Pinokio to bohater powieści Carlo Collodi oraz filmu Disneya na jej podstawie, który uwielbiany jest zarówno przez dzieci, jak i dorosłych. Chociaż istnieją inne adaptacje teatralne, filmowe i telewizyjne, zwykle wyobrażamy sobie Pinokia jako drewnianego chłopczyka, którego nos rośnie wraz z wypowiadanymi kłamstwami. Jednakże Pinokio, to historia, która opowiada o czymś więcej niż o kłamstwach dzieci.
Skupmy się na wersji Disneya, ponieważ właśnie ta jest najbardziej znana, niezależnie od tego jak bardzo różni się od oryginału. Jej premiera odbyła się już w 1940 roku i nadal jest dobrym przykładem tego, jak ważną rolę odgrywa edukacja w rozwoju dzieci.
Z drugiej strony, jako że świat bardzo się zmienił od lat 40., musimy umieścić ją w odpowiednim kontekście. Spróbujemy wyobrazić sobie jakie było wtedy życie, a następnie “zaktualizować” naszego ulubionego bohatera.
Pinokio i inne opowieści
Na początku filmu pojawiają się trzy książki: Alicja w Krainie Czarów, Piotruś Pan oraz Pinokio. Świerszcz Jiminy otwiera list i tak zaczyna się opowieść. To wspomnienie innych prac jest ciekawe, jako że dekadę później Disney stworzył ich animowaną wersję.
Jeśli porównamy wszystkie opowieści, znajdziemy wiele podobieństw:
- Bohaterami są dzieci, które nie chcą dorosnąć, lub które mają problemy z wkraczaniem w dorosłość.
- Dostają moralne lekcje na temat tego co jest właściwe, a co nie.
- Włączają zwierzęta z ludzkimi cechami, które odgrywają znaczącą rolę w powieściach.
- Dzieci w tych powieściach zadają wiele pytań, są ciekawe.
- Wszystkie trzy książki krytykują pewne aspekty społeczeństwa, szczególnie te związane z edukacją.
Moglibyśmy przeanalizować każde z nich bardzo szczegółowo, jednak dzisiaj nasza uwaga skupi się na Pinokio oraz kilka ważnych związanych z nim aspektów.
Narodziny Pinokia, drewnianego chłopca
Pinokio to kukiełka wyrzeźbiona przez Gepetto, szczerego, pracowitego mężczyznę o dobrym sercu. Od samego początku zauważamy w Gepetto instynkt ojcowski. Widzimy to w sposobie, w jaki dba o swoje zwierzaki: kota Figaro i rybkę Cleo. Traktuje je jakby były częścią rodziny. Stworzył wraz z nimi dom i zachowuje się jak ojciec.
Jednakże tak naprawdę marzy o tym, by posiadać prawdziwego syna i chciałby, aby w Pinokio wstąpiło życie. Niebieska Wróżka zajmuje się tym życzeniem oraz ofiarowuje Pinokiu życie.
To wcale nie przypadek, że materiałem jest drewno, ponieważ jest ono ważnym symbolem. W niektórych mitologiach koncept drewnianego człowieka przedstawia kreację. Pinokio będzie zatem drewnianą kukiełką, aż do momentu kiedy nie udowodni, że jest gotowy na to, by stać się prawdziwym chłopcem.
Wróżka przekazuje Jiminy obowiązek przewodzenia Pinokiu oraz bycia jego sumieniem. To również jest ważne, ponieważ w wielu kulturach świerszcz symbolizuje szczęście i mądrość. Niebieska wróżka jest natomiast dla Pinokia jak matka. W końcu to właśnie ona daje mu życie oraz pojawia się w momentach, kiedy najbardziej jej potrzebuje.
“Co to jest sumienie? Powiem ci. Twoje sumienie to ten słaby wewnętrzny głos, którego nikt nie słyszy, dlatego świat jest taki zły.”
-Jiminy Cricket-
Droga życia
Duże problemy zaczynają się wtedy, kiedy Pinokio musi odróżnić dobro od zła oraz nauczyć się przezwyciężać pokusy. Świerszcz Jiminy będzie starał się mu pomóc, jednak często zawodzi. Sumienie to ten wewnętrzny głos, który każdy z nas posiada. To coś bardzo małego, tak małego jak świerszcz Jiminy, co czasem trudno usłyszeć.
Następnego ranka Pinokio wychodzi z domu i idzie do szkoły. Ten krok jest metaforą życiowej ścieżki; napotykamy na przeszkody, kiedy chcemy czynić dobrze. Pinokio nie jest ani dobry, ani zły ale musi się nauczyć jak zdobyć wiedzę, aby pozostać na właściwej ścieżce.
Z powodu swojej niewinności oraz ignorancji świata, popadnie w tarapaty, które będą dla niego wyzwaniem. Spotka na swojej drodze dwóch oszustów: Lisa i Kota. Wybór tych charakterów nie jest przypadkowy. Powszechnie lisy kojarzone są ze sprytem, a koty ze zdradą.
Oba charaktery są ignorantami. Nie potrafią pisać ani czytać, są chciwe oraz wykorzystują naiwność Pinokia. Poddali się pokusie bycia fałszywymi artystami oraz otrzymywania rzeczy w zamian za nic.
“Dlaczego aktor pragnie sumienia?”
-Świerszcz Jiminy-
Pinokio pracuje jako marionetka dla Stromboli, śpiewa i tańczy, porusza się bez sznurków. Tutaj widzimy ironię oraz metaforę kukiełki: nie porusza się ona sama z siebie. Potrzebuje sznurków oraz kogoś, kto będzie za nie pociągać. Pinokio ich nie potrzebuje, dlatego jest wolny. Szybko jednak przekona się, że życie bardzo się różni od jego wyobrażeń.
Edukacja chroni Cię przed oszustwem, analfabetyzm czyni Cię bezbronnym.
Nauka i wyzwolenie
Kiedy Pinokio tylko uwalnia się od Strombolego, wpada na nowo w sidła Lisa. Lis daje mu pikowego asa i przekonuje go, że to bilet na wsypę zabaw. Wszystko na niej wygląda wspaniale. Dzieci mogą się bawić, palić, pić, stosować przemoc… Nie ma żadnych zasad, a dzieci są wolne.
Są one jednak oszukane, a ich “zabawa” szybko się kończy zamieniając ich w osły. Osły, które będą wykorzystywane do pracy. Dlatego też, brak edukacji prowadzi do niewolnictwa.
W końcu Pinokio odkrywa, że Gepetto wyruszył na jego poszukiwania i został połknięty przez wieloryba. Zmartwiony, zamierza naprawić swoje błędy oraz uwolnić swojego ojca. Wyjście z brzucha wieloryba jest symbolem wyzwolenia, przezwyciężenia przeciwności oraz otworzeniu drzwi mądrości.
Kłamstwa
Z drugiej strony, film ten podkreśla również problemy związane z kłamaniem. Widzimy, że Pinokio oszukuje samego siebie. Robi to, kiedy Wróżka pyta go dlaczego nie poszedł do szkoły. Drewniany chłopiec wie, że zrobił coś złego i instynktownie zaczyna się bronić. Kłamanie to mechanizm obronny.
Nie jest to umyślne kłamstwo, ani zbyt wyszukane, raczej wymyślone na poczekaniu. Podobnie jak dzieci kłamią, kiedy chcą uniknąć kary wiedząc, że coś przeskrobały. Kłamstwo tego typu jest powszechne u dzieci między czwartym a piątym rokiem życia, chociaż my wszyscy wiemy, że tego typu zachowania u niektórych pozostają na dłużej. Istnieje nawet coś, co nazywane jest syndromem Pinokia.
Bycie wykształconym to bycie wolnym
Ważne, aby zobaczyć ten film poprzez filtr czasów, w których został on stworzony. Wtedy analfabetyzm był nadal sporym problemem w krajach Zachodu i zarówno system edukacyjny, jak i model rodziny były bardzo silnie kontrolowane przez pewne sposoby myślenia – w wielu przypadkach skostniałe i niezmienne od lat. W niektórych sferach naszego społeczeństwa są one nadal obecne, jednak w innych przeszły pewną transformację.
Przekaz, jaki pozostawia nam Pinokio jest dość wyraźny: edukacja nas wyzwala. Wiedza ułatwia nam podejmowanie dobrych decyzji i unikanie oszustw. Dlatego to nasza odpowiedzialność, jako nauczycieli przyszłego pokolenia, by wychować dzieci, aby były wolne, nauczyły się myśleć krytycznie oraz niezależnie podejmować właściwe decyzje.
I nie mówimy wyłącznie o edukacji w sensie szkolnictwa (bycie dobrym w matematyce, językach czy sporcie). Lecz również edukacji, jako umiejętności racjonalnego i krytycznego myślenia oraz analizowania. Każde dziecko jest wyjątkowe. Jest naszym obowiązkiem, a jednocześnie przywilejem zadbać o nie. Nauczyciele odgrywają bardzo ważną rolę, ale nie mniej istotna przypada “nauczycielom” w domu.
“Pierwszym zadaniem dla wychowawców jest namieszanie w życiu, ale również pozostawienie go, by się swobodnie rozwijało.”
-Maria Montessori-