodu tradycji, przekonań, wierzeń lub praktyk społecznych.
• Normatywny relatywizm moralny (Swoyer, 2003): stanowiska, które zakłada, że nie ma uniwersalnych norm moralnych. Dlatego nie można osądzać innych ludzi. Wszelkie zachowanie musi być tolerowane, nawet jeśli jest to sprzeczne z naszymi własnymi przekonaniami.

Fakt, że moralność tłumaczy szerszy zakres zachowań, lub że więcej osób zgadza się z tym wyjaśnieniem, nie oznacza, że ​​jest to poprawne podejście. Z drugiej strony nie oznacza to także, że jest niepoprawne.

Relatywizm moralny zakłada, że ​​różne moralności doprowadzają do nieporozumień, co w końcu wywołuje konflikt, jeśli nie następuje dialog i zrozumienie (Santos, 2002). Dlatego znalezienie wspólnej płaszczyzny jest najlepszym sposobem na nawiązanie zdrowych relacji, zarówno między ludźmi, jak i między kulturami.

Bibliografia

Gowans, C. (2015). Moral relativism. Stanford University. Link: https://plato.stanford.edu/entries/moral-relativism/#ForArg

Internet encyclopedia of philosophy. Link: http://www.iep.utm.edu/ethics

Lukes, S. (2011). Relativismo moral. Barcelona: Paidós.

Nietzsche, F. W. (1996). La genealogía de la moral. Madrid: Alianza Editorial.

Rachels, J. Rachels, S. (2011). The elements of moral philosophy. New York: McGraw-Hill.

Santos, B. S. (2002). Hacia una concepción multicultural de los derechos humanos. El Otro Derecho, (28), 59-83.

Stanford University (2011). “The definition of morality”. Stanford Encyclopedia of Philosophy. Palo Alto: Stanford University.

Swoyer, C. (2003). Relativism. Stanford University. Link: https://plato.stanford.edu/entries/relativism/#1.2

Wittgenstein, L. (1989). Conferencia sobre ética. Barcelona: Paidós.